Jedna z najbardziej wpływowych osób Rosji swoich czasów. Rasputin - święty czy oszust?

Dziś można śmiało powiedzieć, że Grigorij Rasputin jest jedną z najlepiej rozpoznawanych postaci w historii Rosji. A przecież wcale nie był kimś wybitnym! Jedni mówili o nim „święty”, inni oskarżali o rozwiązłość i manipulację. Czy dowiemy się kiedyś, jaki był naprawdę?

Grigorij Rasputin

Na temat Rasputina krążą wręcz legendy, a jedną z tych najsłynniejszych jest opowieść o tym jak został zamordowany. W nocy 17 grudnia 1916 r. zwabiony przez księcia Feliksa Jusupowa, którego uważał za swojego przyjaciela, udał się do jego domu. Miał pomóc mu w uleczeniu rzekomo chorej żony, okazało się jednak, że padł ofiarą spisku na jego życie. Rasputin był niebezpieczny, należało go zabić! Feliksowi miał w tym pomóc m.in. wielki książę Dymitr, kuzyn cara, który nie mógł znieść wielkiego wpływu mędrca na rządy w Rosji. Najpierw podano mu nafaszerowane cyjankiem ciasteczka oraz zatrute wino. Organizm Grigorija zupełnie jednak zignorował truciznę, trzeba więc było sięgnąć po mniej subtelną broń – rewolwer. Feliks oddał strzał, najprawdopodobniej w klatkę piersiową Rasputina, okazało się jednak, że ten nadal żył. Mało tego, próbował się bronić, rzucając się na byłego przyjaciela, po czym uciekł. Udało mu się wyjść na dziedziniec, gdy jeden z towarzyszy książąt, Puryszkiewicz, rzucił się za nim w pościg, oddając kolejne strzały: jeden nietrafiony, drugi w plecy i dopiero ostatni, śmiertelny, w głowę. Rasputin padł na ośnieżoną ziemię. Książę Dymitr, którego pewne źródła podają jako strzelca, który zamiast Puryszkiewicza zamordował Rasputina, pomógł pozbyć się ciała – owinięte w płótno zostało wrzucone do oblodzonej rzeki Newy. Nieobciążone zwłoki wypłynęły jednak na powierzchnię. Zamarznięte ciało Rasputina odnaleziono w dziwnej pozycji, z wyciągniętymi rękami, jak gdyby próbował się jeszcze bronić w lodowatej wodzie. To znaczy, że nie zabiły go nawet strzały!

Droga do świętości

Jak do tego wszystkiego doszło? Co takiego się stało, że postanowiono się go pozbyć w tak drastyczny sposób? Aby to ustalić, należy cofnąć się nieco w czasie.

Grigorij Rasputin przyszedł na świat 10 stycznia 1869 r., choć wielu historyków sprzecza się zarówno co do daty narodzin, jak i jego nazwiska. Cała postać owiana była woalem tajemnicy, którą starano się rozwiać od wielu lat. Faktem jest, że Rasputin urodził się w biednej rodzinie i jako jedyne dziecko swych rodziców dożył dorosłości. Niestety, nie był dla nich zbyt wielką pociechą, gdyż od najmłodszych lat przysparzał im zmartwień – wdawał się w bójki, ponad miarę interesował się dziewczętami, a z wiekiem coraz częściej sięgał po alkohol i okradał rodziców. W pewnym momencie nastąpiła w nim jednak ogromna zmiana i nie można z całą pewnością stwierdzić, co ją spowodowało. Być może była to nagła śmierć jego kilkumiesięcznego dziecka lub też bójka, po której o mało co nie został zesłany na Syberię – tak czy owak w wieku dwudziestu ośmiu lat Rasputin postanowił odmienić swoje życie. Pierwsze skrzypce w jego życiu zaczęła grać religia, rozpoczął więc żywot pielgrzyma, odwiedzając okoliczne klasztory.

W owym czasie Rosja przeżywała swego rodzaju religijny renesans. Wiele osób, podobnie jak Grigorij Rasputin, decydowało się na pielgrzymowanie, odnajdując drogę do Boga. W ten właśnie sposób Rasputin poznał wielu fanatyków, których praktyki częściej przypominały działalność sekty. On sam zresztą zaczął się wczuwać w rolę proroka i cudotwórcy. Czy sam w to wierzył? Nie wiadomo, faktem jednak jest, że przewidział klęskę cesarskiej floty w starciu z Japonią w 1905 r.

Car Mikołaj II i jego żona, caryca Aleksandra

Bawidamek carycy

Podczas dłuższego pobytu pod skrzydłami biskupa o imieniu Teofan Rasputin poznał księżniczkę Milicę, małżonkę wielkiego księcia Piotra, stryja cara Mikołaja II. Kobieta szybko zauroczyła się Grigorijem i postanowiła zapoznać go z samym carem oraz jego żoną, carycą Aleksandrą. Było to kochające się małżeństwo, choć nie mogli się doczekać męskiego potomka, który zapewniłby ciągłość dynastii. Pomocy szukali wszędzie, głównie u najróżniejszych cudotwórców i jasnowidzów, nikt jednak nie był w stanie im pomóc. Sytuację pogarszał fakt, że car nie cieszył się zbyt wielką popularnością w swoim kraju, bo po prostu nie nadawał się do rządzenia.

Kiedy w końcu w 1905 r. przyszedł na świat następca, któremu nadano imię Aleksy, car i caryca byli zachwyceni. Wkrótce okazało się, że dziecko cierpi na hemofilię i ponownie nikt nie mógł ukoić jego cierpienia. Aż do przybycia Rasputina, który szczęśliwym zbiegiem okoliczności uspokoił Aleksego. Caryca Aleksandra była zachwycona i postanowiła trzymać go jak najbliżej siebie, a Rasputin szybko stał się jej najbliższym powiernikiem i doradcą. Ich więź była niezaprzeczalna, a Grigorij nie zamierzał wypuścić z rąk takiej okazji. Kilka lat później opublikowano fragmenty prywatnej korespondencji Aleksandry kierowanej do Rasputina, które miały potwierdzać ich intymną wręcz zażyłość.

Cokolwiek łączyło go z carycą Rasputin z pewnością nie interesował się jedynie nią. Kochał kobiety, a o jego podbojach i wizytach u prostytutek dyskutowała cała Rosja. Romansował z żonami wszystkich swoich gospodarzy i uwiódł niejedną damę, które miały do niego wielką słabość. Te natomiast, których nie mógł do romansu nakłonić, brał siłą, tak jak opiekunkę małego Aleksego.

Upadek proroka

Podczas gdy Rasputin świetnie się bawił, wtrącając się w rządy i próbując decydować o tym, w którą stronę podąża kraj, rosła liczba jego wrogów. Nikomu nie podobało się, że jasnowidz, którego tak uwielbiała caryca, wpływa na podejmowanie najważniejszych decyzji jak np. udział w wojnie, od której aż dwukrotnie odwiódł Mikołaja II. Ostatecznie poważył się nawet na to, by przepowiedzieć, iż jeśli on sam umrze, Rosja zacznie chylić się ku upadkowi.

Pośmiertne zdjęcie Rasputina

Kiedy kraj coraz bardziej się burzył, gwiazda Rasputina ponownie zaświeciła pełnym blaskiem. Przebywał poza dworem, gdy następca tronu poważnie zachorował. Caryca wysłała do niego telegram, na który ten odpowiedział jedynie modlitwą i pewnym stwierdzeniem, że chłopiec przeżyje. Tak też się stało, a wszyscy wokół uznali to za cud. Nie ma się co dziwić, że zachwyt Aleksandry wciąż rósł.

Najbliższe otoczenie cara nie dało się jednak przekonać człowiekowi, którego uważali za szarlatana i oszusta. Uznali, że trzeba się go pozbyć i to jak najszybciej. Dookoła wciąż krążyły plotki o rozwiązłości Rasputina, jego niezdrowej relacji z carycą, niebotycznym wpływie na Mikołaja. A przecież krajem nie można rządzić przy pomocy proroka! W pewnym momencie zaczął to dostrzegać nawet sam car, jednak tak był zakochany w swej żonie, że nie potrafił się jej przeciwstawić. Postanowili to za niego zrobić wielki książę Dymitr oraz książę Feliks.

Śmierć Rasputina odbiła się szerokim echem. Imperatorowa Aleksandra przeżyła ją bardzo mocno i całe dnie spędzała nad jego grobem. W głowie wszystkich brzmiała przede wszystkim przepowiednia, w której Rasputin głosił, że jego śmierć będzie zapowiedzią upadku cesarstwa. I tak dwa miesiące po tym wydarzeniu Mikołaj został zmuszony do abdykacji, a prawie cała rodzina królewska zamordowana. Trudno jednak uwierzyć, że Rasputin rzeczywiście był prorokiem. Można go za to uznać za bardzo inteligentnego człowieka, który obserwował otoczenie i rozumiał, jaką niechęcią do swojego władcy pałali jego rodacy. Nie da się ukryć, że miał całkowitą rację.

Bibliografia:

1. Cook A., Zabić Rasputina. Prawdziwi zabójcy szalonego mnicha, Warszawa 2007.
2. Lecomte B., Od Rasputina do Putina. Tajemnice Kremla, Warszawa 2017.

Fascynujące dziennikarskie śledztwo dotyczące jednego z najbardziej tajemniczych ośrodków władzy! Ciekawe historie odkryjecie dzięki książce Bernarda Lecomteʼa pt. Od Rasputina do Putina. Tajemnice Kremla, która ukazała się nakładem wydawnictwa Bellona.

Książka dostępna jest tutaj.

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak
Korekta: Edyta Chrzanowska}