„Historyczny księgozbiór kamedułów eremitów z krakowskich Bielan. Spojrzenie na kulturę materialno-duchową polskich kamedułów” – J. Partyka – recenzja

Srebrna Góra nieopodal Krakowa to miejsce, w którym od ponad 400 lat w odseparowaniu od świata zewnętrznego mieszkają kameduli eremici Góry Koronnej. Choć w podkrakowskim klasztorze organizowane są rekolekcje, a wejście za furtę i do kościoła jest możliwe częściej niż w drugim z kamedulskich eremów w Polsce (w wielkopolskim Bieniszewie), miejsce to nadal intryguje i budzi ciekawość. Także ze względu na bogate dziedzictwo – duchowe i materialne.Jego częścią są książki i inkunabuły, o których pisze w swojej książce Jacek Partyka. Autor od 2007 do 2009 r. koordynował z ramienia Biblioteki Jagiellońskiej przenosiny księgozbioru z Bielan do Krakowa. Nadzorował prace związane z przeprowadzką książek od momentu, gdy te znajdowały się jeszcze w pomieszczeniach klasztornych, aż po umieszczenie ich (po odpowiednim przygotowaniu i zabezpieczeniu) w gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie spoczywają do dziś. Partyka miał więc możliwość poznać księgozbiór „od podszewki”, co przełożyło się na narrację omawianej publikacji, która potwierdza dobrą znajomość tematu.

Historyczny księgozbiór kamedułów eremitów z krakowskich Bielan jest pozycją naukową, która przybliża czytelnikowi nie tylko sam zbiór, ale również obecność książki w eremach kamedulskich w ogóle. Pierwszy z rozdziałów dotyczy prawodawstwa zakonnego w tym zakresie (autor cytuje tu omawiane przepisy), drugi opisuje kamedułów w Polsce – ich eremy i biblioteki. W podrozdziałach omawiane są m.in. katalogi i inwentarze biblioteki na krakowskich Bielanach oraz jej stan w roku 2005, a więc tuż przed przeprowadzką.

W kolejnych rozdziałach zaprezentowany został księgozbiór bielański – jego zabezpieczenie w trakcie i po przenosinach do Biblioteki Jagiellońskiej, a także zawartość: inkunabuły, druki z wieków XVI, XVII i XVIII oraz darczyńców, grupy proweniencyjne i oprawy. W rozdziałach tych przeanalizowano m.in. liczbę woluminów, języki oraz kraje publikacji. Uzupełnienie książki stanowią trzy appendixy, w których zestawiono dzieła unikatowe i rzadkie, wskazano braki w zasobie inkunabułów oraz podano wykaz egzemplarzy zdefektowanych, które nie są uwzględnione w katalogu komputerowym biblioteki.

Książka została napisana poprawnym językiem, tekstowi towarzyszą czarno-białe ilustracje, które uzupełniają narrację – ukazano na nich zarówno stan biblioteki i jej zawartości przed przeprowadzką, jak i przykłady ich zawartości: grafiki czy glosy. Publikacja opatrzona jest licznymi i obszernymi przypisami, które poszerzają wiedzę czytelnika. Książka pozwala zainteresowanym zapoznać się bliżej z wyjątkowym w skali kraju historycznym księgozbiorem, który dzięki odpowiedniemu zabezpieczeniu stał się dostępny szerszej publiczności.

Omawiana publikacja aspiruje jednak do kategorii książek naukowych, a więc jej niewątpliwe walory popularyzatorskie nie mogą przysłonić wartości merytorycznej, którą powinna za sobą nieść. W tym względzie zauważalne są pewne niedociągnięcia.

Najpoważniejszym wydaje się być opracowanie jedynie inkunabułów oraz książek z wieków XVI–XVIII. Zgodnie z definicją Słownika języka polskiego księgozbiór to: „zbiór książek, rękopisów, druków”1. Zaistniała więc sytuacja, w której albo tytuł książki nie do końca odpowiada jej zawartości, albo też zbiór bielański pozbawiony jest rękopisów. Jak wiadomo tak nie jest2  i sam autor pisze: „należy jeszcze dodać, że znalazło się tam również 186 jednostek rękopiśmiennych, które zostały przekazane na prawach depozytu i stanowią cześć zasobu archiwum i biblioteki klasztornej”3. Czy to było przyczyną braku ich omówienia w ramach recenzowanej publikacji? Nie wiadomo. Podobnie uczyniono z książkami z XIX i XX w., wchodzącymi w skład księgozbioru z Bielan. „Braki” są łatwo weryfikowalne w katalogu komputerowym Biblioteki Jagiellońskiej poprzez wyszukanie zasobów: BJ – Księgozbiór Kamedułów oraz BJ – Księgozbiór Kamedułów St. Dr.

Wątpliwości budzi też zaproponowany podział książek ze względu na kraje ich pochodzenia – takie jak np. Czechy, Belgia, Holandia, Austria i Węgry, a więc współcześnie istniejące, a nie historyczne4.

Podtytuł książki (Spojrzenie na kulturę materialno-duchową polskich Kamedułów) może sugerować, że zostanie w niej przedstawione np. dziedzictwo materialne czy duchowe polskich kamedułów – czy jest nim omówienie (w sposób fragmentaryczny) zbioru książek – można z tym polemizować. W takim wypadku pewnym rozwiązaniem byłoby pokuszenie się o scharakteryzowanie roli książki w klasztorze5.

Zauważalne są także niedociągnięcia w indeksach (brak niektórych postaci pojawiających się w tekście) oraz w układzie bibliografii – teksty źródłowe zostały podane po opracowaniach, niektóre odsyłacze do stron internetowych znajdują się w części literatura mimo oddzielenia stron internetowych.

Księgozbiór bielański jest zbiorem wyjątkowym, wydaje się, że nadal dość słabo znanym, a książka Jacka Partyki w przystępny sposób prezentuje jego bogactwo – spełnia więc rolę popularyzatorską. Należałoby się jednak zastanowić, czy pewne niedociągnięcia w opracowaniu nie dewaluują jej w kontekście naukowym.

Plus minus:

Na plus:

+ erudycja autora

+ tematyka książki

Na minus:

- tytuł książki częściowo nieadekwatny do treści

- niewyjaśniona fragmentaryczność omawianego materiału

- ahistoryczność w ramach podziału materiału

- niedociągnięcia w indeksach i bibliografii

Tytuł: Historyczny księgozbiór kamedułów eremitów z krakowskich Bielan. Spojrzenie na kulturę materialno-duchową polskich Kamedułów

Autor: Jacek Partyka

Wydawca: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-7354-698-1

Liczba stron: 222

Okładka: miękka

Cena: 34 zł

Ocena recenzenta: 5/10

^{Redakcja merytoryczna: Artur Markowski}

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}

1. Słownik Języka Polskiego, https://sjp.pwn.pl/sjp/ksiegozbior;2476139.html (dostęp z dnia 15 grudnia 2017). [↩]
2. J. Partyka, Historyczny księgozbiór kamedułów eremitów z krakowskich Bielan. Spojrzenie na kulturę materialno-duchową polskich Kamedułów, Kraków 2017, s. 60. [↩]
3. J. Partyka, Historyczny księgozbiór kamedułów eremitów z krakowskich Bielan. Spojrzenie na kulturę materialno-duchową polskich Kamedułów, Kraków 2017, s. 60. [↩]
4. Tamże, s. 108, 114, 127. [↩]
5. Por. A. Krawczyk, Rola książki w klasztorze [w:] A. Krawczyk (red.), Z książką przez życie, Lublin 2008, s. 169–178. [↩]