Edykt z Alhambry, czyli wypędzenie Żydów z Hiszpanii |
Edykt wydany przez Izabelę I Kastylijską i Ferdynanda II Aragońskiego, nakazywał opuszczenie Królestwa Hiszpanii przez zamieszkujących w nim Żydów. Szacuje się, że na jego skutek Hiszpanię opuściło nawet 200 tys. Żydów. Podobne zarządzenie wydano także w Portugalii.
Rekonkwista i zdobycie Grenady
Z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego związane są wędrówki ludów, gdy barbarzyńskie plemiona z północy i wschodu ruszyły na tereny stanowiące rzymskie prowincje. Jednymi z nich byli germańscy Wizygoci, którzy ostatecznie osiedli na Półwyspie Iberyjskiem. Do końca VII w. udało im się opanować całe terytorium współczesnej Hiszpanii1 i Portugalii, a także część południowo-wschodniej Francji.
Czytaj także → Wizygoci i ich wędrówka. Od zdobycia Rzymu po Królestwo Wizygotów w Hiszpanii
Jednak na początku VIII w. Arabowie, wykorzystując kryzys w państwie Wizygotów, podbili ich państwo. Właściwie poza centralną częścią północnej Hiszpanii, panowali nad całym Półwyspem Iberyjskim.
Czytaj także → Arabski podbój Hiszpanii. Al-Andalus na Półwyspie Iberyjskim
Reakcją na sukces Arabów była rekonkwista, to proces 780 lat, gdy chrześcijańscy królowie Hiszpanii odzyskiwali swoje ziemie. W międzyczasie powstały kolejne królestwa hiszpańskich władców, które rywalizowały między sobą, prowadząc jednocześnie rekonkwistę. W połowie XII w. z hiszpańskich królestw wydzieliła się także Portugalia, która do dziś zachowała swoją odrębność. Ostatnim akordem rekonkwisty było zdobycie 2 stycznia 1492 r. Grenady, ostatniego arabskiego królestwa-twierdzy na Półwyspie Iberyjskim. Wówczas w zjednoczonej Hiszpanii panowali Izabela I Kastylijska oraz Ferdynand II Aragoński, którzy w 1493 r. od papieża Aleksandra VI otrzymali tytuł Królów Katolickich. Rozpoczęli proces konsolidacji państwa.
Czytaj także → Rekonkwista w Hiszpanii. 780 lat walk chrześcijan z Arabami na Półwyspie Iberyjskim
Żydzi sefardyjscy
Żydzi byli obecni w Hiszpanii co najmniej już od czasów rzymskich. Ich los cieszył się zmiennym szczęściem. Okresy niechęci czy prześladowań przeplatały się z okresami, gdy cieszyli się uznaniem panujących władców. Przykładem może być Król Kastylii i Leonu, Pedro I Okrutny, który nie tylko wziął pod swoją opiekę mniejszość żydowską, ale także wielu Żydów objęło urzędy na jego dworze.
Hiszpańscy Żydzi nazywani są Sefardyjczykami. Kwestią sporną jest, czy są spokrewnieni z wspólnotami żydowskimi z Bliskiego Wschodu. Od Żydów aszkenazyjskich, którzy zamieszkiwali Europę Środkową, Wschodnią i w części Zachodnią, różni ich język i rytuał. Sefardyjczycy prawdopodobnie to potomkowie Arabów i Berberów zamieszkujących Afrykę Północną, którzy przeszli na judaizm. To właśnie ta grupa Żydów swój dom znalazła na Półwyspie Iberyjskim.
Nastroje antyżydowskie
Decyzja o wypędzeniu Żydów bynajmniej nie miała podłoża wyłącznie religijnego. Jak często w tego typu zdarzeniach, w historii rzeczywiście chodziło o rywalizację ekonomiczną i polityczną, a religia była jedynie pretekstem. Prawdopodobnie bezpośrednim powodem do wydania edyktu była podróż Izabeli I do Andaluzji, gdzie zetknęła się z niepokojami społecznymi, które koncentrowały się wokół Żydów. Tamtejsi chrześcijanie byli niezadowoleni, iż nawróceni na chrześcijaństwo Żydzi w rzeczywistości praktykują starą wiarę.
Jednak antyżydowskie nastroje w Hiszpanii nie obejmowały wszystkich ziem i nie były powszechne. Zmieniło się to na skutek rytualnego zamordowania chrześcijańskiego dziecka w La Guardia. Ofiarą był Krzysztof, 4-letnii chrześcijański chłopiec, który zginął z rąk kilku żydów i konwertytów. Osiem osób skazano na śmierć. Historycy uważają, że nie była to prowokacja, czy wymyślona historia, ale dzieło prawdopodobnie niezrównoważonych sprawców2. Historia została jednak szybko rozdmuchana i wywołała masową niechęć do Żydów. Wykorzystując te nastroje lub ulegając im, katoliccy królowie wydali dekret stawiający Żydów przed wyborem: chrzest lub wygnanie.
Zatem przyczyny wygnania Żydów z Hiszpanii były wielorakie. Po pierwsze było to dążenie Królów Katolickich do stworzenia jednolitego państwa, zarówno pod względem etnicznym, jak i kulturowym. To chrześcijaństwo miało być spoiwem całej Hiszpanii, w której obecne były odrębności między połączonymi królestwami. Po drugie była to presja wywierana przez chrześcijańskie klasy społeczne, które w Żydach widziały konkurencję gospodarczą. Trzecim powodem były nastroje społeczne wywołane obwinianiem Żydów za wszelkie nieszczęścia i zarazy, jakie spotykały miejscową ludność.
Edykt z Alhambry
Wszystkie powyższe czynniki spowodowały, że wkrótce po zdobyciu Grenady, 31 marca 1492 r. Królowie Katoliccy wydali Edykt z Alhambry. Siłą sprawczą była Izabela I, ale jej mąż nie sprzeciwił się jej zamiarom. W treści edyktu podano informacje o rzekomych żydowskich zamiarach obalenia wiary katolickiej i próbach odciągnięcia katolików od ich wyznania. Podobne oskarżenia nie były niczym nowym w ówczesnej Europie.
Żydzi mieli opuścić Królestwo Hiszpanii w przeciągu czterech miesięcy, do 31 lipca 1492 r. Przez ten czas mogli sprzedać lub wymienić swoją własność, ale bez prawa wywozu srebrnych i złotych monet, co sprowadzało się do faktycznego przepadku większości ich mienia. Edykt stanowił także, iż Żydzi nie mieli także prawa powrotu do Hiszpanii. Alternatywnie mogli przyjąć chrzest i wyzbyć się swojej wiary, co pozwoliłoby im na pozostanie w Hiszpanii. Jednak tak uczyniło niewielu Żydów. Na tych, którzy nie opuścili Hiszpanii lub nie przeszli na chrześcijaństwo, czekała śmierć.
Małżeństwo albo Żydzi. Wypędzenie Sefardyjczyków z Portugalii
Żydzi w Portugalii tylko kilka lat dłużej cieszyli się spokojem. W 1495 r. na tronie zasiadł Manuel I Szczęśliwy. Jako władca aktywnie wspierał rozwój portugalskiego kolonializmu. Sfinansował wyprawę Vasco da Gamy, za jago panowania została odkryta morska droga do Indii. Był także mecenasem sztuki i promotorem rozbudowy stolicy. Jednak ze względu na swoje plany matrymonialne stanął przed wyborem: albo ślub, albo Żydzi. Taki warunek stawiali Królowie Katoliccy Manuelowi I, który chciał poślubić ich córkę, Izabelę z Asturii. Król przedłożył plany polityczne ponad Żydów i nakazał im opuścić królestwo do października 1497 r.
Czytaj także → Manuel I Szczęśliwy. Król, który za rękę księżniczki obiecał wypędzić Żydów z Portugalii
Eksodus hiszpańskich Żydów
Szacuje się, że na skutek tego prawa z Hiszpanii wyemigrowało do 40 do 200 tys. Żydów. Uciekali głównie do Afryki Północnej, Niderlandów oraz Włoch, a także na Bałkany, część z nich trafiła także do Polski, gdzie swój nowy dom znaleźli w okolicach Zamościa.
Zadośćuczynienie
Hiszpański rząd, chcąc zadośćuczynić postanowieniom z Alhambry, w 2015 r. umożliwił potomkom Żydów sefardyjskich odzyskanie obywatelstwa. Skorzystało z tego kilka tysięcy Sefardyjczyków3, bowiem sporym ograniczeniem jest obowiązek zdania egzaminu z języka hiszpańskiego i stawiennictwo u hiszpańskiego notariusza.
Bibliografia:
- T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 1998.
- A.H. de Oliveira Marques, Historia Portugalii, Warszawa 1987.
- J. Wyszyńska, Powrót Sefardyjczyków. O Żydach we współczesnej Hiszpanii, „Pogranicze. Studia Społeczne”, Tom XXIX, 2017.
- Hiszpanii rozumianej jako Królestwa Kastylii i Aragonii połączone unią personalną Królów Katolickich. [↩]
- Tak twierdzi Julian Caro Baroja, wybitny badacz dziejów hiszpańskich Żydów [↩]
- Szacuje się, że społeczność Sefardyjczyków liczy ok. 2 miliony osób, zamieszkujących kilkadziesiąt państw świata. [↩]
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Schronienie znaleźli w Polsce. Inne kraje je przepędziły w zamieszłych czasach. Ale to Polska jest zła, bo Hiszpanie na pewno by nie wydali żadnego Żyda podczas II wojny światowej...
Coś w tym chyba jest bo Franco był Żydem.
„Ostatnim akordem rekonkwisty było zdobycie 2 stycznia 1942 r. Grenady” jedna cyferka pomylona 😉
co za bzdury wypisujecie..jacy germańscy wizygoci ??? proponuję sięgnąć do nowszej literatury..
Lechickiej? xD
Gdyby nie chory zakaz pożyczania na procent przez chrześcijan, najbardziej niedorzeczny zakaz religijny, to by Żydzi nigdy nie urośliby w taką siłę, gdyż mieliby silną konkurencję chrześcijańską
Jak nie wiadomo o co chodzi (z tym antysemityzmem),to chodzi o pieniądze (ekonomiczno-gospodarcze powodzenie Żydów). A do tego ich życie wg zasad judaizmu. Po prostu wg zasad - ot i powód do zazdrości.No i słynne prowokacje w postaci pomówień o mord rytualny(Krzysio z La Guardia - to była zbrodnia, ale następne Szymon z Trydentu i dziecko z Kielc - to wykorzystanie pomówień o niedokonane zbrodnie do wywołania zamieszek przeciwko Żydom). I tak w przypadku antysemityzmu, jak i innych -izmów granie na nastrojach społecznych niemyślących i nieuświadomionych prowadzi do tragedii ludzkich. Nie poruszam sprawy ludobójstwa Żydów w kontekście praw wydanych przez hitlerowców i nazistów.
Piniendze, piniendze..., lichwa, lichwa, czy to mógł być także argument? Natomiast, po wiekach jakoś tak - dziwnym trafem, piękne nazwiska i czysto polskie. Pomimo znakomitej mniejszości żydów w całej populacji, ich nadreprezentacja we władzach PRL-U nie wskazywała na to, żeby stanowili wówczas sporą większość, będąc na najważniejszych stanowiskach po 1945 i później. A dziś..., bodaj był jakiś Raport na ten temat.
wypędzili Żydów 1492, dzięki czemu w 1945 nie dosięgnął ich komunizm