Wiadukt kolejowy przy ul. Grzegórzeckiej w Krakowie. XIX-wieczny symbol rozwoju miasta |
Wiadukt kolejowy przy ul. Grzegórzeckiej w Krakowie jest jednym z zaledwie czterech zabytków kolejnictwa w Krakowie. Jest także symbolem XIX-wiecznego rozwoju miasta i jednym z najważniejszych zabytków sztuki inżynierskiej w Krakowie.
Kolej żelazna w Krakowie
Dworzec kolejowy w Krakowie, 1923 r.
Mniej więcej od połowy XIX to kolej determinowała rozwój aglomeracji miejskich. Nie inaczej było w Krakowie. W roku 1847 Towarzystwo Kolei Krakowsko-Górnośląskiej uruchomiło linię łączącą Kraków z Mysłowicami. Pierwszy parowóz do Krakowa wjechał z Gliwic w październiku 1847 r. Budowa linii kolejowej oznaczała także konieczność budowy dworca kolejowego w Krakowie. Ten powstał między Ogrodem Strzeleckim, ul. Lubicz i ul. Pawią. Został wzniesiony w stylu neorenesansowym według projektu wrocławskiego architekta Petera Rosenbauma. W kolejnych latach wraz z rozwojem kolejnictwa, dworzec przechodził kilkukrotnie modernizacje. Dworzec stoi do dziś, ale jego budynek już nie pełni swojej dawnej funkcji. Znajduje się w nim obecnie historyczny park dla dzieci. Natomiast dworzec Kraków Główny został przeniesiony do podziemi Galerii Krakowskiej.
Stara Wisła
Wisła (szeroki niebieski pas) oraz Stara Wisła (węższy niebieski pas). Obecnie w śladzie Starej Wisły ciągną się ul. Dietla i Al. Daszyńskiego / Plan Krakowa, Podgórza i najbliższej okolicy, 1848 r.
Kolejnym ważnym etapem rozwoju kolejnictwa w Krakowie była kolej galicyjska im. Karola Ludwika, która prowadziła z Krakowa do Lwowa. Jej elementem był most kolejowy nad starym korytem Wisły. Nieistniejąca dziś Stara Wisła była północnym odgałęzieniem Wisły, które przybliżało rzekę do średniowiecznego centrum miasta. Przebiegała wzdłuż obecnej ul. Dietla. i Al. Daszyńskiego. Ten stan trwał do XVII w., gdy po zmianie nurtu, rzeka Prądnik uchodziła już nie do Starej Wisły, ale do Wisły w okolicach Dąbia. Na skutek powodzi z 1813 r. Stara Wisła uległa znacznemu zamuleniu i zaczęła być zagrożeniem epidemiologicznym dla Krakowa, gdyż spływały tam ścieki ze Stradomia i Kazimierza.
Wiadukt kolejowy przy ul. Grzegórzeckiej
Mapa Krakowa z 1885 r. widać na niej częściowo zasypane koryto Starej Wisły, mniej więcej do wysokości mostu kolejowego
Właśnie nad tym zanieczyszczonym korytem w latach 1854-1856 powstał prowizoryczny drewniany most kolejowy konstrukcji amerykańskiej, służący do wyjazdu pociągów z Dworca Głównego na południe i wschód od Krakowa. Zastąpił go, postawiony w latach 1861-1864, złożony z pięciu przęseł, most posadowiony na kamiennych filarach oraz łukowych sklepieniach wykonanych z cegły. W takiej formie przetrwał do dziś. Most wzniesiono według systemu inżyniera Schiffkorna, a budową jego kierował zastępca inżyniera sekcyjnego Muhleisen. Oficjalne otwarcie i oddanie do użytku nowego mostu odbyło się 5 grudnia 1864 r. Na pamiątkę tego wydarzenia oblano wówczas wodą pierwszy pociąg, który przejechał po tym moście.
Gdy w latach 1878-1880 władze Krakowa zdecydowały się o zasypaniu Starej Wisły, most stał się wiaduktem, pod którym zaczął się toczyć ruch od Stradomia do Grzegórzek.
Most kolejowy nad Starą Wisłą, ok. 1865 r. / fot. Archiwum Narodowe w Krakowie sygn. A III 669
Grzegórzki
Teren na wschód od wiaduktu uległ szybkiej urbanizacji, bowiem gdy zasypywano Starą Wisłę, znajdowały się tam użytki rolne oraz domostwa stanowiące wieś Grzegórzki (dziś Dzielnica II Grzegórzki). Na przełomie XIX i XX w. na Grzegórzkach powstały fabryki, tartak, stolarnia, papiernia, zakłady i inne przemysłowe obiekty. Z dniem 1 kwietnia 1910 r. Grzegórzki zostały przyłączone do Krakowa.
Plan miasta Krakowa z 1910 r. Czarno-białą linią oznaczono linie kolejowe, widoczna słabsza zabudowa terenów po wschodniej stronie od linii kolejowej, brak już koryta Starej Wisły
Kolejowy zabytek
Wiadukt kolejowy przy ul. Grzegórzecka został wpisany do rejestru zabytków w 1989 r. (nr rej.: A-820 z 05.09.1989). Jest jednym z czterech zabytków kolejnictwa w Krakowie. Pozostałymi trzema są: Dworzec PKP Kraków Główny (dawny budynek), Most kolejowy z murami oporowymi – ul. Lubicz oraz Kraków-Płaszów – zespół lokomotywowni.
Wiadukt jest także elementem Krakowskiego Szlaku Techniki, znajduje się w gronie 17 obiektów przemysłowych dziejów miasta.
Bibliografia:
- „Czas” [R.17], Ner 206 (6 grudnia 1864).
- „Czas” [R.17], Ner 207 (7 grudnia 1864).
- Architektura Krakowa. Przewodnik, M. Fabiański, J. Purchla, Kraków 2012.
- Próba kreacji nowej przestrzebi publicznej w Śródmieściu Krakowa - wybrane poblemy, K. Ryż, [w:] „Budownictwo. Czasopismo Techniczne”, Zeszyt 19, Rok 108.
- Odcinek linii kolejowej w historycznym centrum Krakowa, M. Łukacz, Kraków 2018.
- Encyklopedia Krakowa, pod red. R. Burek, Warszawa-Kraków 2000.
Czytaj także:
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Ale jaja, nie wiedziałem, że tam była Wisła!
W Warszawie całą starówkę wybudowano od nowa a tu się nie da rozebrać i z tych samych cegieł od nowa postawić.
Stara odnoga Wisły