„Pitawal łódzki. Głośne procesy karne od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej” – K. Badziak, J. Badziak – recenzja

Wszyscy chyba słyszeli o aferze Gorgonowej czy otruciach talem w okresie międzywojennym. Tym razem duet prawniczo-historyczny postanowił po raz pierwszy przedstawić opracowanie dotyczące trzynastu procesów karnych, które miały miejsce w Łodzi w pierwszej połowie XX w. Jak wyglądał ówczesny wymiar sprawiedliwości oraz co popychało ludzi do zbrodni? To wszystko w pierwszym łódzkim pitawalu obejmującym ten okres.

Kazimierz Badziak i Justyna Badziak, prawnik i historyk, postanowili sięgnąć do tradycji wydawania drukiem zbiorów reportaży (sprawozdań) z głośnych procesów o charakterze karnym. Nazwa takich tekstów publicystycznych pochodzi od nazwiska Franciszka Pitavala, francuskiego prawnika, który w latach 1734-1743 wydał pierwszy zbiór spraw sądowych, w większości karnych. Polscy autorzy podeszli do sprawy dużo szerzej i oprócz opisów przedstawiają również system karny pierwszej połowy XX w., a także analizę ówczesnego społeczeństwa.

Recenzowana pozycja jest pierwszym pitawalem dotyczącym Łodzi pierwszej połowy XX w. Autorzy zdecydowali się na wybranie trzynastu procesów karnych, które wstrząsnęły łodzianami. Wśród nich znalazły się m.in. następujące sprawy: napad na transport pocztowy dnia 17 maja 1907 r., procesy słynnego łódzkiego „mafiosa” Ślepego Maksa czy członków Stronnictwa Narodowego oraz winnych zamachów bombowych i wystąpień antyżydowskich. Nie mogło zabraknąć sprawy Marii Zajdlowej, która być może we współczesnym czytelniku wywoła uczucie deja vu. Otóż podsądna zamordowała własną córkę i udawała, że Zosia została... porwana. Przypomina to niesławnej pamięci matkę Madzi, która po śmierci dziecka zastosowała ten sam wybieg. Zajdlowa i rozliczne towarzyszące jej procesowi analizy nie schodziły z pierwszych stron ówczesnych gazet. Zainteresowanie i oburzenie opinii publicznej było równie wielkie jak przy sprawie Gorgonowej.

Warto zauważyć, że kilka procesów oprócz charakteru karnego miało również wydźwięk polityczny. Tak było w przypadku drugiego „procesu brzeskiego” działaczy SN oskarżonych o spowodowanie w dniu 3 maja 1934 r. w Łodzi zajść czy też winnych ekscesów antyżydowskich oraz zamachów bombowych. Trzeba bowiem pamiętać, że zwalczanie obozu narodowego szło w parze z radykalizacją tego środowiska. Warszawa, Lwów i wiele innych miast stało się arenami starć pomiędzy zwolennikami tego ugrupowania a ludnością żydowską. Doszedł postulat wprowadzenia gett ławkowych i numerus nullus lub numerus clausus na uczelniach wyższych.

Ciekawą sprawą są również procesy Ślepego Maksa i jego dość szczególna pozycja w środowiskach związanych z łódzkim obozem sanacyjnym. Wyszłobowiem na to, że Maks był chroniony przez wysoko postawione osoby. Jest to dość zaskakujące, jeśli wziąć pod uwagę zakres i rozległość działalności chewry Ślepego.

Opisy poszczególnych spraw poprzedza wprowadzenie zawierające ogólną charakterystykę rozwoju prawa karnego na obszarach, które przed 1918 r. należały do Królestwa Polskiego oraz czynionych w II Rzeczypospolitej wysiłków mających na celu kodyfikację prawa karnego na obszarze całego kraju. Jest to wymagające, fachowe studium, ale zdecydowanie ułatwia czytelnikowi zrozumienie niuansów prawnych poszczególnych spraw oraz różnego ujęcia winy, odpowiedzialności, a nawet definicji czynu zabronionego.

Choć Pitawal łódzki skierowany jest do specjalistów, to jednak po przebrnięciu pierwszego rozdziału jest w stanie wciągnąć każdego czytelnika. Autorom udało się bowiem znaleźć złoty środek między źródłową dokładnością i przystępnym prowadzeniem wywodu. Wyrazy uznania należą się również Wydawnictwu Uniwersytetu Łódzkiego, które pod względem edytorskim przygotowało publikację na naprawdę wysokim poziomie. Choć mnie osobiście zabrakło dołączenia reprodukcji gazet czy dokumentów procesowych, które bez wątpienia byłyby ciekawostką.

Recenzowana pozycja dzięki doborowi zróżnicowanych spraw daje wspaniały obraz zmieniającego się wymiaru sprawiedliwości, jest doskonale udokumentowana i stanowi bardzo ciekawe źródło do historii Łodzi. Mam nadzieję, że inni badacze pokuszą się o napisanie pitawali innych miast czy regionów.

Plus minus:

Na plus:

+ dokładność źródłowa

+ połączenie prawniczej i historycznej wiedzy

+ doskonałe źródło do historii regionalnej

Na minus:

- brak

Tytuł: Pitawal łódzki. Głośne procesy karne od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej

Autor: Kazimierz Badziak, Justyna Badziak

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-8088-398-7

Liczba stron: 325

Okładka: miękka

Cena: 44,90 zł

Ocena recenzenta: 9/10

^{Redakcja merytoryczna: Artur Markowski}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}