„Co się stało w 1018 roku?” – P. Urbańczyk – recenzja

Rok 2018 obfituje w liczne i różnorakie formy upamiętnienia setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Najnowsza publikacja Przemysława Urbańczyka przypomina, żerównież przed tysiącem lat miały miejsce wydarzenia ważkie dla historii Rzeczypospolitej.

Autor to znany oraz ceniony polski mediewista i archeolog1. Profesor Przemysław Urbańczyk, reprezentujący Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Instytut Archeologii i Etnologii PAN, opublikował niemalże 400 tekstów, w tym kilkanaście książek głównie z zakresu archeologii i historii wczesnośredniowiecznej Polski, Europy Środkowo-Wschodniej, Skandynawii, a także regionu północnego Atlantyku. W centrum swoich zainteresowań stawia ponadto dzieje samej archeologii oraz metody i teoretyczne aspekty prowadzenia wykopalisk. Spośród jego książek należy wymienić chociażby takie, jak Władza i polityka we wczesnym średniowieczu, Mieszko Pierwszy tajemniczy czy Bolesław Chrobry – lew ryczący.

Podczas autorskiego spotkania mającego miejsce pod koniec maja bieżącego roku w Instytucie Historii UJ, na którym promowano ostatnią z wyżej wymienionych pozycji poświęconą pierwszemu królowi Polski,Przemysław Urbańczyk zapowiedział wydanieCo się stało w 1018 roku? Jak wówczas zaznaczył, książka ta ma przypomnieć jej odbiorcom o wydarzeniach dokładnie sprzed tysiąca lat. „Obchody początku II Rzeczypospolitej (…) zdominowały refleksję historyczną w 2018 r., spychając na margines wspomnienia o innych ważnych rocznicach. Jedną z nich jest tysiąclecie największych sukcesów Bolesława Chrobrego”2, napisał we wstępie Urbańczyk.

Pierwsze, co czytelnikowi rzuca się w oczy na okładce, to ogromna krwistoczerwona data 1018 oraz w dalszej kolejności pozostała część tytułu. Powyżej znajduje się bardzo zasadnie dobrany fragment obrazu Jana Matejki Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy Złotej Bramie w Kijowie. Sama książka wydana jest w bardzo estetycznej, szkarłatnej twardej oprawie. Na tylnej okładce znajdują się podstawowe informacje nie tylko o książce, lecz takżeo wydarzeniach roku 1018. Znaleźć tam można także słowo od autora.

Umiejscowiony na pierwszych kartach spis treści informuje czytelnika o czterech rozdziałach, na które składa się recenzowana pozycja. Całość poprzedza Wstęp wprowadzający odbiorcę w telegraficznym skrócie w omawiany temat oraz przybliżającyważną dla początków polskiej historii postać biskupa Merseburga,Thietmara. Kolejne czteryrozdziały to umiejętne przedstawienie rodziny „lwa ryczącego”oraz jego władztwa, a dalej geopolityki Bolesława, całość zaś wieńczy opis walk oraz Zakończenie z podsumowaniem i subiektywną oceną rządów Piasta.

Przemysław Urbańczyk w sposób przejrzysty i prosty snuje dzieje dziedziny Chrobrego. Nawet stosunkowo skomplikowane koligacje powstające pomiędzy dworem piastowskim a Kijowem oraz pałacem cesarza Henryka II nie będą przyprawiały czytelnika o ból głowy, a ich kilkakrotne powtórzenie dodatkowo je odbiorcy przybliży i usystematyzuje.Chociaż recenzowana pozycja dotyczy jedynie roku 1018, autor w swych rozważaniach zwięźle opisuje wydarzenia wcześniejsze, w wyniku czego powstaje logiczny ciąg związków przyczynowo-skutkowych. Nie jest to zatem tylko prezentacja suchych historycznych faktów, która mogłaby odstraszyć potencjalnego, mniej zaznajomionego z omawianą tematyką czytelnika. Mimo swego popularnonaukowego charakteru książka może stanowić dla osoby już zorientowanej w dyskutowanym temacie bardzo dobre podsumowanie najnowszego stanu badań nad wycinkiem dziejów panowania pierwszego monarchy. Pośród powszechnie przyjętych przez historyków tez dotyczących omawianego okresu, oko wprawnego odbiorcy dostrzeże także liczne hipotezy i domysły autora. Zaletą jest umieszczenie na końcu książki krótkiego kalendarium zawierającego najważniejsze daty dzienne roku 1018 oraz spis źródeł i wybranej literatury uzupełniającej. Wprost idealnym rozwiązaniem byłoby dodanie tam podobnego spisu głównych i pobocznych bohaterów, którzy mieli wkład w owe 12 miesięcyz życia Chrobrego.Miłym zaskoczeniem są również barwne ilustracje znajdujące się w centralnej części książki. Osobiście w ich jednoznacznie pozytywnym odbiorze przeszkodziły mi rozmiary większości z nich. Są one niedopasowane do powierzchni strony, co powoduje poczucie pustki pod nimi. Przykładowo ryc. 5 ukazująca grzebień liturgiczny z Ostrowa Lednickiego razem z opisem zajmuje zaledwie jedną czwartą karty. Reszta miejsca się marnuje, podczas gdy mogłoby się na niej znajdować więcej ilustracji, chociażbyinnych znalezisk archeologicznych. W mojej opinii także forma mapy zlokalizowanej pośród rycin jest nieodpowiednia (dokładnie ryc. 7).Przedstawia ona państwo Chrobrego po 1018 r.,leczjej rozmiar, a przez to i wymiary liter, skutecznie zmuszają czytelnika do poszukania lupylub analogicznego odpowiednika mapy w Internecie.

Recenzowana pozycja na mojej półce stać będzie tuż obok wydanego przed dwoma laty Co się stało w 966 roku?, również autorstwa Przemysława Urbańczyka. Jeżeli ów „cykl„ zostanie zachowany, na kolejną tego typu ”rocznicową” publikację przyjdzie poczekać czytelnikom aż do roku 2025. Niemniej jednakwszystkim zainteresowanym początkami polskiej państwowości i nie tylko już teraz serdecznie polecam opis roku 1018 pióra tego profesora.

Plus minus:

Na plus:

+ bardzo przystępny, popularnonaukowy język

+ krótkie kalendarium oraz literatura uzupełniająca i źródłowa na końcu pozycji

+ koncepcja książki, która zwięźle, acz dokładnie opisuje wydarzenia w danym roku

+ estetyczne wydanie w twardej oprawie

+ ilustracje wewnątrz książki…

Na minus:

- …które często są jednak zdecydowanie za małe i niedopasowane do strony

Tytuł: Co się stało w 1018 roku?

Autor: Przemysław Urbańczyk

Wydawca: Zysk i S-ka

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-8116-447-4

Liczba stron: 160

Okładka: twarda

Cena: 29,90 zł

Ocena recenzenta: 8,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}

1. Wszelkie informacje o autorze recenzowanej publikacji dostępne na stronie P. Urbańczyk, Curriculum vitae, http://www.urbanczyk.info.pl/ (dostęp: 26 listopada 2018 r.). [↩]
2. Tenże, Co się stało w 1018 roku?, Poznań 2018, s. 7. [↩]