„Rosja” – E. Rutherfurd – recenzja

Kiedy w połowie IX w. kształtowały się zręby rosyjskiej państwowości, nikt jeszcze nie przypuszczał, że w przeciągu kolejnych stuleci kraj ten będzie odgrywać wiodącą rolę na kontynencie europejskim. Stało się to przyczynkiem do powstania mnóstwa książek traktujących o jego przebogatej historii. Ale czy o historii Rosji powinno pisać się wyłącznie w oparciu o suche fakty? Edward Rutherfurd udowadnia, że nie.

Rosja, największy kraj na świecie, jest jedyna w swoim rodzaju – jej powierzchnia rozciąga się poprzez dwa kontynenty, rozpoczynając w Europie Wschodniej, a kończąc na Pacyfiku. Początki historii tego państwa sięgają IX w. Jego specyfika przez setki lat fascynowała wielu. Nie inaczej jest dziś.

Nakładem Wydawnictwa Czarna Owca ukazała się właśnie powieść Rosja, autorstwa Edwarda Rutherfurda, angielskiego pisarza epickich powieści historycznych, które swoim zasięgiem obejmują długie przedziały czasowe i są osadzone w konkretnych miejscach. Do jego najbardziej znanych dzieł wydanych w Polsce należą Londyn, Paryż czy Nowy Jork.

Rosja jest opowieścią, której akcja ma swój początek w 180 r., a więc wtedy, gdy państwo rosyjskie nie posiadało jakichkolwiek znamion państwowości, a kończy się w 1990 r., kiedy nastąpiły historyczne przemiany w całym bloku wschodnim, zaś bohaterowie powieści postanawiają zbudować nowoczesną Rosję.

Swoje dzieło Rutherfurd pisał na przełomie lat 80. i 90. XX w., w czasie gdy następowały wspomniane wyżej zmiany. Upadał system jałtański, a kraje znajdujące się na orbicie wpływów dawnego imperium rosyjskiego zaczęły uniezależniać się od swojego protektora. Powieść Rosja po raz pierwszy została wydana w 1991 r. Po 26 latach na rynku wydawniczym pojawiła się wreszcie jej polska wersja. Wielka szkoda, że na potrzeby owego przekładu nie dodano dodatkowego rozdziału, opisującego życie jej bohaterów w putinowskiej rzeczywistości. Sam jestem ciekaw, które rodziny opowiedziałyby się po stronie władzy, a które byłyby jej przeciwne.

Głównymi bohaterami powieści Rutherfurda są rody – Bobrowów, Suworinów, Romanowów, Iwanowów, Karpienków oraz Popowów. Wszystkie są fikcyjne, ale umieszczone wśród postaci i autentycznych zdarzeń historycznych.

Książka podzielona jest na dwanaście rozdziałów oraz epilog. Każdy z nich opisuje życie bohaterów w konkretnym przedziale czasowym, którego ramy zbieżne są z ważnymi wydarzeniami w dziejach państwa rosyjskiego. I tak kolejno ukazano potęgę państwa kijowskiego, kształtowanie się wielkiego księstwa moskiewskiego, opresyjne rządy Iwana Groźnego, czerpanie zachodnich wzorców przez Piotra Wielkiego, rozbudowę potęgi państwa przez Katarzynę Wielką czy wreszcie początki ruchu komunistycznego zwieńczone październikową rewolucją. Akcja powieści toczy się w dwóch wsiach o tej samej nazwie – Ruska. Nie funkcjonują one jednak równocześnie obok siebie, tylko w osobnych czasoprzestrzeniach. Pierwsza Ruska położona jest niedaleko Kijowa, a akcja rozgrywa się w okresie, kiedy to miasto było stolicą Rusi. Druga Ruska, która z czasem stała się Bobrowem, od nazwiska jej właścicieli, usytuowana jest w okolicach Moskwy, pojawiając się, gdy środek ciężkości państwa ruskiego przenosi się na Kreml. Akcja powieści toczy się również w Sankt Petersburgu w czasie, kiedy miasto pełniło funkcję stolicy.

Oprócz samych Rosjan przez karty powieści przewijają się też liczne mniejszości etniczne zamieszkujące kraj na przestrzeni wieków, a także Tatarzy, Niemcy, Holendrzy, Brytyjczycy, Ukraińcy, Bałtowie oraz Polacy. Nasi rodacy przedstawieni są tutaj w nie najlepszym świetle – jako ci, którzy chcieli narzucić Rosji swoje prawa, zwyczaje, kulturę oraz wiarę. Nie jest to zarzut ze strony autora, zapewne chciał odwzorować sposób myślenia Rosjan w danym momencie historycznym.

Dzieło Rutherfurda jest powieścią historyczną, co wyraźnie zostało zaznaczone na okładce. W żadnym wypadku nie można traktować go jako pracy będącej syntezą dziejów Rosji. Jest to powieść oddająca bogactwo oraz wyjątkowy charakter rosyjskiej historii i kultury, przede wszystkim dzięki barwnym bohaterom, których życiorysy wplecione zostały w losy tego słowiańskiego państwa.

Opisywaną powieść charakteryzuje płynna i przystępna narracja, dzięki czemu czyta się ją bardzo szybko, a z każdą kolejną stroną coraz bardziej wciąga w koleje życia jej bohaterów. Dlatego książkę Rutherfurda należy ocenić wysoko. Miłośnicy powieści historycznej znajdą w niej to, czego szukali. Z kolei ci, którzy liczą wyłącznie na suche fakty, niech do niej nie zasiadają, gdyż się srodze zawiodą. Czystej faktografii nie ma w niej wiele, a wydarzenia, w których główni bohaterowie wchodzą w interakcję z historycznymi postaciami, czynią z nich historical fiction.

Plus minus:

Na plus:

+ płynna narracja

+ zasięg czasowy

+ objętość

+ wczuwanie się w sposób myślenia Rosjan

Na minus:

- za mało odniesień do wydarzeń historycznych

- ciężki początek

- koniec akcji w 1990 r.

Tytuł: Rosja

Autor: Edward Rutherfurd

Wydawca: Czarna Owca

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-8015-639-5

Liczba stron: 888

Okładka: twarda z obwolutą

Cena: 69,99 zł

Ocena recenzenta: 8,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta językowa: Wiktoria Wojtczak}