„W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK–NIE–DSZ–WiN, PSZ) w latach 1944–1955” – pod red. M. Bechty – recenzja

Tytuł W sieci może w pierwszej kolejności nasuwać skojarzenia z poczytnym kryminałem, thrillerem politycznym, a nawet romansem. W przypadku recenzowanej pracy tak nie jest, a książka o której opowiem, to naukowa monografia historyczna, w której znani historycy przedstawili nie mniej ciekawe od kryminałów dzieje polskiego wywiadu powojennego i ludzi z nim związanych.

Publikacja wydana przez Instytut Pamięci Narodowej powstała w ramach projektu „Aparat bezpieczeństwa w walce z podziemiem politycznym i zbrojnym 1944–1956„. Książka opowiada o polskich podziemnych siatkach wywiadowczych na terenie okupowanego przez Sowietów i komunistów kraju oraz działających w ramach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Powojenny wywiad był niejako następcą przedwojennej „dwójki„ i akowskich struktur odpowiadających za zbieranie wiadomości z okupowanego w latach wojny kraju. Przedstawiony w pracy temat jest nowatorski, choćby z tego względu, że jeszcze do niedawna w komunistycznej nomenklaturze poakowscy wywiadowcy jawili się jako „bandyci” i ”szpiedzy”. Dziś powracają na łamach omawianej książki jako prawdziwi bohaterowie cichej walki o niepodległość Polski, płacąc za swoją niezłomność w latach niewoli cenę życia, zdrowia, więzienia i zapomnienia. Niniejsze wydawnictwo jest pracą zbiorową, w której swoje teksty przedstawili znani historycy związani niekiedy zawodowo z IPN, a redakcją całości zajął się dr Mariusz Bechta.

Mariusz Bechta to urodzony w 1972 r. historyk i wydawca, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. Jest pracownikiem Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Warszawie oraz redaktorem naczelnym pisma „Templum Novum”. W pracach badawczych zajmuje się historią polityczną Polski w XX w., ze szczególnym uwzględnieniem historii Podlasia. Jest autorem książek: Rewolucja, mit, bandytyzm. Komuniści na Podlasiu w latach 1939–1944 (2000), …między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939–1952 (2008, 2009), Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Parczewie 5 lutego 1946 r. (2014).

To właśnie Mariusz Bechta jest współautorem pierwszego tekstu w omawianej pracy. Wespół z Agnieszką Chrzanowską zajęli się opisaniem działalności ekspozytur wywiadu wschodniego AK, DSZ i II Korpusu Polskiego, funkcjonujących w latach 1944–1946 pod kryptonimami „Pralnia II„, „Port„, „Liceum”. Drugi rozdział autorstwa Piotra Niwińskiego opisuje aktywność wywiadu Okręgu Wileńskiego AK już po wkroczeniu Rosjan i wyzwoleniu Wilna. W dalszej części książki autorzy postanowili przybliżyć czytelnikom działalność podziemnego wywiadu funkcjonującego w ramach poakowskich struktur DSZ–WiN na terenie polubelskiej Polski. Tomasz Łabuszewski przedstawił siatki wywiadowcze Obszaru Centralnego, Kazimierz Krajewski omówił wywiad Obszaru Południowego działający na terenie Obszaru Centralnego, Wojciech Frazik zajął się strukturami wywiadowczymi Obszaru Południowego, natomiast Bogdan Chrzanowski opisał wywiad Okręgu Pomorskiego. Bardzo interesującym tekstem jest fragment autorstwa Agnieszki Łuczak, w którym Naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Poznaniu zaprezentowała mało znane aspekty dotyczące wywiadu Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej ”Warta”. Na wybranych przykładach Aleksander Kozicki przedstawił struktury i formy aktywności polskiego wywiadu działającego na emigracji, a Patryk Pleskot zaprezentował funkcjonowanie strony przeciwnej – komunistycznego kontrwywiadu skupionego w I Departamencie MBP.

W naukowej publikacji nie mogło zabraknąć licznych przypisów, bogatej bibliografii (wiele akt ze zbiorów IPN), wykazu skrótów, indeksu osobowego i nazw geograficznych oraz biogramów autorów. Tekst uzupełnia wkładka fotograficzna, w której zamieszczono wiele interesujących zdjęć archiwalnych i skanów dokumentów.

Pomimo tego, iż jest to praca typowo naukowa, według mnie książkę czyta się szybko i przyjemnie. Z pewnością jest to zasługa autorów oraz tematu pracy – konspiracja i wywiad niosą ze sobą pewną dozę tajemniczości i zakulisowych działań, a siatki wywiadowcze to nie tylko suche struktury, ale też ludzie z krwi i kości. Bohaterów poznajemy w przeróżnych sytuacjach – podczas bohaterskich brawurowych wyczynów i w więziennych kazamatach.

Publikację IPN charakteryzuje również dbałość wydania: kartki książki zostały zszyte (w tym wkładka zdjęciowa wydrukowana starannie na kredowym papierze) i oprawione w twardej okładce, co gwarantuje trwałość i solidność woluminu. Nie mam zastrzeżeń do pracy redakcyjnej i korektorskiej.

Podsumowując, książka W sieci to znakomita praca naukowa, po którą mogą sięgnąć historycy i pasjonaci przedstawionego tematu oraz czytelnicy zainteresowani podziemnym wywiadem w powojennej Polsce. Polecam.

Plus minus:

Na plus:

+ nowatorski temat książki

+ zakulisowe i wywiadowcze działanie antykomunistycznego podziemia

+ wartość merytoryczna pracy

+ autorzy, ich dorobek i styl pisania

+ bogate wydanie książki

Na minus:

- brak

Tytuł: W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK–NIE–DSZ–WiN, PSZ) w latach 1944–1955

Autor: red. Mariusz Bechta

Wydawca: IPN

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-8098-108-9

Liczba stron: 502 + 32 str. wkładki ze zdjęciami

Okładka: twarda

Cena: 45 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}