„Dom umarłych. Syberyjska katorga w czasach carów” – D. Beer – recenzja

Słowo „Syberia” do dziś kojarzy się jednoznacznie z okrutnym, ponurym oraz nieludzkim losem kobiet i mężczyzn, których życie pokierowane zostało w odległe, wschodnie tereny Rosji. Daniel Beer, znany brytyjski rosjoznawca, w swojej najnowszej książce postanowił się pochylić nad dziejami krainy, która nieustannie napawa mroźnym niepokojem.

Daniel Beer (ur. 1973) jest brytyjskim historykiem, rosjoznawcą oraz wykładowcą Uniwersytetu Londyńskiego. W świecie zachodnim zasłynął w 2008 r., kiedy to wydana została jego pierwsza bestselerowa książka pt. Renovating Russia, traktująca o przemianach w naukach humanistycznych i losach liberalnej nowoczesności na ziemiach rosyjskich w latach 1880–1930. Autor recenzowanej pozycji jest znanym i cenionym specjalistą w szeroko rozumianych dziejach Rosji, choć jego popularność z państw tzw. zachodnich przedziera się do Polski z opóźnieniem. Albowiem Dom umarłych stanowi pierwszą przetłumaczoną na język polski pracę monograficzną Daniela Beera.

Autor Domu umarłych przyjął za cel sportretowanie czytelnikom dziejów Syberii – jej kolonizacji przez Rosjan w dobie XVI–XVII w., charakteru zsyłek, przymusowych robót, osadnictwa, najpopularniejszych historii osób skazanych na tzw. katorgę czy też historię „więzienia bez dachu”, stanowiącego zalążek słynnej rewolucji z 1917 r. Dom umarłych składa się z 14 spójnych ze sobą rozdziałów, bogatej bazy bibliograficznej oraz wielu dołączonych i opisanych źródłowo ilustracji. W trakcie lektury najnowszej książki Daniela Beera czytelnik zapoznany zostaje z zarysem dziejów syberyjskiej krainy, codziennością katorżniczą czy też z wybranymi, dobrze udokumentowanymi losami niektórych zesłańców. Na szczególną uwagę zasługują rozdziały poświęcone słynnym dekabrystom, którzy jako pierwsi otwarcie i dumnie wystąpili przeciwko carowi. Ponadto bez wątpienia wszystkich polskich czytelników zainteresują rozdziały poświęcone powstańcom listopadowym i styczniowym, o których w XIX w. pisało wielu znamienitych pisarzy „zachodniego świata”. Na wyróżnienie zasługuje również ostatni rozdział książki, Tygiel, dotyczący przełomu XIX i XX w., tj. czasu rozwoju szerokich struktur konspiracyjnych w mroźnej rosyjskiej kolonii, pogarszania się relacji między lokalnymi grupami społecznymi czy też rozwoju komunistycznych idei oraz ich skutku, jakim była słynna rewolucja październikowa. Niemal cała historia Syberii stanowi nieustanny wyścig z głodem, zimnem tudzież śmiercią. Widać przez to wyraźnie, iż autor zainspirował się słynną powieścią Fiodora Dostojewskiego – Wspomnienia z domu umarłych (oryg. ros. Zapiski iz miortwogo doma).

Daniel Beer, pisząc swoją najnowszą książkę, korzystał z archiwów w Moskwie, Petersburgu oraz ze źródeł znajdujących się w różnych miastach i miasteczkach położonych na Syberii bądź jej obrzeżach (m.in. w Tomsku, Irkucku czy Władywostoku). Ponadto szczegółowo przestudiował dziesiątki pamiętników, dzienników czy listów należących do osób zesłanych, ich rodzin lub przyjaciół. Zarówno rosjoznawcze kompetencje autora, jak i bogata, starannie przestudiowana baza źródłowa sprawiły, iż recenzowana pozycja stanowi dobrze opracowaną merytorycznie monografię, zaś wszelkie wątpliwości oraz treści wymagające komentarza zostały wzbogacone o rzetelne, dobrze sprecyzowane przypisy tudzież wspomnianą wyżej bazę źródłową i bibliograficzną (zawierającą m.in. opracowania rosyjskie, ukraińskie, amerykańskie, angielskie czy też polskie, np.  historyk sztuki Heleny Boczek). Na zdecydowaną pochwałę zasługuje również tzw. lekkość pióra autora – książka Daniela Beera, choć spełniająca standardy pracy naukowej, została napisana w sposób zrozumiały i przejrzysty, dzięki czemu Dom umarłych bez problemów może trafić do rąk specjalisty-historyka, jak i masowego odbiorcy.

Cel, jaki postawił przed sobą autor, bez wątpienia został spełniony. Pomimo iż omawiana praca stanowi syntetyczno-opisowe, niezawierające przełomowych tez dzieło, jest jednak pięknie opisanym, niezwykle bogatym zbiorem treści, które zapełniają swoistą lukę w literaturze tematu. Całokształt recenzowanej książki – jej treść, baza naukowa i ilustracyjna, język oraz logiczna i spójna struktura sprawiają, że z Domem umarłych powinien się zapoznać każdy historyk interesujący się dziejami Rosji bądź szeroko rozumianego wieku XIX. Jestem ponadto przekonany, iż każdy czytelnik po przeczytaniu książki wzbogaci się o niezwykle ciekawą wiedzę z zakresu historii, kultury i sztuki, dzięki czemu czas spędzony przy lekturze zwieńczony zostanie poczuciem intelektualnej satysfakcji. Recenzowana przeze mnie książka z całą pewnością pozyska ważne i trwałe miejsce na płaszczyźnie historiografii dotyczącej dziejów Rosji, zwłaszcza zaś jej wschodnich terenów.

Plus minus:

Na plus:

+ sposób narracji autora

+ merytoryczność dzieła

+ ilustracje oraz estetyka książki

Na minus:

- brak

Tytuł: Dom umarłych. Syberyjska katorga w czasach carów

Tytuł oryginalny: The House of the Dead. Siberian Exile Under the Tsars

Autor: Daniel Beer

Tłumaczenie (z jęz. angielskiego): Michał Ronikier

Wydawca: Wydawnictwo Literackie

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-08-06475-7

Liczba stron: 600

Okładka: twarda

Cena: 62,99 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}