Próba utworzenia uniwersytetu we Wrocławiu, którą w 1505 r. zablokowała Akademia Krakowska

Gdyby nie protest Akademii Krakowskiej, uniwersytet we Wrocławiu powstałby już w 1505 r. Jednak po proteście profesorów z Krakowa, papież Juliusz II, nie zatwierdził dokumentu fundacyjnego wystawionego przez króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka.

Początki uniwersytetów na ziemiach polskich

Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane. R.P. 1361-1399-1400, obraz Jana Matejki

Początki szkolnictwa wyższego w Polsce nierozerwalnie wiążą się z rokiem 1364, gdy Kazimierz Wielki ufundował w Krakowie uniwersytet. Następnie Akademia w 1400 r. została odnowiona przez Władysława Jagiełłę z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej. Uniwersytet w Krakowie początkowo prowadził wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych, medycyny oraz prawa. Gdyby nie protest profesorów z Krakowa, także drugi z polskich uniwersytetów byłby związany z dynastią Jagiellonów, a jego historia sięgałaby początków XVI w.

Władysław II Jagiellończyk król Czech i Węgier

Państwa we władaniu dynastii Jagiellonów / fot. CC-BY-SA 3.0

Królewicz Władysław II Jagiellończyk był synem króla Polski Kazimierza IV Jagiellończyka oraz Elżbiety Rakuszanki. W wieku 14 lat został wyznaczony na następcę tronu przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. Rok później, po śmierci Jerzego, sprzyjający Jagiellonom czeski sejm wybrał Władysława na króla. Wybranie polskiego króla na czeski tron związane było z wojną czesko-węgierską. Ceną obsadzenia Władysława na tronie miało być poparcie Czech, toczącymi wówczas wojnę, z Węgrami.

Po śmierci króla Węgier Macieja Korwina doszło do podwójnej elekcji. Na króla wybrano Władysława oraz jego brata Jana Olbrachta. Z bratobójczej wojny zwycięsko wyszedł Władysław. Braci rozdzielił ojciec, który doprowadził do ugody. Zgodnie z jej postanowieniami królem Węgier został Władysław, a w przypadku jego bezpotomnej śmierci schedę obejmie Jan. Jednak już w 1491 r. Władysław obiecał ewentualne następstwo Maksymilianowi I Habsburgowi. Doprowadziło to do kolejnej wojny między Jagiellonami, którą w 1492 r. wygrał ponownie Władysław. Ostatecznie braci pogodziła śmierć ojca, którego następcą został Jan. W 1494 r. Jagiellonowie doszli do porozumienia i tak król Polski postanowił wspierać brata - króla Czech i Węgier. Dopiero uspokojenie sporów pozwoliło Władysławowi na zajęcie się sprawami wewnętrznymi swojego królestwa.

Uniwersytet we Wrocławiu

Władysław II Jagiellończyk

Jedną z inicjatyw jaką poparł król Władysław była idea utworzenia uniwersytetu we Wrocławiu, która zrodziła się wśród mieszczan wrocławskich w 1505 r. Plany spodobały się także legatowi papieskiemu oraz biskupowi wrocławskiemu. 20 lipca 1505 r. w Budzie Władysław wydał dokument fundacyjny nowego uniwersytetu noszącego nazwę Generale litterarum Gymnasium:

Postanowiliśmy (...) dla pomyślnego rozwoju naszej prawdziwej chrześcijańskiej religii, dla chwały i wywyższenia naszego królestwa i Korony Czech (...) ufundować uniwersytet, aby były na nim wykładane przez wyznaczonych i mianowanych w tym celu profesorów zasady teologii oraz prawa kanonicznego i cesarskiego, a także nauki filozofii, ponadto medycyny, gramatyki, dialektyki, retoryki, poetyki, arytmetyki, geometrii, muzyki i astronomii. Czynimy to w naszym mieście Wrocławiu, które jest stolica całego Śląska i z łatwością przewyższa wszystkie miasta Niemiec cudownie dobrym położeniem, znakomitością budynków i świetnych monumentów, a ponadto kulturą mieszkańców1.

Protest Akademii Krakowskiej

Papież Juliusz II

Uniwersytet powstałby, tym bardziej, że król obiecał na ten cel konkretne środki. Brakowało tylko jednego dokumentu z podpisem papieża Juliusza II. Wtedy zaprotestować postanowiła Akademia Krakowska. Profesorowie z Krakowa wysłali list do papieża, w którym zgłosili protest wobec planów Władysława. Papież uległ krakowskim protestom i uniwersytet w 1505 r. we Wrocławiu nie powstał. Miasto musiało czekać prawie dwieście lat na szkołę wyższą. Dopiero w 1702 r.  dzięki staraniom jezuitów doszło do założenia we Wrocławiu dwuwydziałowego Uniwersytetu Leopoldyńskiego.

Co kierowało krakowską uczelnią? Przede wszystkim lęk przed konkurencją. Uniwersytet we Wrocławiu najpewniej spowodowałby odpływ studentów ze Śląska, których liczebność była znaczna i zapewniała spore dochody uniwersytetowi jak i miastu.

1. Rościsław Żerelik: Dokumenty Fundacyjne Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 10. [↩]