„Sacramentum dedicationis” – P. Sczaniecki OSB – recenzja

W epoce średniowiecza liturgia stanowiła nieodłączny element kultury, życia codziennego oraz politycznego. Można się o tym przekonać dzięki wspaniałemu opracowaniu o. Pawła Sczanieckiego.

Paweł Sczaniecki (1917-1998) był benedyktyńskim mnichem tynieckim. Odrodzenie liturgiczne, będące jednym z punktów odnowy Kościoła u benedyktynów, koncentrowało się na Mszy św. Właśnie to zgłębianie liturgii, jej znaczenia, symboliki, roli w życiu Kościoła mocno wpłynęło na historyczne zainteresowania o. Pawła. Ich owocem stała się praca doktorska pod tytułem Sacramentum dedicationis, wydana drukiem po raz pierwszy w 1979 r.

Klasyczne dziś opracowanie praktycznie nie straciło na aktualności, o czym świadczy częste odwoływanie się do niego przez współczesnych historyków. Jest na tyle nowatorskie, że wciąż wyprzedza nawet prace zagranicznych badaczy. Piękną polszczyzną o. Paweł szeroko zaprezentował obrzęd (sakrament) dedykacji kościoła w XII w., przygotowania do niego, zaproszenia gości, dbanie o frekwencję ludu w jego trakcie. Szczególnie zwrócił uwagę na tympanony ze scenami ofiarowania budynku-kościoła Chrystusowi, które można porównać współcześnie do telebimów pozwalających obecnym nie tyle wyobrażenie sobie, jak przebiegała pierwsza część obrzędu przed głównym wejściem do kościoła, co uzmysłowienie jego dosłownego znaczenia. Poza tym opisał elementy towarzyszące obrzędowi: odpusty, jarmarki, zjazdy biskupów, księcia i możnych, wesela... Wreszcie poruszył też wiele powiązanych z tym kwestii jak fundowanie budowy świątyni, architektura, wybór wezwania, prawo patronatu, azylu. Wykład uatrakcyjniono miejscami o nieznane szerzej ciekawostki. Przede wszystkim zwrócono uwagę na przeciekawą kwestię sposobu nazewnictwa świątyni-budynku jako kościoła (w przypadku budowli murowanych) lub cerkwi (w przypadku budowli drewnianych), dziś już niemożliwą do rozstrzygnięcia. Pewne jest natomiast, iż takie rozróżnienie wykrystalizowało się dopiero w XVI w. i trudno jego początki przenosić do XII w. tak jak uczynił to o. Sczaniecki.

Ta praca jest po dziś dzień wielce inspirująca i wskazuje wiele nieopracowanych kwestii, które wciąż czekają na swego badacza. Bogata baza źródłowa oraz czerpanie z dorobku zarówno polsko-, jak i francusko- czy niemieckojęzycznych mediewistów świadczą o niezwykłej erudycji autora. W nowym wydaniu dołączono w aneksie recenzję prof. Aleksandra Gieysztora, który zwracał uwagę na błędy w omawianej pracy, zgodnie z wiedzą z początku lat 70. ub. wieku. Wobec tego sądzę, że w niektórych miejscach redakcja mogła pokusić się o dodanie do tekstu własnych przypisów, które stanowiłyby powiew świeżości nakierowujący czytelnika na bardziej aktualne informacje. Poza tym dodano obszerną notę biograficzną o. Pawła oraz indeksy osobowy i miejscowy.

Niestety opracowanie ma swoje minusy, w mojej opinii jednak nie umniejszają zbytnio jego wartości. Przede wszystkim rażące jest stosowanie przez autora określenia „staropolski„ w odniesieniu do pełnego średniowiecza. Stwierdzenie, że Słowianie z rzadka budowali swe pogańskie świątynie, nie jest ścisłe. Jeżeli chodzi o stronę redakcyjną książki, to jestem mocno zawiedziona. Redakcja zaznaczyła, iż dokonała w tekście „drobnych poprawek interpunkcyjnych i redaktorskich„, jednak w czasie lektury miałam wrażenie, że pozostało to w sferze tzw. pobożnych życzeń. W publikacji nadal jest całkiem sporo błędów literowych i interpunkcyjnych (chociażby w słowie komendacja opuszczono „n„). Redakcja mogła również poprawić sposób zapisu przypisów dolnych, albowiem autor czasem zapisywał niepotrzebnie początek tytułu cytowanej pracy zamiast skrótu ”jw.” albo ”tamże”. Cytaty zapisywano w cudzysłowie, jednak trafiły się pojedyncze przytoczenia w języku polskim zapisane w przypisie dolnym kursywą – według mnie zabieg ten nie miał większego sensu i można było go usunąć. Poza tym osoby nieznające łaciny mogą zrazić się przytaczanymi oryginalnymi cytatami zaczerpniętymi ze źródeł. Bardzo szkoda, iż nie wzbogacono nowego wydania o ilustracje związane bezpośrednio z tekstem.

Praca jest warta polecenia. Mogą po nią sięgnąć nie tylko mediewiści, liturgiści czy historycy kościoła, ale również pasjonaci historii. Ukazuje bowiem od nieco innej strony pewien wycinek kultury chrześcijańskiej w szerokim kontekście kulturowym i obyczajowym, która zakorzeniła się na dobre na ziemiach polskich w XII w. Mimo uchybień redakcyjnych Sacramentum zasługuje w pełni na najwyższą notę.

Plus minus:

Na plus:

+ praca pisana piękną polszczyzną

+ ścisła i precyzyjna naukowa narracja będąca jednocześnie czytelniczo atrakcyjną

+ nowatorskie i klasyczne opracowanie

+ nowe dodatki do tekstu, jak nota biograficzna o autorze i indeksy

+ streszczenie w języku niemieckim

+ streszczenie noty biograficznej w języku angielskim

Na minus:

- słaba korekta tekstu

Tytuł: Sacramentum dedicationis. Obrzęd poświęcenia kościoła i jego znaczenie w dziedzinie religijnej, obyczajowej i kulturalnej na podstawie źródeł polskich z XII wieku

Autor: Paweł Sczaniecki OSB

Wydawca: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-7354-736-0

Liczba stron: 303

Okładka: miękka

Cena:29 zł

Ocena recenzenta: 10/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta: Klaudia Orłowska}