7 przełomowych konstrukcji czołgów okresu I i II wojny światowej

Podczas I i II wojny światowej konstruktorzy prześcigali się w tworzeniu coraz nowocześniejszych pojazdów pancernych. W tym czasie powstały ich setki wersji. Jednakże kilka rodzai czołgów, ze względu na nowatorską konstrukcję lub niezawodność, zostało przełomowymi konstrukcjami swoich czasów.

Mark I

Czołg Mark I

Państwo: Wielka Brytania
Produkcja: 1916-1918

Mark I był pierwszym na świecie czołgiem, który został wykorzystany w walce. Nazwa angielska „tank” oznacza w tłumaczeniu „zbiornik”. Bowiem ta przełomowa konstrukcja dostała taki kryptonim dla zachowania jej tajności. Mark I był opracowany jako pojazd gąsienicowy mający za zadanie przede wszystkim przełamywać wrogie okopy, które spowodowały impas w działaniach wojennych. Ich szturmowanie było mozolne i powodowało ogromne straty wśród żołnierzy. Mark I umożliwiał przełamywanie frontu, przy jednoczesnym prowadzeniu ostrzału wroga. Czołg niszczył zasieki z drutu kolczastego i wytrzymywał ostrzał z karabinów.

Kształt pierwszego czołgu przypominający romb nie był przypadkowy. Miał umożliwić pokonanie nawet szerokich okopów wroga. Główne uzbrojenie Mark I było zależne od jego typu. W wersji „żeńskiej” czołg był wyposażony w karabiny maszynowe znajdujące się po obu stronach kadłuba. Natomiast w wersji „męskiej” czołg po bokach miał działa.

Czołg Mark I „męski” 25 września 1916. Kształt romboidalny pozwalał łatwiej pokonywać przeszkody i okopy

Do służby Mark I został skierowany w sierpniu 1916 roku. Jednakże po raz pierwszy w walce został wykorzystany 15 września 1916 roku podczas bitwy pod Flers-Courcelette. Z kolei pierwsza bitwa pancerna odbyła się 24 kwietnia 1918 roku, gdy brytyjskie czołgi Mark IV (kolejna ulepszona wersja Mark I) stoczyły bój z niemieckim czołgami A7V.

Renault FT

Czołg Renault FT

Państwo: Francja
Produkcja: 1917–1919

Renault FT mimo, że nie był pierwszym czołgiem na świecie, to jego konstrukcję należy uznać za najbardziej przełomową i mającą największy wpływ na rozwój czołgów. Był to pierwszy czołg seryjnej produkcji wyposażony w obrotową wieżę. Takie elementy konstrukcji Renault FT jak przedział załogi z przodu, silnik z tyłu oraz działo w obrotowej wieży, są po dziś dzień standardem stosowanym w czołgach. Toteż Renault FT uznawany jest za pierwszy nowoczesny czołg na świecie.

Polskie czołgi FT-17 z 1 Pułku Czołgów pod Dyneburgiem

Czołgi Renault FT były pierwszymi czołgami wykorzystywanymi przez Wojsko Polskie. Do Polski trafiły wraz z Armią Polską generała Józefa Hallera. Sformowany 1 Pułk Czołgów wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Liczył ponad 100 pojazdów, co powodowało, że Polska miała czwartą na świecie pod względem sił armię pancerną.

Char B1

Czołg Char B1

Państwo: Francja
Produkcja: Produkcja 1937-1940

Char B1 był francuskim czołgiem ciężkim, który w początkowym okresie II wojny światowej stanowił najlepiej opancerzony pojazd pancerny. Był on bardzo skuteczny w walce z pojazdami niemieckim. W 1940 roku, podczas ataku na Francję, Niemcy na poważnie obawiali się walk przeciwko B1. Z odległości ponad 500 metrów żaden niemiecki czołg czy działo przeciwpancerne nie były wstanie przebić B1. Czołg mogło zniszczyć jedynie lotnictwo oraz potężne działo przeciwlotnicze kal. 88 mm, które dopiero od 1942 roku było wykorzystywane w Tigerach.

Jednakże błędy francuskiej generalicji doprowadziły do tego, że czołgi B1, mimo technologicznej przewagi, nie potrafiły zatrzymać niemieckiego natarcia. Przede wszystkim Francuzi zamiast zorganizować bataliony czołgów zdolnych rozbijać pancerne oddziały wroga, swoje B1 rozproszyły na froncie. To powodowało, że o ile czołg był potężny, to w pojedynkę nie mógł zbyt wiele zdziałać. Aczkolwiek 16 maja 1940 roku pod Stonne B1 kapitana Pierre’a Billotte’a zniszczył aż trzynaście niemieckich PzKpfw III i PzKpfw IV. Jednocześnie czołg mimo otrzymania ponad stu trafień nie został uszkodzony. Pokazuje to jak potężną bronią dysponowała francuska armia.

T-34

Czołg T-34 podczas bitwy pod Prochorowką

Państwo: ZSRR
Produkcja: 1940-1957

Czołg T-34 jest uznawany za najlepszy pojazd pancerny II wojny światowej, który walnie przyczynił się do radzieckiego zwycięstwa. Największymi atutami tego pojazdy było działo kalibru 76,2 mm. Dodatkowo pochylony pod kątem 60 stopni pancerz zapewniał doskonałą ochronę przed niemiecką bronią pancerną. W 1941 roku  zarówno pod względem opancerzenia, jak i siły ognia, przewyższał wszystkie typy niemieckich czołgów. Niemcy już po pierwszych walkach przeciwko T-34 uznawali go za najlepszy czołg na świecie. Stąd w Niemczech zrodziła się idea stworzenia czołgu ciężkiego mogącego nawiązać skuteczną walkę z T-34.

Czołg T-34 był od 1940 roku podstawowym wozem pancernym Armii Czerwonej. Uległ dużej modyfikacji dopiero pod koniec II wojny światowej, gdy w 1944 roku wprowadzono wariant T-34/85. Przełomowość tego czołgu polegała na połączeniu jego doskonałych walorów z prostotą i szybkością montażu oraz niskim kosztem produkcji. Umożliwiało to wytworzenie ogromnej ilości T-34, który nawet jeśli później ustępował niemieckim pojazdom, to na polu walki mógł je pokonać wykorzystując przewagę liczebną. Zniszczone maszyny były szybko zastępowane przez nowe pojazdy. Tymczasem niemiecki przemysł zbrojeniowy nie był wstanie na tym polu nawiązać rywalizacji z ZSRR. Podczas II wojny światowej wyprodukowano ok. 80 000 T-34, czyniąc z niego najczęściej produkowany czołg tego konfliktu.

„Rudy 102” w grze World of Tanks

Czołg jest znany także dzięki niezwykle popularnemu serialowi Czterej pancerni i pies, gdzie do zdjęć został wykorzystany pojazd w wersji T-34/85. Niesłabnąca popularność serialu spowodowała, że po „Rudego 102” sięgnęli twórcy najpopularniejszej gry pancernej na świecie World of Tanks. Można w niej zagrać tym czołgiem, którego załogę stanowi także słynny pies Szarik.

Tiger I

Czołg Tiger I

Państwo: Niemcy
Produkcja: 1942-1944

Tiger I był pierwszym czołgiem ciężkim niemieckiej armii. Był wyprodukowany z myślą o walce z sowieckimi czołgami, przede wszystkim przeciwko T-34. Podczas walk na froncie wschodnim Niemcy zauważyli, że przeciwlotnicze działo Flak 36 bardzo dobrze przebija pancerz T-34. Dlatego dokładnie ta armata została wykorzystana w czołgu Tiger I. Przedmiotowe działo jest uważane za najlepszą armatę okresu II wojny światowej. Jej największą zaletą była doskonała celność osiągana m.in. dzięki płaskiej trajektorii lotu pocisku. Pozwalała ona na trafienie w cel nawet przy błędnej ocenie jego odległości. Niektóre Tygrysy były także wyposażone w nowatorskie wyrzutniki min przeciwpiechotnych typu „S”. Pozwalały załodze wystrzelić miny, które wybuchając ponad kadłubem, raziły piechotę znajdującą się blisko pojazdu.

O potędze tej konstrukcji mogą świadczyć walki ze stycznia 1944 roku prowadzone w rejonie Winnicy. Tam niemiecki batalion czołgów zniszczył 267 czołgów Armii Czerwonej, tracąc zaledwie jednego Tigera i trzy Pantery. Niemniej w dłuższej perspektywie z powodu wręcz nieograniczonych zasobów surowcowych i ludzkich ZSRR zdołało przewagą liczebną zniwelować atuty Tigerów.

Dlatego największym minusem tej konstrukcji była jej kosztochłonność produkcji i eksploatacji. Przez to Niemcy zdołali między 1942 a 1944 wyprodukować ledwie 1 347 Tigerów I.

Tiger 131 w grze World of Tanks

Najsłynniejszym Tigerem I jest pojazd oznaczony numerem 131. Jednak jego sława nie jest związana z osiągnięciami na polu bitwy, ale z wykorzystaniem tego pojazdu po wojnie. Jest on jedynym nadal sprawnym Tigerem, który co roku jest uruchamiany w ramach imprezy Tank Fest organizowanej przez Muzeum Czołgów w Bovington. Został także wiernie odwzorowany w World of Tanks, gdzie można nim toczyć wirtualne boje z milionami graczy z całego świata. Tiger 131 wystąpił także w hollywoodzkim filmie Fury, gdzie zagrał w widowiskowej scenie walki z trzema Shermanami.

M4 Sherman

Czołg M4 Sherman

Państwo: Stany Zjednoczone
Produkcja: 1942-1945

M4 Sherman to najczęściej używany czołg średni przez Stany Zjednoczone podczas II wojny światowej. Była to maszyna niezawodna i tania w produkcji. Jej twórcy zadbali przede wszystkim o to by Sherman był także łatwy w konserwacji i w transporcie. Aż  80% uszkodzonych Shermanów szybko wracało do walki. Było to możliwe dzięki prostocie konstrukcji i dostępności części zamiennych.

Gdy Shermany zadebiutowały w walkach z Niemcami w Afryce Północnej były znacznie lepsze od lżejszych konstrukcji niemieckich i włoskich, przyczyniając się do porażki Niemiec na tym froncie. Z czasem, gdy Niemcy wprowadzili do wojny czołgi ciężkie, Shermany utraciły swoją przewagę w pancerzu. Jednakże dzięki niezawodności i przewadze liczebnej mogły skutecznie zwalczać niemieckie oddziały pancerne.

Czołg „Fury” w grze World of Tanks

Sherman doczekał się wielu wersji, w tym wersji DD umożliwiającej pływanie lub M4A3E2 Jumbo ze znacząco zwiększonym opancerzeniem. Natomiast Shermana w typie M4A2 także wykorzystano w filmie Fury. Jego dowódcę odgrywał Brad Pitt. Podobnie jak Rudy 102 i Tiger 131 również tym czołgiem można zagrać w World of Tanks, pisząc w ten sposób nową historię czołgu sierżanta Wardaddy’ego.

Jednakże najlepszą modyfikacją Shermana okazała się wersja Firefly uzbrojona w doskonałe działo 76,2 mm. To jedyny aliancki czołg, który był wstanie na większym dystansie podjąć równorzędną walkę z niemieckimi Tygrysami i Panterami.

Typ 2 Ka-Mi

Czołg Typ 2 Ka-Mi

Państwo: Japonia
Produkcja: 1943-1945

Niezwykłość konstrukcji czołgu Typ 2 Ka-Mi polegała na tym, że pojazd potrafił pływać. Był to najlepszy czołg pływający okresu II wojny światowej. Odpowiadał planom japońskiej armii zmierzającym do opanowania archipelagów na Oceanie Spokojnym. Pływający czołg znacznie przyspieszał działania operacyjnie, jednocześnie w przeciwieństwie do zwykłych pojazdów desantowych był uzbrojony w działo zdolne wesprzeć oddziały na polu walki.

Czołg do kadłuba, za pomocą specjalnych zaczepów, miał mocowane dwa stalowe pontony, które umożliwiały pływanie. Po wyjściu na ląd były zrzucane przez załogę. Dodatkowo z tyłu pojazdu znajdował się także komin umożliwiający chłodzenie silnika. Na wodzie pojazd osiągał prędkość 10 km/h.

Armia japońska nie zdołała jednak wyprodukować wielu Ka-Mi. Jednakże czołgi wzięły udział w walkach ze Stanami Zjednoczonymi prowadzonymi przez Japonię na Wyspach Marshalla, Saipanie i Leyte.

Bibliografia:

1. A. Zasowski, Czołgi II wojny światowej, Warszawa 2013.
2. R. Jackson, 101 słynnych czołgów, Warszawa 2018.