Chwalebna rewolucja i ustanowienie monarchii parlamentarnej w Anglii

Chwalebna rewolucja była polityczną rewolucją, która pozbawiła Jakuba II panowania na tronie angielskim. W jego miejsce królem został Wilhelm Orański, a Anglia stała się pierwszą na świecie monarchią parlamentarną.

Rewolucja angielska

Oliver Cromwell

Rewolucja angielska (1640-1659) była okresem, w którym doszło do obalenia monarchii i dynastii Stuartów. Niezadowoleni z absolutystycznych dążeń Jakuba I i Karola I, członkowie parlamentu wywołali rewolucję. Jej liderem był Oliver Cromwell, który doprowadził do obalenia Karola I i jego egzekucji. Anglia tymczasowo stała się nawet republiką. Jednak ostatecznie pełną władzę sprawował Cromwell, jako lord protektor. Rewolucja związana była także ze wzrostem znaczenia klasy średniej, stojącej w opozycji do feudalnych stosunków społecznych. Po śmierci Cromwella i nieudolnych rządach jego syna, Ryszarda, nastąpiła restauracja Stuartów, których powrót do władzy oznaczał w dużej mierze przekreślenie reform okresu rządów Cromwella. Królem wybrany został Karol II Stuart.

Czytaj także → Rewolucja angielska, czyli wojna domowa w Anglii 

Restauracja Stuartów

Karol II Stuart

Nastroje społeczne na tyle się zmieniły, że egzekucje królobójców i liderów rewolucji przyjęte zostały z entuzjazmem. Zatem Karol II na początku swoich rządów zyskał sobie sympatię. Jednak wkrótce, podobnie jak poprzedni Stuartowie, król popadł w konflikt z parlamentem. Ten dotyczył polityki zagranicznej. Karol II chciał zbliżenia z Francją Ludwika XIV. Ponadto władca zaczął wywyższać katolików, co natychmiast zaczęło budzić opór w anglikańskiej większości.

Ludwik XIV

Jednakże Karol II został obrany na tron przez warstwy społeczne, które wywołały rewolucję angielską, tj. nową szlachtę i burżuazję. Gdyby chciał wypowiedzieć tym stanom wojnę, pozostałe warstwy angielskiego społeczeństwa nie dawały mu większej szansy na zwycięstwo. Rewolucja przyspieszyła w Anglii procesy kapitalistyczne, które sprzyjały burżuazji. W 1663 r. został wydany nowy Akt Nawigacyjny, który jeszcze mocniej chronił angielskie interesy gospodarcze.

Jednak poza sferą ekonomiczną, cele króla i parlamentu zaczęły być coraz mniej zbieżne. W 1672 r. król wydał deklaracje o zakazie prześladowania katolików (Declaration of Indulgence). Ta deklaracja spotkała się z oporem parlamentu, który jej nie uchwalił, a jego członkowie przeszli do anglikańskiej kontrreakcji. W dniu 22 marca 1673 r. ustanowili akt (Test Act), który zobowiązywał urzędników do podpisania deklaracji wierności wobec Kościoła Anglikańskiego. To rzecz jasna, bez wyjątku, wykluczyło katolików ze służby państwowej. Jednym z nich był Jakub, książę Yorku, brat króla i jego następca. Na skutek tej ustawy musiał zrezygnować ze sprawowanych funkcji. Członkowie parlamentu, nijako na przyszłość, chcieli zabezpieczyć prymat anglikanizmu.

Torysi i wigowie

Parlament jednak na tym nie poprzestał i wprost zażądał pozbawienia Jakuba sukcesji. Na to nie zgadzał się Karol II, przez co rozwiązywał kolejne parlamenty. Ten spór parlamentarny nazywany jest kryzysem ekskluzyjnym (1678-1683).

W tym okresie w Anglii powstały dwa stronnictwa polityczne: torysów i wigów. Pierwsi z nich uważali, że prawo do korony nierozerwalnie wiąże się z urodzeniem i jest dziedziczne. Natomiast wigowie twierdzili, że parlament ma prawo do zmiany praw sukcesyjnych.

Habeas Corpus Act

Podczas kryzysu ekskluzyjnego doszło do uchwalenia fundamentalnej deklaracji dla praw i wolności obywatelskich (26 maja 1679 r.). Zabraniała organom państwa aresztowania poddanego bez zezwolenia sądu. Dodatkowo określała termin w jakim zatrzymanemu należało przedstawić zarzuty i postawić przed obliczem sądu. Był to ewenement w ówczesnym świecie i pokazuje jak istotne w XVII-wiecznej Anglii stały się prawa jednostki. Zgodnie z Habeas Corpus Act skazany mógł być więziony wyłącznie w hrabstwie, w którym go osądzono.

Panowanie Jakuba II

Jakub II Stuart

Ostatecznie większość w parlamencie zyskali torysi, co gwarantowało sukcesję Jakuba II. Był on gorliwym katolikiem, co zwiastowało problemy, które wkrótce zaczęły się nawarstwiać. Mimo, iż parlament był złożony głównie z torysów, to król zaczął w nim tracić poparcie na skutek represji wobec opozycji i jawnego wywyższania katolików. Dodatkowo Jakub II łamał akt zabraniający nominowania katolików na urzędy państwowe. Podobnie jak jego poprzednicy z dynastii Stuartów, chciał wprowadzenia absolutyzmu w Anglii.

Chwalebna rewolucja

Taka postawa króla doprowadziła torysów i wigów do zbliżenia politycznego. Przed rozpoczęciem rewolucji powstrzymywał ich tylko jeden powód- oczekiwanie na rychłą śmierć króla, który nie miał następcy. Sytuacja zmieniła się w 1688 r., gdy Maria z Modeny urodziła królowi zdrowego chłopca. Wobec tego śmierć Jakuba II nie byłaby końcem katolickich rządów w Anglii.

Wilhelm Orański ląduje pod Torbay

Rozpoczęła się rewolucja. Parlament wezwał na pomoc Wilhelma Orańskiego, który był siostrzeńcem Jakuba II i stadhouderem (namiestnikiem) Holandii. Ten pozytywnie odpowiedział na to wezwanie. Miał w tym interes osobisty. Widział bowiem rosnącą potęgę Francji, która zagrażała całym Niderlandom. Zbliżenie z Anglią stanowić mogło dla Ludwika XIV przeciwwagę. Jakub II ignorujący zagrożenie, został zaskoczony, gdy 5 września 1688 r. Wilhelm na czele 15 tys. armii wylądował w Torbay. Wilhelm był zdecydowanie lepszym politykiem niż Jakub II, natychmiast ogłosił deklarację, iż parlament będzie decydował w sprawach państwowych. To rzecz jasna spotkało się z entuzjastyczną reakcją członków parlamentu.

Jakub II został właściwie opuszczony. Nie miał poparcia ani w armii, ani w społeczeństwie, ani w parlamencie. Dlatego zdecydował się na ucieczkę z Anglii, co parlament uznał za dobrowolną abdykację. Tym samym zakończyła się rewolucja, która ze względu na pokojowy charakter, została nazwana „chwalebną”.

Deklaracja praw. Anglią monarchią parlamentarną

Wilhelm III Orański

Nowym królem został Wilhelm Orański, ale by parlament zezwolił mu na koronację, musiał zatwierdzić Deklarację praw (Declaration of Rights), co uczynił 13 lutego 1689 r. Zgodnie z jej postanowieniami, nie było możliwe ustanawianie nowych praw i nakładanie nowych podatków bez zgodny obu izb parlamentu. Dodatkowo gwarantowała wolne wybory parlamentarne, wolność słowa i wolność debaty publicznej. Katolicy natomiast zostali pozbawieni zasiadania na angielskim tronie. To pozwoliło na koronację Wilhelma i jego żony 11 kwietnia w Westminsterze.

Uchwalenie Deklaracji praw oznaczało, że ustrój polityczny Anglii zmienił się w monarchię parlamentarną. Z czasem władza królewska była ograniczana jeszcze mocniej w myśl zasady, że „król panuje, ale nie rządzi”.

Koronacja Wilhelma i Marii

Dodatkowo w 1701 r. parlament wydał ustawę pod nazwą Akt o następstwie tronu (Act of settlement). W razie bezpotomnej śmierci Wilhelma III i Marii, tron miał przejść na poczet książąt niemieckich Hanoweru (dynastia hanowerska). Dodatkowo król musiał być wyznania anglikańskiego, a pierwszeństwo dziedziczenia mieli mężczyźni przed kobietami. W przypadku braku męskich potomków, prawo do zasiadania na tronie zyskiwały córki panującego władcy. W ustawie wprowadzono również zasadę niezależności sędziów.

Kontrofensywa Jakuba II

Bitwa nad Boyne

Obalony Jakub II próbował wraz z francuskimi posiłkami odzyskać władzę. Dlatego w 1689 r. wylądował w Irlandii, gdzie uzyskał wsparcie. Losy wyprawy Jakuba II rozstrzygnęły się w bitwie nad Boyne (11 lipca 1690 r.). Zdecydowane zwycięstwo odniosły siły Wilhelma III. Po bitwie ponownie rozpoczęły się prześladowania Irlandii, jako kara za popieranie Jakuba II. Ten próbował jeszcze w 1691 r. odzyskać tron, ale w bitwach morskich pod Barfleur i La Hougue ponownie zwyciężyli Anglicy. Toteż ostatecznie plany Jakuba II i popierającego go Ludwika XIV zakończyły się niepowodzeniem. Anglia pozostała monarchią parlamentarną.

Bibliografia:

1. S. Arnold, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurkowski, Dzieje Świata, Warszawa 1976.
2. A. Kersten, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
3. Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1991.
4. H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2001.

Więcej o historii Anglii przeczytasz klikając na poniższą grafikę: