„Najsłynniejsze rewolucje i zamachy stanu” – E. Durschmied – recenzja

Współcześni historycy i badacze przeszłości wielokrotnie starali się ująć w słowa to, co zdaje się być nieuchwytne. Idee, głód, wolność, władza, pieniądze – co w rzeczywistości determinowało społeczeństwa do zatapiania w morzu krwi własnych narodów? Opisu dziewięciu rewolucji oraz zamachów stanu „od Robiespierre’a do Chomeiniego” podjął się Erik Durschmied.

Erik Durschmied to światowej sławy korespondent wojenny, historyk, reżyser i publicysta, o którym mówi się, że widział więcej wojen, niż jakikolwiek żyjący generał. To także Durschmied jako jeden z pierwszych w latach 50. przeprowadził osobiście wywiad ze wschodzącą gwiazdą rewolucji kubańskiej, Fidelem Castro, zaś jego książka Najsłynniejsze rewolucje i zamachy stanu została przetłumaczona na ponad 20 języków (Whisper of the Blade po raz pierwszy zostało wydane w języku polskim ok. 2002 r.). Dzieła Durschmieda weszły w skład kanonu publicystyki popularno-naukowej nie tylko dzięki jego bogatemu życiorysowi, ale także poprzez wysokiej klasy narrację.

Autor spośród wielu słynnych rewolucji i zamachów stanu zdecydował się na opis dziewięciu z nich: rewolucji francuskiej (1789-1799), powstania w Tyrolu (1809), rewolucji meksykańskiej (1910), rewolucji październikowej w Rosji (1917), rewolucji w Niemczech (1919), zamachu na Hitlera (1944), buntu oficerów japońskich (1945), rewolucji kubańskiej i boliwijskiej (1956-1967) oraz rewolucji irańskiej (1979). Erik Durschmied wyznaczył sobie ramy czasowe od francuskiej wydarzeń we Francji w 1789 r. do przejęcia władzy w Iranie przez Chomeiniego. Oczywiście, powyższy zestaw można poddać pod dyskusję: czy rzeczywiście wymienione powyżej wydarzenia zaliczyć można do „najsłynniejszych„ procesów historycznych tego rodzaju? Osobiście polemizowałbym. Uważam, że powstanie listopadowe, pokojowa rewolucja Mahatmy Gandhiego czy chińska rewolucja kulturalna stanowiłyby słuszniejsze pole badawcze od np. przerabianej setki razy ”Operacji Walkiria” czy krótkotrwałego powstania górali w Tyrolu, które w rzeczywistości nie było ani rewolucją, ani zamachem stanu. Niemniej uznać należy subiektywny wybór autora.

Książka napisana została lekko, styl narracyjny autora nie nudzi, a nawet potrafi trzymać w napięciu. Na pochwałę zasługują także ilustracje, których niewielka ilość nie przeszkadza w odbiorze treści, zaś ich dobór nadaje ciekawego tła opisywanym zdarzeniom. Niemniej jednak warto odnotować, że książka ta to pozycja popularno-naukowa, w wielu miejscach rzekłbym nawet, iż bardziej „popularna„ niż „naukowa„. Erik Durschmied w celu urozmaicenia treści wplótł w narrację zdarzenia/wypowiedzi, które nie mają żadnych podstaw źródłowych, bądź już dawno zostały przez historyków uznane po prostu za nieprawdziwe. Jako przykład podać można chociażby słynne ”Nie mają chleba? Niech jedzą ciastka!” Marii Antoniny1 lub bardziej kontrowersyjne: „na terenie zaboru rosyjskiego (na ziemiach polskich – M.R.) nie było nikogo, kto broniłby Żydów”2. Przypisy umieszczone w książce dotyczą głównie ciekawostek, zaś nie odnoszą się niemal wcale do bazy źródłowej. Oczywiście książka ta nie stanowi podręcznika do historii, lecz w kwestiach tak niejednoznacznych i ważnych dla wielu społeczeństw jak rewolucje, cytowane wypowiedzi bądź opisywane zdarzenia winny być opatrzone dowodem historycznym.

Wartym uwagi jest fakt, że autor nie ocenia ani nie moralizuje. Śledząc tekst dostrzec można także dziennikarski profesjonalizm oraz godną pochwały spostrzegawczość wraz z umiejętnością analizowania procesów społecznych. Choć sama książka nie należy do pozycji zewnętrznie estetycznych (mało atrakcyjna okładka, średniej jakości papier), stanowi pomimo wyżej wymienionych zarzutów materiał ciekawy do przeczytania. W listopadzie tego roku obchodzona była setna rocznica wybuchu rewolucji październikowej, być może to dobry czas, aby nieco zgłębić się w problematykę rewolucji na przestrzeni dziejów.

Plus minus:

Na plus:

+ ciekawa narracja

+ logiczna konstrukcja

+ ilustracje

+ osobiste doświadczenia autora w opisywanej problematyce

Na minus:

- wykorzystywanie w tekście nieudowodnionych historycznie wypowiedzi/zdarzeń

- nadinterpretacja niektórych zjawisk

- wybór niektórych zamachów/rewolucji kosztem innych, bardziej znaczących

- mało atrakcyjna okładka, średniej jakości papier

Tytuł: Najsłynniejsze rewolucje i zamachy stanu

Autor: Erik Durschmied

Wydawca: Wydawnictwo Amber

Rok wydania: 2017

ISBN: 9788324164493

Liczba stron: 399

Okładka: miękka

Cena: 44,80 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Artur Markowski}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}

1. E. Durschmied, Najsłynniejsze rewolucje i zamachy stanu, Warszawa 2017, s. 28. [↩]
2. Tamże, s. 202. [↩]