Jan Jaśko z Melsztyna - wierny druh Kazimierza Wielkiego i Elżbiety Łokietkówny

Stronił od wielkiej polityki, będąc jednocześnie jednym z zaufanych doradców Kazimierza Wielkiego, a później jego siostry Elżbiety Łokietkówny. Nie wspomniał o nim w swej kronice nawet współczesny mu Janko z Czarnkowa, a Długosz mylił go z jego ojcem. Jakie zatem były dokonania założyciela rodu Melsztyńskich?

Nieznane dzieciństwo

Jaśko pochodził z rodu Leliwitów, przyszedł na świat jako syn Spycimira i być może jego drugiej żony Stanisławy. Nie jest znana data jego urodzin. Można założyć, iż był obok swego brata Rafała najstarszym spośród ośmiorga rodzeństwa, ponieważ to z nim podzielił się majątkiem po zmarłym ojcu. Z pewnością odebrał porządną edukację – Spycimir mocno związany z dworem królewskim mógł oddać tam swoich synów na wychowanie. Zapewne towarzyszyli mu także w jego licznych podróżach, zdobywając wiedzę niezbędną w przyszłości np. do piastowania urzędu.

Herb szlachecki Leliwa / fot. Tadeusz Gajl, CC-BY-SA 3.0

U boku ostatniego Piasta

Przyszły dziedzic Melsztyna miał możliwość robienia kariery urzędniczej przez wzgląd na swego ojca pozostającego najbliższym doradcą króla Kazimierza. Po raz pierwszy Jaśko pojawił się na arenie dziejów 8 maja 1339 r. jako łowczy krakowski – nota bene był to pierwszy urząd piastowany przez jego ojca. Sześć lat później Jaśko awansował na kasztelana wojnickiego, a na początku 1361 r. na kasztelana sandomierskiego. W 1366 r. król Kazimierz mianował go kasztelanem krakowskim, po dwuletnim wakacie. Przeszedł zatem wszystkie szczeble kariery urzędniczej.

Kazimierz Wielki

Jaśko poświęcał się raczej zwykłym obowiązkom wynikającym ze sprawowania urzędów, czasami tylko towarzyszył królowi w jego podróżach po kraju lub do państw ościennych. W 1352 r. brał udział w wyprawie na Ruś. Wraz z innymi dostojnikami w styczniu 1355 r. towarzyszył Kazimierzowi Wielkiemu w podróży do Budy, gdzie odnowiono i uściślono kwestię sukcesji tronu polskiego przez Ludwika Węgierskiego. Układ budziński został zawarty pomiędzy Ludwikiem Węgierskim a Kazimierzem Wielkim i polskimi dostojnikami jako przedstawicielami wszystkich mieszkańców polskiego królestwa i jednocześnie równorzędnymi partnerami w rozmowach. W roku 1361 i 1365 przebywał wraz z królem w Wielkopolsce. Jaśko figurował jako świadek na kilku ważnych dokumentach: na akcie przymierza z Danią z 1363 r. (wystawionym w Łowiczu), akcie erekcyjnym Uniwersytetu Krakowskiego z 1364 r., a w 1368 r. wraz z bratem Rafałem był jednym z redaktorów ustawy żupnej. W przypadku tej ostatniej mówi się, że wymieniono w niej świadków, którzy posiadali przywilej pobierania dochodu z żup.

U boku Elżbiety Łokietkówny

Elżbieta Łokietkówna

Był kontynuatorem polityki swego ojca w kwestii dziedziczenia tronu polskiego przez Andegawenów. Być może dlatego po śmierci Kazimierza Wielkiego pozostawał bliskim doradcą Elżbiety Łokietkówny, sprawującej regencję w imieniu swego syna Ludwika.

Został jednym z 12 członków sądów restytucyjnych utworzonych w niedługim czasie po śmierci ostatniego Piasta na tronie polskim. W 1377 r. wziął udział w odwetowej wyprawie Ludwika Węgierskiego na Litwę.

Życie prywatne

Jaśko do chwili śmierci Spycimira w 1352 r. pisał się „z Tarnowa„. Będąc wraz z bratem Rafałem głównymi dziedzicami, podzielił się z nim majątkiem. Młodsi bracia, którzy wstąpili w stan duchowny, raczej nic nie otrzymali, a przynajmniej nie ma na ten temat informacji. Jan jako najstarszy objął w posiadanie melsztyński klucz majątkowy, kilka innych wsi i kamienicę w Krakowie przy obecnej ul. Brackiej 3/5 (tzw. „Bursa węgierska„), którą niegdyś nadał Spycimirowi król Kazimierz. Rafał natomiast otrzymał tarnowski klucz majątkowy. Odtąd Jaśko pisał się „z Melsztyna” lub ”z Książa”, który nabył.

Melsztyn – wzgórze z pozostałościami zamku / fot. Jerzy Opioła, CC-BY-SA 3.0

Raczej nie zajmował się powiększaniem swoich posiadłości ziemskich, zakupił jedynie dwie wsie. Za to udzielał wysokich pożyczek pod zastaw ziemi. Dokonywał też w niewielkim stopniu pobożnych fundacji – z jego polecenia w Melsztynie wybudowano kościół pw. Św. Krzyża, a w nabytym przez siebie Książu ufundował klasztor augustianów. Przekazywał też pewne sumy na budowę kościołów.

Brak jest dokładniejszych informacji na temat jego małżeństwa z Ofką (Zofią) pochodzącą ze wspomnianego Książa Wielkiego. Wiadomo jedynie, że z ich związku tylko dwoje dzieci dożyło tzw. wieku sprawnego: Spytko (o drugim synu, również Spytku, wiadomo, że zmarł w dzieciństwie) i Jadwiga. W przyszłości Spytko otrzyma z nadania Ludwika Węgierskiego w wieku 18 lat urząd kasztelana krakowskiego. Jadwigę natomiast wydano za mąż za Ottona z Pilczy. Została też matką chrzestną Władysława Jagiełły, a jej córka Elżbieta jego trzecią żoną.

Jaśko zmarł około 1380 r. Wówczas po raz ostatni pojawił się w dokumentach.

***

Jaśko z Melsztyna, pomimo że był jedną z czołowych osobistości w Królestwie Polskim, nie odgrywał znaczącej roli. Wchodził w skład rady królewskiej, z pewnością cieszył się dużym autorytetem, ale nie zapisał się w dziejach niczym szczególnym. Założyciel rodu Melsztyńskich wobec tego jawi się jako zwykły urzędnik albo skromna osoba, która nie zabiegała o zaszczyty.

***

Ciekawostka: W jednym z wydanych przez Jaśka dokumentów zawarta jest najstarsza znana wzmianka o pieśni Bogurodzica. Dokonując zapisu dziesięciny z jednej ze swych wsi na altarię śś. Antoniego i Leonarda w kościele Wszystkich Świętych w Krakowie, trzecią jej część kazał oddawać przełożonemu tamtejszej szkoły parafialnej, mającemu obowiązek ćwiczyć uczniów we czci do Matki Boskiej i śpiewania razem z nimi pieśni Bogarodzica Dziewica. Najstarszy rękopis zawierający tekst tej pieśni pochodzi z 1407 r.

Bibliografia:

1. Laberschek J., Uwagi i uzupełnienia do genealogii Melsztyńskich herbu Leliwa, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2010, nr 2 (6), s. 180–198, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Sredniowiecze_Polskie_i_Powszechne/Sredniowiecze_Polskie_i_Powszechne-r2010-t2_(6)/Sredniowiecze_Polskie_i_Powszechne-r2010-t2_(6)-s180-198/Sredniowiecze_Polskie_i_Powszechne-r2010-t2_(6)-s180-198.pdf (dostęp: 14 stycznia 2018 r.).
2. Marzec A., Rada królewska w monarchii Kazimierza Wielkiego [w:] Narodziny Rzeczpospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, t. 2, red. W. Bukowski, T. Jurek, Kraków 2012, s. 803–830, https://www.researchgate.net (dostęp: 14 stycznia 2018 r.).
3. Przezdziecki A., Pieśń Bogarodzica, wraz z nutą, z rękopisu częstochowskiego z końca wieku XV, wydana w podobiznie i porównana z dwoma dawniejszemi odpisami i z drukowanemu textami, „Biblioteka. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, t. 1, Warszawa 1866, s. 309–328, Biblioteka Śląska w Katowicach, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/96848/edition/91264/content?ref=desc (dostęp: 14 stycznia 2018 r.).
4. Wyrozumska B., Jan h. Leliwa Melsztyński (hasło), http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-h-leliwa-melsztynski (dostęp: 14 stycznia 2018 r.).
5. Zarewicz L., Leliwita Spicimir kasztelan krakowski praojciec Melsztyńskich i Tarnowskich (1312–1352) oraz monografia Melsztyna, Kraków 1890, s. 62, Miejska Biblioteka Publiczna im. St. Gabryela w Gorlicach, http://www.mbpgorlice.info/digital/digital/01842/a0.php (dostęp: 14 stycznia 2018 r.).

Czytaj także:

^{Redakcja merytoryczna: Zuzanna Świrzyńska
Korekta językowa: Aleksandra Czyż}