Chwalebna rewolucja i ustanowienie monarchii parlamentarnej w Anglii |
Chwalebna rewolucja była polityczną rewolucją, która pozbawiła Jakuba II panowania na tronie angielskim. W jego miejsce królem został Wilhelm Orański, a Anglia stała się pierwszą na świecie monarchią parlamentarną.
Rewolucja angielska
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2009/12/800px-Oliver_Cromwell_by_Samuel_Cooper-494x600.jpg)
Oliver Cromwell
Rewolucja angielska (1640-1659) była okresem, w którym doszło do obalenia monarchii i dynastii Stuartów. Niezadowoleni z absolutystycznych dążeń Jakuba I i Karola I, członkowie parlamentu wywołali rewolucję. Jej liderem był Oliver Cromwell, który doprowadził do obalenia Karola I i jego egzekucji. Anglia tymczasowo stała się nawet republiką. Jednak ostatecznie pełną władzę sprawował Cromwell, jako lord protektor. Rewolucja związana była także ze wzrostem znaczenia klasy średniej, stojącej w opozycji do feudalnych stosunków społecznych. Po śmierci Cromwella i nieudolnych rządach jego syna, Ryszarda, nastąpiła restauracja Stuartów, których powrót do władzy oznaczał w dużej mierze przekreślenie reform okresu rządów Cromwella. Królem wybrany został Karol II Stuart.
Czytaj także → Rewolucja angielska, czyli wojna domowa w Anglii
Restauracja Stuartów
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2009/12/Charles_II_1680_by_Thomas_Hawker-359x600.jpeg)
Karol II Stuart
Nastroje społeczne na tyle się zmieniły, że egzekucje królobójców i liderów rewolucji przyjęte zostały z entuzjazmem. Zatem Karol II na początku swoich rządów zyskał sobie sympatię. Jednak wkrótce, podobnie jak poprzedni Stuartowie, król popadł w konflikt z parlamentem. Ten dotyczył polityki zagranicznej. Karol II chciał zbliżenia z Francją Ludwika XIV. Ponadto władca zaczął wywyższać katolików, co natychmiast zaczęło budzić opór w anglikańskiej większości.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/Louis_XIV_of_France-721x1024.jpg)
Ludwik XIV
Jednakże Karol II został obrany na tron przez warstwy społeczne, które wywołały rewolucję angielską, tj. nową szlachtę i burżuazję. Gdyby chciał wypowiedzieć tym stanom wojnę, pozostałe warstwy angielskiego społeczeństwa nie dawały mu większej szansy na zwycięstwo. Rewolucja przyspieszyła w Anglii procesy kapitalistyczne, które sprzyjały burżuazji. W 1663 r. został wydany nowy Akt Nawigacyjny, który jeszcze mocniej chronił angielskie interesy gospodarcze.
Jednak poza sferą ekonomiczną, cele króla i parlamentu zaczęły być coraz mniej zbieżne. W 1672 r. król wydał deklaracje o zakazie prześladowania katolików (Declaration of Indulgence). Ta deklaracja spotkała się z oporem parlamentu, który jej nie uchwalił, a jego członkowie przeszli do anglikańskiej kontrreakcji. W dniu 22 marca 1673 r. ustanowili akt (Test Act), który zobowiązywał urzędników do podpisania deklaracji wierności wobec Kościoła Anglikańskiego. To rzecz jasna, bez wyjątku, wykluczyło katolików ze służby państwowej. Jednym z nich był Jakub, książę Yorku, brat króla i jego następca. Na skutek tej ustawy musiał zrezygnować ze sprawowanych funkcji. Członkowie parlamentu, nijako na przyszłość, chcieli zabezpieczyć prymat anglikanizmu.
Torysi i wigowie
Parlament jednak na tym nie poprzestał i wprost zażądał pozbawienia Jakuba sukcesji. Na to nie zgadzał się Karol II, przez co rozwiązywał kolejne parlamenty. Ten spór parlamentarny nazywany jest kryzysem ekskluzyjnym (1678-1683).
W tym okresie w Anglii powstały dwa stronnictwa polityczne: torysów i wigów. Pierwsi z nich uważali, że prawo do korony nierozerwalnie wiąże się z urodzeniem i jest dziedziczne. Natomiast wigowie twierdzili, że parlament ma prawo do zmiany praw sukcesyjnych.
Habeas Corpus Act
Podczas kryzysu ekskluzyjnego doszło do uchwalenia fundamentalnej deklaracji dla praw i wolności obywatelskich (26 maja 1679 r.). Zabraniała organom państwa aresztowania poddanego bez zezwolenia sądu. Dodatkowo określała termin w jakim zatrzymanemu należało przedstawić zarzuty i postawić przed obliczem sądu. Był to ewenement w ówczesnym świecie i pokazuje jak istotne w XVII-wiecznej Anglii stały się prawa jednostki. Zgodnie z Habeas Corpus Act skazany mógł być więziony wyłącznie w hrabstwie, w którym go osądzono.
Panowanie Jakuba II
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/Jakub-II-Stuart-363x600.jpg)
Jakub II Stuart
Ostatecznie większość w parlamencie zyskali torysi, co gwarantowało sukcesję Jakuba II. Był on gorliwym katolikiem, co zwiastowało problemy, które wkrótce zaczęły się nawarstwiać. Mimo, iż parlament był złożony głównie z torysów, to król zaczął w nim tracić poparcie na skutek represji wobec opozycji i jawnego wywyższania katolików. Dodatkowo Jakub II łamał akt zabraniający nominowania katolików na urzędy państwowe. Podobnie jak jego poprzednicy z dynastii Stuartów, chciał wprowadzenia absolutyzmu w Anglii.
Chwalebna rewolucja
Taka postawa króla doprowadziła torysów i wigów do zbliżenia politycznego. Przed rozpoczęciem rewolucji powstrzymywał ich tylko jeden powód- oczekiwanie na rychłą śmierć króla, który nie miał następcy. Sytuacja zmieniła się w 1688 r., gdy Maria z Modeny urodziła królowi zdrowego chłopca. Wobec tego śmierć Jakuba II nie byłaby końcem katolickich rządów w Anglii.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/Prince_of_Orange_engraving_by_William_Miller_after_Turner_R739-500x364.jpg)
Wilhelm Orański ląduje pod Torbay
Rozpoczęła się rewolucja. Parlament wezwał na pomoc Wilhelma Orańskiego, który był siostrzeńcem Jakuba II i stadhouderem (namiestnikiem) Holandii. Ten pozytywnie odpowiedział na to wezwanie. Miał w tym interes osobisty. Widział bowiem rosnącą potęgę Francji, która zagrażała całym Niderlandom. Zbliżenie z Anglią stanowić mogło dla Ludwika XIV przeciwwagę. Jakub II ignorujący zagrożenie, został zaskoczony, gdy 5 września 1688 r. Wilhelm na czele 15 tys. armii wylądował w Torbay. Wilhelm był zdecydowanie lepszym politykiem niż Jakub II, natychmiast ogłosił deklarację, iż parlament będzie decydował w sprawach państwowych. To rzecz jasna spotkało się z entuzjastyczną reakcją członków parlamentu.
Jakub II został właściwie opuszczony. Nie miał poparcia ani w armii, ani w społeczeństwie, ani w parlamencie. Dlatego zdecydował się na ucieczkę z Anglii, co parlament uznał za dobrowolną abdykację. Tym samym zakończyła się rewolucja, która ze względu na pokojowy charakter, została nazwana „chwalebną”.
Deklaracja praw. Anglią monarchią parlamentarną
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/William_III_of_England-471x600.jpg)
Wilhelm III Orański
Nowym królem został Wilhelm Orański, ale by parlament zezwolił mu na koronację, musiał zatwierdzić Deklarację praw (Declaration of Rights), co uczynił 13 lutego 1689 r. Zgodnie z jej postanowieniami, nie było możliwe ustanawianie nowych praw i nakładanie nowych podatków bez zgodny obu izb parlamentu. Dodatkowo gwarantowała wolne wybory parlamentarne, wolność słowa i wolność debaty publicznej. Katolicy natomiast zostali pozbawieni zasiadania na angielskim tronie. To pozwoliło na koronację Wilhelma i jego żony 11 kwietnia w Westminsterze.
Uchwalenie Deklaracji praw oznaczało, że ustrój polityczny Anglii zmienił się w monarchię parlamentarną. Z czasem władza królewska była ograniczana jeszcze mocniej w myśl zasady, że „król panuje, ale nie rządzi”.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/Atlas_Van_der_Hagen-KW1049B11_023-Alle_de_bijsondere_en_particuliere_Ceremonien_geschied_in_en_omtrent_de_Krooning_WILLIAM_de_III._en_MARIA_de_II.jpeg-500x432.jpeg)
Koronacja Wilhelma i Marii
Dodatkowo w 1701 r. parlament wydał ustawę pod nazwą Akt o następstwie tronu (Act of settlement). W razie bezpotomnej śmierci Wilhelma III i Marii, tron miał przejść na poczet książąt niemieckich Hanoweru (dynastia hanowerska). Dodatkowo król musiał być wyznania anglikańskiego, a pierwszeństwo dziedziczenia mieli mężczyźni przed kobietami. W przypadku braku męskich potomków, prawo do zasiadania na tronie zyskiwały córki panującego władcy. W ustawie wprowadzono również zasadę niezależności sędziów.
Kontrofensywa Jakuba II
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/1024px-Jan_van_Huchtenburg_-_De_slag_aan_de_Boyne-500x336.jpg)
Bitwa nad Boyne
Obalony Jakub II próbował wraz z francuskimi posiłkami odzyskać władzę. Dlatego w 1689 r. wylądował w Irlandii, gdzie uzyskał wsparcie. Losy wyprawy Jakuba II rozstrzygnęły się w bitwie nad Boyne (11 lipca 1690 r.). Zdecydowane zwycięstwo odniosły siły Wilhelma III. Po bitwie ponownie rozpoczęły się prześladowania Irlandii, jako kara za popieranie Jakuba II. Ten próbował jeszcze w 1691 r. odzyskać tron, ale w bitwach morskich pod Barfleur i La Hougue ponownie zwyciężyli Anglicy. Toteż ostatecznie plany Jakuba II i popierającego go Ludwika XIV zakończyły się niepowodzeniem. Anglia pozostała monarchią parlamentarną.
Bibliografia:
- S. Arnold, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurkowski, Dzieje Świata, Warszawa 1976.
- A. Kersten, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
- Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1991.
- H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2001.
Więcej o historii Anglii przeczytasz klikając na poniższą grafikę:
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Stuartowie i to każdy z nich popisowo przegrali swoją sprawę. Zapatrzeni w absolutną Francję przegrali z kapitalizmem.