Matura z historii – cz. III – „Starożytne religie oraz początek antycznej Grecji”

Religie i wierzenia starożytnej Mezopotamii, Egiptu, Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz początki cywilizacji greckiej. Zapraszamy do lektury części trzeciej w serii naszego portalowego Vademecum!

Starożytne religie

Religie i wierzenia od zarania dziejów stanowiły niezwykle ważny czynnik kulturotwórczy dla wszystkich ludów i cywilizacji. Chcąc poznać historię oraz znaczenie różnych religii, musimy pamiętać o ich podstawowym podziale na:

religie tradycyjne – powstawały w sposób „naturalny”, to znaczy, że wiele pokoleń przekazywało sobie ustnie pewne mity, rytuały oraz tradycje, które ostatecznie unormowano jako system wierzeń oparty przede wszystkim na kulcie. Ważne jest, aby pamiętać, iż religie tradycyjne nie posiadały „świętych ksiąg”, jak np. Stary Testament.

Marduk, bóstwo opiekuńcze Babilonu

religie profetyczne/objawione – powstawały w wyniku działań proroków, których nauki były spisywane i później uznane za „święte księgi”. Do religii profetycznych zaliczyć możemy np. judaizm, chrześcijaństwo czy islam.

Mezopotamia

Cechy charakterystyczne wierzeń mieszkańców Mezopotamii:

- politeizm (wiara w wielu bogów)
- każde miasto miało własne bóstwo opiekuńcze, np. Marduk był opiekunem Babilonu
- najważniejsi bogowie mezopotamscy to: Anu (władca nieba), Szamasz (bóg słońca i sprawiedliwości), Isztar (bogini wojny i miłości) oraz wyżej wspomniany Marduk (władca bogów, opiekun Babilonu)
- miejsce kultu – Zikkuraty.

 Egipt

Horus, świątynia w Edfu, Egipt

Cechy charakterystyczne wierzeń starożytnego Egiptu:

- brak „świętych ksiąg”
- politeizm
- kult zwierząt (głównie krokodyli, ibisów czy kotów)
- zoomorfizm (przedstawianie bogów pod postacią zwierząt)
- bóstwa opiekuńcze miast – np. Amon w Tebach czy Ptah w Memfis
- najważniejsi bogowie: Re (bóg Nilu i słońca), Ozyrys (bóg świata zmarłych), Horus (bóg nieba i opiekun dynastii faraońskiej).

Zoroastryzm

Cechy charakterystyczne zaratusztrianizmu:

- powstał na terenie Persji
- założycielem religii był Zaratusztra (ok. 1300 r. p.n.e.)
- wiara ta zakładała istnienie dwóch przeciwstawnych sobie sił, tj. Ahura Mazdy (boga dobra) oraz Arymana (boga zła). Funkcjonowanie w danej religii wierzeń dotyczących istnienia jedynie sił dobra, które zawsze walczą z siłami zła, nazywamy religijnym dualizmem.
- Awesta – święta księga zoroastryzmu.

Zwój tory

Judaizm

Cechy charakterystyczne judaizmu:

- monoteizm (wiara w jednego boga)
- najstarsza religia monoteistyczna świata, powstała ok. 2000 r. p.n.e.
- trwale związana z narodem żydowskim
- Tora (święty pięcioksiąg, według tradycji napisany przez samego Mojżesza, najważniejsza część świętej księgi Żydów, dla chrześcijan jest to fragment Starego Testamentu), Talmud (zbiór prawa żydowskiego oraz komentarzy rabinów, czyli kapłanów judaizmu)
- synagoga – świątynia żydowska
- szabas – najważniejsze święto żydowskie, przypadające na ostatni dzień tygodnia (sobota).

Wedyzm

Najstarsza religia starożytnych Indii, powstała prawdopodobnie na przełomie II/I tys. p.n.e. Elementem centralnym są Wedy, czyli święte teksty opisujące dzieje bogów i powstawanie świata.

Braminizm

Religia powstała w Indiach na przełomie IX-VI w. p.n.e. Swoje źródło ma w wedyzmie, nazwa zaś pochodzi od najwyższej kasty indyjskiej, braminów, którzy pełnili funkcje kapłańskie. Braminizm cechuje także wiara w reinkarnację, czyli odradzanie się duszy po śmierci w innym ciele.

Sylaba „OM”, święty symbol hinduizmu

Hinduizm

Wywodzi się z braminizmu, powstał prawdopodobnie w VI w. p.n.e. W hinduizmie również funkcjonuje (do dzisiaj) wiara w reinkarnację. Najważniejszymi bogami w tej religii są Brahma (stwórca świata), Wisznu (bóstwo opiekuńcze), Śiwa (bóg, który karze za grzechy). Świętymi księgami dla hindusów są Wedy, zaś językiem ceremonialnym był i jest do dnia dzisiejszego sanskryt.

Buddyzm

Na przełomie VI/V w. p.n.e. Gautama Siddhartha (dzisiaj znany jako Budda, czyli „oświecony”) sprzeciwił się hinduizmowi i ukonstytuował nową religię/filozofię. Opierała się ona na tzw. Czterech Szlachetnych Prawdach oraz na Ośmiorakiej Ścieżce. Cechami charakterystycznymi dla buddyzmu są medytacja i asceza, które mają prowadzić człowieka do nirwany (stan doskonały, poza wszelkim cierpieniem i przywiązaniem), która zatrzymuje nieustanny cykl śmierci i ponownych narodzin.

Konfucjanizm

Podobnie jak buddyzm, stanowił on raczej system filozoficzny niż religijny. Zapoczątkowany przez Konfucjusza w V w. p.n.e., opierał się na zasadach, jakie powinny funkcjonować w rodzinie i społeczeństwie. Konfucjanizm podkreślał istotę tradycji, porządku społecznego i moralności.

Antyczna Grecja

Grecy to lud indoeuropejski, który prawdopodobnie w II tys. p.n.e. wyemigrował z terenów dzisiejszej Bułgarii i Macedonii oraz osiedlił się w tzw. Grecji kontynentalnej. Grecy bardzo szybko zaczęli kolonizować wyspy znajdujące się na Morzu Egejskim i przy zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej.

Cywilizacja minojska

Minojczycy (Kreteńczycy) zbudowali najstarszą cywilizację na ziemiach greckich (3000 p.n.e. - ok 1500 p.n.e.). Ich nazwa pochodzi od wyspy, na której się osiedlili – Krety, oraz od imienia legendarnego władcy Kreteńczyków, Minosa – dziś znanego przede wszystkim z mitów o Dedalu, Ikarze i Minotaurze.

Cechy charakterystyczne cywilizacji minojskiej:

- najważniejszy ośrodek władzy – Knossos
- ludność zajmowała się głównie rolnictwem, rzemieślnictwem, handlem
- posługiwali się nieodczytanym do dnia dzisiejszego językiem i pismem zwanym jako linearne typu A
- religia politeistyczna
- cywilizacja upadła w wyniku prawdopodobnie kataklizmu naturalnego, który miał miejsce w ok. 1450 r. p.n.e.

Cywilizacja mykeńska

Maska pośmiertna króla Agamemnona

Pomiędzy XVI a XI w. p.n.e., greckie plemię Achajów stworzyło własną kulturę na terenie Grecji kontynentalnej. Nazwa cywilizacji pochodzi od stolicy Achajów, Myken, która znajdowała się na ziemi peloponeskiej. Innymi znanymi miastami opisywanej cywilizacji były Teby, Ateny oraz Korynt.

Cechy charakterystyczne cywilizacji mykeńskiej:

- ludność zajmowała się głównie rzemiosłem, tkactwem, ceramiką, malarstwem, rzeźbą i złotnictwem
- Agamemnon – najsłynniejszy władca Myken, znany m.in. z wojny trojańskiej (ok 1200 r. p.n.e.)
- posługiwali się tzw. pismem linearnym typu B, które zostało odczytane w 1953 r. przez Michaela Ventrisa i Johna Chadwicka
- Achajowie stworzyli najsłynniejsze mity greckie
- budowali potężne warownie i monumentalne budynki, np. Bramę Lwów w Mykenach, która jest najstarszą rzeźbą monumentalną w Europie
- zmarłym wodzom nakładano na twarz tzw. złote maski pośmiertne.

Lwia Brama w Mykenach

→ CZĘŚĆ IV.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Wolski J., Historia powszechna: starożytność, Warszawa 1998.