10 nowych polskich Pomników Historii. Zobacz je wszystkie

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda w Pałacu Prezydenckim w Warszawie wręczył oficjalne dokumenty, potwierdzające uznanie dziesięciu kolejnych zabytków za Pomniki Historii. Na liście znalazły się m.in. zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie, zamek Krzyżtopór, i Wzgórze Tumskie w Płocku.

Na uroczystość przybyli m.in.: prof. Piotr Gliński, wicepremier i Minister Kultury i Dziedzictw Narodowego; prof. Magdalena Gawin wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków; Jarosław Sellin wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego; prof. Bogumiła Rouba przewodnicząca Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Bartosz Skaldawski, p.o. dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz przedstawiciele nowych Pomników Historii.

Do tego elitarnego grona dołączyły:

„Koszuty – zespół dworsko-parkowy”
(woj. wielkopolskie)

Koszuty – zespół dworsko-parkowy / fot. CC BY-SA 4.0

Dwór alkierzowy w Koszutach jest wzorcowym przykładem barokowej siedziby szlacheckiej z czasów I Rzeczypospolitej. To właśnie dwory alkierzowe są charakterystyczną cechą polskiej architektury dworskiej, tak licznie reprezentowanej do II wojny światowej.

Dwór w Koszutach zbudowany ok. 1760 roku jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce pod względem ukształtowania bryły, formy architektonicznej i rozplanowania wnętrz. Dzięki temu stanowi wiarygodny dokument swoich czasów.

„Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy”
(woj. podkarpackie)

Zamek w Krasiczynie jest jednym z najcenniejszych zabytków nowożytnej architektury obronno-rezydencjonalnej w Polsce. Wyróżnia się wysokiej klasy formą architektoniczną z charakterystycznymi basztami i attykowymi zwieńczeniami oraz bogactwem wystroju elewacji. Powierzchnię dekoracji oblicza się na ok. 7000 m², co czyni z niej największe tego typu dzieło w Polsce i unikatowe w skali europejskiej.

„Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy”
(woj. pomorskie)

Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy / fot. Agnieszka Klimek, CC-BY-SA 3.0

Zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie jest jednym z najbardziej imponujących zabytków architektury gotyckiej w Polsce z monumentalnym, najokazalszym w kraju gdaniskiem (danskerem). To jedyne na terenie Polski, tak uformowane przestrzennie oraz jednorodne założenie średniowieczne łączące funkcje sakralne, rezydencjonalne i obronne o unikatowych w skali europejskiej rozwiązaniach architektonicznych.

„Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich”
(woj. warmińsko-mazurskie)

Zamek jest dziełem monumentalnej architektury gotyku ceglanego, łączącym walor obronny z reprezentacyjnym. Wywodzi się z krzyżackiej tradycji zamków konwentualnych, stanowiących na tle europejskim unikatową, charakterystyczną grupę wyróżniającą się zwartą bryłą, pomieszczeniami typu klasztornego (refektarz, kapitularz, dormitoria, kaplicą), elementami obronnymi typowymi dla średniowiecza oraz rozbudowanym zapleczem gospodarczym.

„Płock – Wzgórze Tumskie”
(woj. mazowieckie)

Płock – Wzgórze Tumskie / fot. Pbartosiak, CC-BY-SA 3.0

Płock należy do najstarszych i najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Wzgórze Tumskie, na którym skupia się historyczna zabudowa jest miejscem pierwotnej lokalizacji Płocka i stanowi dokument jego genezy i rozwoju.

Największą wartość zabytkową zespołu zabudowy Wzgórza mają: bazylika katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i dawne opactwo benedyktyńskie z reliktami zamku książęcego. Obiekty te stanowią bezcenne świadectwo rozwoju kultury materialnej i duchowej od średniowiecza do XX w.

„Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem”
(woj. wielkopolskie)

Pałac w Rogalinie / fot. Monika Mężyńska, CC-BY-SA 3.0

Zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie ma szczególne znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturowego poprzez wyjątkowe wartości zabytkowe, przestrzenne i krajobrazowe. Zachowana w niemal niezmienionym kształcie barokowo-klasycystyczna rezydencja jest jednym z najcenniejszych w kraju założeń tego typu. Od XVIII w. do 1939 r. Rogalin dokumentuje działalność wielkopolskiej rodziny Raczyńskich zasłużonej dla polityki i kultury Polski.

„Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek”
(woj. kujawsko-pomorskie)

Strzelno było siedzibą jednego z najstarszych żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce i dziś jest najlepiej zachowanym przykładem, a zarazem podstawowym źródłem wiedzy, na temat budownictwa zgromadzenia premonstratensów w naszym kraju.

Bezcenną wartość posiadają elementy romańskiej dekoracji rzeźbiarskiej – kolumny oraz tympanony. To właśnie w Strzelnie znajduje się nie tylko najliczniejszy, ale także najbardziej oryginalny zespół rzeźby romańskiej na terenie naszego kraju.

„Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe”
(woj. warmińsko-mazurskie)

Kompleks pielgrzymkowy w Świętej Lipce, w zachowanej do dziś formie – kościół otoczony krużgankami z narożnymi kaplicami, pomocnymi w organizacji procesji, nabożeństw, ruchu pątników – jest jedynym tego typu założeniem jezuickim w Polsce. Jego wartość podkreśla fakt, że stał się pierwowzorem dla całej grupy barokowych sanktuariów warmińskich.  Sanktuarium stanowi interesujące świadectwo przenikania procesów historycznych, społecznych, religijnych i kulturowych, związanych z długotrwałym usytuowaniem wsi na pograniczu konfesyjnym Warmii i Prus Książęcych.

„Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór”
(woj. świętokrzyskie)

Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór / fot. r Agnieszka Kwiecień, Nova, CC-BY-SA 3.0

Krzyżtopór należy do najlepiej zachowanych w formie trwałej ruiny obiektów typu „palazzo in fortezza”, znanych nie tylko w Polsce ale i za granicą. Jest jednym z symboli magnackiej Rzeczpospolitej, nośnikiem istotnych informacji o swoich czasach i kształcie ówczesnych stosunków społecznych. Niepowtarzalny obiekt obrósł w legendy już niedługo po powstaniu…

„Gdańsk – Twierdza Wisłoujście”
(woj. pomorskie)

Fort carré Twierdzy Wisłoujście z wieńcem i wieżą-latarnią, widziany od strony Martwej Wisły

Twierdza Wisłoujście była budowana, modernizowana i przebudowywana od końca XV aż do 2. poł. XIX wieku przez wybitnych inżynierów i architektów swoich epok. Została wzniesiona dla zabezpieczenia wejścia z morza do portu miasta Gdańsk, będącego oknem na świat Korony Polskiej. Jest jedynym historycznym morskim założeniem obronnym nie tylko na ziemiach polskich, ale także na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, zaliczanym do najwybitniejszych europejskich dzieł architektury militaris. Jest też  znakomitym przykładem rozwoju sztuki fortyfikacyjnej Północnej Europy na przestrzeni ponad czterech stuleci, tym cenniejszym, że zachowanym w dużym stopniu.

Narodowy Instytut Dziedzictwa koordynuje realizację procedury występowania z wnioskiem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie uznania przez Prezydenta RP zabytku nieruchomego za Pomnik Historii. NID wydaje opinię co do zasadności uznania obiektu za Pomnik Historii oraz przygotowuje projekt rozporządzenia Prezydenta RP wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym. Instytut monitoruje także ich stan, a poprzez organizację corocznych Spotkań Opiekunów Pomników Historii promuje i buduje ich silną markę. NID jest także właścicielem oficjalnego logotypu Pomnika Historii.

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę Pomnika Historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona Pomników Historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

Do dziś to wyróżnienie nadano 91 zabytkom.