„Jedwabne. Anatomia kłamstwa” – E. Kurek – recenzja

Ewa Kurek nie zajmowała się Jedwabnem. Wszystko się zmieniło wiosną 2015 r., kiedy odwiedziła ją grupa religijnych Żydów, przynosząc ze sobą „Kolbojnik„ – kwartalnik Gminy Żydowskiej w Warszawie. „Zrób coś z tym, to nie może tak być„ – poprosili. – ”Dość tego kłamstwa. Ekshumacja w Jedwabnem jest wymogiem nie tylko prawa polskiego, ale także wymogiem prawa i religii żydowskiej”1.

W przekazanym biuletynie znajdowały się m.in. zdania rabinów (chociażby Josepha A. Polaka czy Waltera Homolka), dotyczące przerwania i zakazu badań w Jedwabnem, którzy jednoznacznie wskazywali na konieczność przeprowadzenia ekshumacji. I tym sposobem Ewa Kurek została niejako wciągnięta w sprawę mordu na Żydach w Jedwabnem w lipcu 1941 r., w czasie gdy tymi terenami zarządzali już Niemcy – Polski nie było od przeszło dwóch lat, a w Jedwabnem od dwóch tygodni panowało niemieckie prawo.

Ewa Kurek to urodzona w 1951 r. w Kielcach absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i doktor historii. W 1982 r. redagowała i współwydawała podziemny „Biuletyn Informacyjny NSZZ Solidarność FSC w Lublinie”. Była wykładowcą Toruńskiej Szkoły Wyższej, Wyższej Szkoły Umiejętności w Kielcach oraz Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Współpracowała z TVP oraz wydawnictwami w Polsce i za granicą. Jest autorką wielu publikacji książkowych, m.in.: Dzieci żydowskie w klasztorach (cztery wydania: 2000, 2004, 2012, 2017), Żydzi, Polacy, czy po prostu ludzie (1992), Zaporczycy 1943–1949 (1995, 2005), Zaporczycy – Relacje Tom I–V 1997–2000), Stosunki polsko-żydowskie 1939–1945 – Poza granicą solidarności (2006, 2008, 2014), Rosji rozumem nie pojmiesz? (2015), Polacy i Żydzi: problemy z historią (2015); oraz filmów dokumentalnych (scenariusz i reżyseria): Major Zapora (1996), Kto ratuje jedno życie… (1998), Chłopcy z „Baszty” (2001). Autorka jest znana ze swego konsekwentnego dążenia do prawdy i bezkompromisowości. Przez wszystkie lata swojej pracy historycznej i badawczej Ewa Kurek nie stała się „pupilką” żadnej politycznej partii, a w połowie lat 90., już w III RP, jej książka Zaporczycy została pocięta przez cenzurę…

W swojej najnowszej pracy Ewa Kurek dokładnie prześledziła temat mordu w Jedwabnem, narosłej wokół niego kłamliwej i niezweryfikowanej legendy oraz kontrowersyjnej decyzji o zaniechaniu prac ekshumacyjnych. Na początku autorka w krótkim rozdziale przedstawiła dzieje podlaskiego miasteczka. W drugiej odsłonie zajęła się odkłamaniem rewelacji, które Jan T. Gross sprzedał czytelnikom w swej pracy Sąsiedzi. Ewa Kurek w tym miejscu krytycznie oceniła książkę i autora. Bo przecież Jan T. Gross jest socjologiem, a nie historykiem, a swoją publikację oparł w zasadzie na dwóch źródłach wspomnieniowych, przy czym autora jednej z relacji w ogóle nie było w tym czasie w Jedwabnem. Po konkretnym wypunktowaniu błędów Grossa, autorka opowiedziała o ekshumacji z wiosny 2001 r., którą – w związku z zablokowaniem prac i niedokończeniem pełnego badania – prowadzący je prof. Andrzej Kola sam w swoim raporcie nazwał „w gruncie rzeczy pseudoekshumacją”2. W dalszej części recenzowanej książki można dowiedzieć się o szkodliwej dla Polski polityce „wstydu„ i ”przepraszania” za zbrodnie, których nie było, o filmie Pokłosie oraz motywach powstania Komitetu Obywatelskiego na rzecz wznowienia ekshumacji w Jedwabnem. W recenzowanej pracy autorka posiłkuje się też tekstami innych historyków, chociażby Tomasza Strzembosza i Piotra Gontarczyka. T. Strzembosz opowiada o kolaboracji Żydów z Sowietami i komunistami po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren Polski we wrześniu 1939 r. Natomiast P. Gontarczyk krytykuje historyczny warsztat autora Sąsiadów. Te dodatkowe materiały (wraz z fragmentem raportu prof. Andrzeja Koli i dr. Andrzeja Florkowskiego) wzmagają jeszcze bardziej przesłanie pracy i silnie oddziaływają na czytelnika.

Na kartach swej książki Ewa Kurek na podstawie szczątkowej ekshumacji z 2001 r., przedstawionej własnej analizy i logicznych hipotez poddała w wątpliwość rewelacje dotyczące mordu w Jedwabnem:

1) W lipcu 1941 r. w Jedwabnem funkcjonowało prawo niemieckiej III Rzeszy, a nie Polski, której od ponad dwóch lat nie było.

2) Wzięta nie wiadomo skąd liczba 1600 pomordowanych nijak ma się do prawdy historycznej. Niektórzy badacze twierdzą, że przed wojną w Jedwabnem żyło około 2200 mieszkańców (w tym 1200–1300 Żydów), a potem liczba ta zmalała i w lipcu 1941 r. w miasteczku znajdowało się nie więcej niż 800 Żydów3. A zresztą mała stodoła nie mogła z pewnością pomieścić 1600 ludzi. Po niedokończonych badaniach prof. Koli można mówić o 200–400 ofiarach.

3) W wykopach znaleziono kilkadziesiąt łusek nabojów typu Mauser oraz jeden pocisk kalibru 9 mm. Taka amunicja była na wyposażeniu niemieckiej armii, co może sugerować, że Niemcy w Jedwabnem byli i kierowali tą zbrodnią.

Bardzo interesująca lektura książki Ewy Kurek zmusza czytelnika do myślenia. Poprzez swą dociekliwość i dążenie do prawdy, autorka prowadzi przez zawiły i częstokroć zakłamany medialny obraz jedwabieńskiej zbrodni i zostawia z mnóstwem pytań: Dlaczego od lat w USA, Izraelu, Australii, Kanadzie i Niemczech Polska staje się niesłusznie współwinną drugowojennej zagłady Żydów, a w mediach na całym globie funkcjonują „polskie obozy śmierci”? Jak to możliwe, aby jeden zagraniczny rabin wystąpił przeciwko polskiemu prawu i skutecznie zablokował ekshumacje w Jedwabnem? Co stoi na przeszkodzie, aby dziś wznowić zaniechane 17 lat temu badania i poznać wreszcie prawdę o tej zbrodni?

Polecam dla pasjonatów historii, ale również tych, którym nie jest obojętna historia naszego kraju i walka o prawdę w skali globalnej.

Plus minus:

Na plus:

+ zmierzenie się z trudnym tematem

+ bezkompromisowe dążenie autorki do prawdy

+ logiczne wnioski oraz hipotezy

+ walka o wznowienie prac ekshumacyjnych

+ interesujące wstawki innych autorów

Na minus:

- drobne literówki

Tytuł: Jedwabne. Anatomia kłamstwa. Biała księga cenzury i bezprawia rządów 2001–2017 wobec badań historycznych

Autor: Ewa Kurek

Wydawca: Clio

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-950471-0-7

Liczba stron: 238

Okładka: miękka

Cena: 50 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. E. Kurek, Jedwabne. Anatomia kłamstwa, Lublin 2018, s. 119. [↩]
2. Tamże, s. 100. [↩]
3. L.Z. Niekrasz, Operacja „Jedwabne”. Mity i fakty, Wrocław 2001, s. 54–55. [↩]