Matura z historii – cz. XI – „Początki Państwa Polskiego oraz rządy pierwszych Piastów”

Narodziny Państwa Polskiego oraz polityka wewnętrzna i zagraniczna Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza I Odnowiciela, Bolesława II Szczodrego, Władysława Hermana i Bolesława III Krzywoustego. Zapraszamy do lektury części jedenastej w serii naszego portalowego Vademecum! 

Powstanie Państwa Polskiego

Mapa pokazująca przybliżoną lokalizację plemion polskich

Ziemie polskie w IX w. n.e. zamieszkiwało wiele zróżnicowanych kulturowo i etnicznie plemion, choć zdecydowanie dominowały grupy pochodzenia słowiańskiego. Najważniejszymi plemionami, które znajdowały się wówczas na ziemiach polskich, były:

Wiślanie – zajmowali tereny nad górną Wisłą, ich głównymi grodami były Kraków i Wiślica
Lędzianie – zamieszkiwali terytoria znajdujące się nad Sanem i Wieprzem
Plemiona śląskie – w ich skład wchodzili Ślężanie, Dziadoszanie, Bobrzanie, Trzebowianie, Opolanie i Golęszyce
Goplanie – swoje osadnictwo prowadzili na terenie Kujaw
Polanie – zamieszkiwali ziemie nad rzeką Wartą
Mazowszanie – zajęli oni terytoria wokół środkowej Wisły
Plemiona pomorskie - swoim władztwem obejmowały tereny Pomorza

W IX w. następować zaczęły tzw. procesy państwotwórcze, przybywało coraz więcej ludności wśród plemion zamieszkujących ziemie polskie oraz rozwijała się gospodarka naturalna. Najsilniejsi i najbogatsi przywódcy wyżej wymienionych zbiorowości inwestować zaczęli w zbrojne drużyny oraz tworzyli pierwotne wersje aparatu państwowego, takie jak np. dwór. Proces państwotwórczy to także liczne wojny międzyplemienne, wywoływane potrzebą większej władzy i dochodów (handel niewolnikami, łupy wojenne, poszerzanie terytoriów).W II połowie IX w. najsilniejszymi plemionami „polskimi” byli Wiślanie oraz Polanie – i to właśnie im przypisuje się dzieło zjednoczenia wszystkich plemion polskich (ich głównymi siedzibami było Gniezno, Ostrów Lednicki, Poznań, Giecz). Pierwszym historycznie potwierdzonym władcą Polan, któremu ponadto przypisuje się utworzenie państwa polskiego, był Mieszko I.

Czytaj także → Początki państwa polskiego. Jak powstała Polska? Jakie jest pochodzenie nazwy Polska?

Najstarsze źródła pisane zawierające informacje o ziemiach polskich

Mieszko I

Kronika dóbr i królestw – XI-wieczna kronika hiszpańskiego pisarza Al-Bekriego, w której znajduje się relacja z podróży do krajów słowiańskich Ibrahima ibn Jakuba, który jako pierwszy opisał państwo Mieszka I.

Kronika Thietmara z Merseburga – opisał on Polskę za rządów Bolesława Chrobrego.

Powieść lat minionych – Nestor, kronikarz pochodzący z Rusi, sporządził kronikę dziejów jego państwa, w której zamieścił m.in. opis relacji polsko-ruskich z przełomu XI i XII w.

Kronika Kosmasa – Kosmas był czeskim kronikarzem, który w swoim głównym dziele przedstawił historię stosunków polsko-czeskich do czasów Bolesława Krzywoustego.

Kronika Galla Anonima – jest to najstarsza księga poświęcona historii państwa polskiego, spisana przez nieznanego kronikarza (prawdopodobnie mnicha francuskiego), który żył i tworzył na dworze księcia Bolesława Krzywoustego.

Poniżej znajdują się opisy rządów (polityka wewnętrzna i zagraniczna) pierwszych polskich władców. W celu przekazania najważniejszych informacji w skondensowany sposób, wszystkie najistotniejsze do zapamiętania treści zostały przedstawione punktowo.

Mieszko I (960–992)

Polityka wewnętrzna

Bolesław Chrobry

- Przyjęcie chrztu w 966 r. za pośrednictwem Czech oraz początek chrystianizacji państwa. W wyniku powyższego ustanowiono prawnie istnienie Państwa Polskiego oraz założono podległe papieżowi biskupstwo w Poznaniu (pierwszym biskupem w Polsce był Jordan). Ponadto dzięki chrztowi polski książę otrzymał przywileje polityczne na równi z innymi władcami chrześcijańskiej Europy, granice polskie zostały otwarte dla niosących kulturę, edukację i najnowsze rozwiązania gospodarcze zakonników tudzież uniknięto wojny niosącej za sobą przymusową chrystianizację ze strony Niemiec.

Polityka zagraniczna

- Sojusz z Czechami w 965 r. poprzez małżeństwo Mieszka z księżniczką Dobrawą (po jej śmierci pogorszenie stosunków między państwami).
- Zwycięska wojna z Czechami w 990 r., przyłączenie do Polski Śląska i Małopolski.
- Podbój Pomorza Zachodniego w latach 967-972, konflikty z margrabiami marchii wschodniej (zwycięska Bitwa pod Cedynią w 972 r. z wojskami margrabiego Hodona).
- 977 r. – Ślub Mieszka I z córką margrabiego Marchii Północnej, Odą.
- 979-980 r. – Sojusz i dobre relacje z Cesarstwem Niemieckim.
- 981 r. – Utrata Grodów Czerwieńskich na rzecz księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego.

Bolesław I Chrobry (992–1025)

Polityka wewnętrzna

- Podjęcie starań o utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz wysłanie biskupa praskiego Wojciecha na misję chrystianizacyjną do Prus (997 r.), podczas której został on zamordowany przez tamtejszą ludność. Bolesław Chrobry podjął wówczas starania o wykupienie ciała Wojciecha w celu zdobycia relikwii przyszłego świętego, aby następnie złożyć je w Gnieźnie.

- 1000 r. – Zjazd w Gnieźnie, wizyta cesarza Ottona III w Polsce, utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz trzech biskupstw – w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Uznanie przez papieża i cesarza odrębności i samodzielności monarchii polskiej oraz zdobycia przywileju inwestury przez władcę polskiego, czyli prawa do wyznaczania biskupów w swoim kraju. Otton III podczas swojej wizyty w Polsce uznał również niezależność Bolesława poprzez symboliczne nałożenie na jego głowę diademu cesarskiego oraz wręczenie mu kopii włóczni św. Maurycego.

- 1025 r. – Koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski (znaczne umocnienie niezależności kraju oraz dynastii panującej).

Polityka zagraniczna

Granice państwa Bolesława Chrobrego

- Po śmierci Ottona III w 1002 r. stosunki z cesarstwem niemieckim uległy znacznemu pogorszeniu, następca Ottona – Henryk II – był przeciwny przyjaznej polityce z Polską.

- 1002 – 1018 r. – Wojna polsko-niemiecka o Milsko, Łużyce oraz Miśnię, która zakończyła się pokojem w Budziszynie. Bolesław Chrobry utrzymał Milsko i Łużyce na zasadach pełnej własności (już nie jako lenno).

- 1018 r. – Wyprawa Chrobrego na Kijów, która została zakończona pełnym sukcesem, czyli zdobyciem miasta, Grodów Czerwieńskich oraz osadzenie na tronie podległego sobie Świętopełka.

- 1003 r. – Chrobry interweniując na terytorium Czech pozbawił władzy księcia Bolesława III Rudego oraz objął tron w Pradze. Niemniej w 1004 r. cesarz niemiecki zmusił Bolesława do opuszczenia Czech, pozostawiając jednak pod jego panowaniem Morawy.

Mieszko II Lambert (1025–1034)

Polityka wewnętrzna

Mieszko II Lambert

- 1025 r. – Po śmierci Bolesława Chrobrego, Mieszko II zostaje koronowany na króla Polski.
- 1031 r. – Najazd wojsk niemieckich i ruskich, Mieszko II ucieka do Czech. W następnym roku władzę w Polsce przejmuje Bezprym, którego polityka doprowadziła do licznych wystąpień przeciwko władzy i Kościołowi. Po niedługim czasie został on zamordowany.
- 1032 r. – Mieszko II wraca do kraju, ale musi się zrzec korony.
- 1034 r. – Śmierć Mieszka II. Przez następne pięć lat w Polsce toczyły się liczne walki wewnętrzne, m.in. w 1038 r. nastąpiła tzw. reakcja pogańska, podczas której ludność nieschrystianizowana zbuntowała się przeciwko rządzącym i Kościołowi. Sytuację tę wykorzystał czeski książę Brzetysław, najeżdżając wówczas Wielkopolskę, łupiąc Gniezno i Poznań oraz kradnąc relikwie św. Wojciecha. W wyniku powyższego Polska utraciła także Śląsk na rzecz Czech.

Polityka zagraniczna

- 1031 r.  – Utrata Moraw (na rzecz Czech) oraz Grodów Czerwieńskich (w wyniku najazdu księcia ruskiego Jarosława Mądrego).

- Polska za rządów Mieszka II utraciła większość zdobyczy terytorialnych Bolesława Chrobrego (Milsko, Łużyce, Miśnię, Grody Czerwieńskie, Morawy oraz Słowację, którą opanowały Węgry).

Kazimierz I Odnowiciel (1034–1059)

Polityka wewnętrzna

Kazimierz I Odnowiciel

- Kazimierz aż do 1039 r. przebywał na wygnaniu, na które udał się w wyniku sprzeciwu wobec jego koronacji, jaki wnieśli polscy możni oraz cesarz niemiecki. Niemniej jednak w 1039 r. Kazimierz powrócił do Polski oraz obrał za swoją siedzibę Kraków. Dzięki sprawnej dyplomacji udało mu się odzyskać prestiż kraju oraz wiele z utraconych wcześniej ziem. Kazimierz Odnowiciel wprowadził ponadto podział na prowincje oraz kasztelanie, odbudował struktury administracyjne w Polsce (w tym m.in. przywrócił sieć grodów), wzmocnił swoje państwo wewnętrznie oraz na arenie międzynarodowej, jak i rozpoczął starania o odtworzenie archidiecezji w Gnieźnie.
- 1047 r. – Ponowne przyłączenie do państwa polskiego Mazowsza, które za rządów Mieszka II przejął jego cześnik, Miecław.
- 1054 r. – Odzyskanie Śląska dzięki pokojowej dyplomacji z dworem niemieckim.

Polityka zagraniczna

- 1054 r. – Zjazd w Kwedlinburgu, cesarz Henryk III zdecydował się przyłączyć Śląsk do Polski, konstytuując tym samym bardzo dobre relacje między krajami.

- Kazimierz utrzymywał bardzo dobre stosunki z księciem kijowskim Jarosławem Mądrym oraz królem węgierskim Andrzejem I. Śląsk stał się powodem sporów i konfliktów między Polską a Czechami.

Bolesław II Szczodry/Śmiały (1058–1079)

Polityka wewnętrzna

Bolesław II Śmiały, litografia W. Walkiewicza na podstawie rysunku Aleksandra Lessera

- Przywrócenie metropolii w Gnieźnie oraz ustanowienie biskupstwa w Płocku.
- 1076 r. – Koronacja Bolesława II na króla Polski.
- 1079 r. – Konflikt króla z biskupem krakowskim Stanisławem. Nie są znane szczegóły dotyczące konfliktu, ale zakończył się on skazaniem biskupa na śmierć, co spowodowało powszechny sprzeciw wobec władcy i wygnanie go z kraju.

Polityka zagraniczna

- Bolesław II słynął ze skutecznej polityki międzynarodowej, m.in. zaprzestał płacenia trybutu księciu czeskiemu za Śląsk, na Węgrzech osadził na tronie swego kandydata Belę I, złupił Kijów oraz umocnił polskie panowanie nad Grodami Czerwieńskimi.

- Król nie zaangażował się w konflikt na Pomorzu, w związku czym zostało ono oderwane od Polski i przejęte przez lokalne książęta pomorskie.

Władysław Herman (1079–1102)

Polityka wewnętrzna

- Władysława Hermana uważa się za jednego z najsłabszych polskich władców. Za czasów jego panowania rzeczywistą władzę sprawował jego wojewoda, Sieciech, który uzyskał m.in. prawo bicia własnej monety. Sprawował on rządy ze swojej potężnej siedziby w Sieciechowie. W wyniku chaosu politycznego Polska ponownie zaczęła płacić trybut za Śląsk państwu czeskiemu, zaś książę kijowski przyłączył do swego państwa Grody Czerwieńskie. Sieciech sukcesywnie umacniał swoją władzę w kraju, co spowodowało bunt możnych przeciwko jego panowaniu. W wyniku zawiązania opozycji przeciwko księciu Władysławowi w 1097 r., został on zmuszony do podziału państwa. Jego starszy syn, Zbigniew, otrzymał Wielkopolskę wraz z Kujawami, Bolesław przejął Śląsk i Małopolskę, zaś Władysławowi Hermanowi zostało oddane jedynie Mazowsze. Synowie polskiego księcia prowadzili niezależną politykę zewnętrzną i wewnętrzną.

Polityka zagraniczna

Bolesław Krzywousty

Za czasów Władysława Hermana polska polityka zagraniczna w praktyce nie istniała, prowadzona była w myśl interesów niemieckich i partykularnych Sieciecha oraz synów polskiego księcia.

Bolesław III Krzywousty (1102–1138)

Polityka wewnętrzna

- Bolesław, syn Władysława Hermana, otrzymał pod swoje zwierzchnictwo Małopolskę oraz Śląsk. W 1106 r. najechał on Wielkopolskę, a następnie – dzięki wsparciu wojsk ruskich i węgierskich – uderzył na Mazowsze. Wygnał wówczas swojego brata, Zbigniewa, zjednoczył polskie ziemie oraz doprowadził do usunięcia Sieciecha ze stanowiska wojewody.
- 1111 r. – Zbigniew powrócił do Polski z wygnania aby podjąć starania o przejęcie władzy. Przegrał on jednak ponownie z Bolesławem, w wyniku czego został uwięziony i oślepiony.

Polityka zagraniczna

- 1103 r. – Ślub Bolesława z ruską księżniczką Zbysławą, bardzo dobre stosunki między oboma państwami.

- 1105/1115 r. – Polsko-węgierskie najazdy na Czechy, zaprzestanie płacenia Czechom trybutu za Śląsk.

- 1116 r. – Przyłączenie Pomorza Gdańskiego.

- 1119-1122 r. – Wojna z księciem pomorskim Warcisławem o Pomorze Zachodnie, zdobycie Szczecina oraz zmuszenie Warcisława do złożenia hołdu. Po wygranej wojnie Bolesław ponowił proces chrystianizacji Pomorza Zachodniego oraz ustanowił biskupstwa we Włocławku, Kamieniu Pomorskim i Wolinie.

- 1135 r. – Zjazd w Merseburgu, złożenie cesarzowi niemieckiemu hołdu i trybutu z Pomorza i Rugii w zamian za uzyskanie przez polski episkopat Bulli gnieźnieńskiej, która potwierdziła niezależność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.

Testament Krzywoustego

Podział kraju wg Testamentu Krzywoustego. Kolor czerwony - dzielnica senioralna, pod władzą najstarszego syna

Bolesław Krzywousty zmarł w 1138 r., pozostawiając po sobie „testament”, w którym podzielił on państwo polskie pomiędzy swoich synów. Celem polskiego władcy było ustanowienie porządku dziedziczenia, który uniemożliwiłby wojnę domową pomiędzy braćmi. Krzywousty zadecydował, że:

- Władza zwierzchnia należeć będzie do najstarszego księcia (zasada senioratu i pryncypatu)

- Princeps (najstarszy syn) sprawować będzie władzę w dzielnicy senioralnej, czyli na ziemi krakowskiej z Krakowem, ziemi łęczycko-sieradzkiej, części Wielkopolski z Gnieznem i Kaliszem oraz na Pomorzu (dzielnica nie miała być dziedziczna, obejmował ją we władanie zawsze najstarszy z rodu)

- Princeps miał kierować polityką zewnętrzną kraju, miał prawo inwestury oraz był on najwyższym sędzią i rozjemcą.

Podział kraju:
- Władysław II (Wygnaniec) – Śląsk i Ziemia Lubuska
- Bolesław IV Kędzierzawy – Mazowsze i Kujawy
- Mieszko III Stary – Wielkopolska z Poznaniem
- Henryk – Ziemia sandomierska
- Kazimierz Sprawiedliwy – był pogrobowcem (urodził się po śmierci swojego ojca), więc nie otrzymał żadnej ziemi, po śmierci Henryka otrzymał ziemię sandomierską
- Salomea – wdowa po Bolesławie, osiadła w ziemi łęczyckiej i sieradzkiej

→ CZĘŚĆ XII.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Manteuffel T., Historia powszechna: średniowiecze, Warszawa 1998.