Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły. Najbardziej niepasująca do siebie para królewska w polskich dziejach

Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły i nawiązany przez to sojusz miało istotne znaczenie dla następnych stuleci polskiej i litewskiej historii. Jednak osobiście małżonków dzieliło niemal wszystko. Różnił ich wiek, wykształcenie i kultura, w której wzrastali. Dodatkowo Jadwiga, by poślubić Jagiełłę, musiała pod wpływem panów polskich zrezygnować z małżeństwa z Wilhelmem Habsburgiem. Jednak mimo, iż byli kompletnie niedopasowani, to udało im się prowadzić zgodne rządy.

Sukcesja po Ludwiku Węgierskim

Jadwiga Andegaweńska, córka Ludwika Węgierskiego

Gdy 10 września 1382 roku zmarł król Ludwik Węgierski oznaczało to konieczność obrania nowego władcy Polski. Zgodnie z umową miała nim zostać jedna z jego córek. Dlatego polskie rycerstwo 25 listopada 1382 roku postanowiło dotrzymać postanowień tejże umowy. W odpowiedzi na ten akt, żona zmarłego króla na zjazd w Sieradzu, odbywający się 26 lutego 1383 roku przysłała oświadczenie, w którym przyrzekła wydanie córki na polski tron. Tą córką była Jadwiga.

Do Polski Jadwiga przybyła w czerwcu 1384 roku. Koronacja Jadwigi na króla Polski odbyła się 16 października1. Dokonał jej arcybiskup gnieźnieński Bodzęta. Jako, że Jadwiga urodziła się między 3 października 1373 a 18 lutego 1374 w momencie koronacji miała co najwyżej jedenaście lat. Z powodu jej małoletniości, do czasu uzyskania odpowiedniego wieku rządy faktycznie sprawowali małopolscy możnowładcy.

Sojusz polsko-litewski

Jadwiga przypatrująca się wjazdowi Jagiełły na zamek krakowski

Wydaje się, że najpóźniej tuż po koronacji Jadwigi rozpoczęły się polsko-litewskie rozmowy na temat mariażu. Historia dała ku temu sposobność. Bowiem Jagiełło był bezżenny, a Jadwiga niezamężna. Dodatkowo oba państwa miały w krzyżakach wspólnego wroga. Oficjalnie poselstwo Jagiełły, poprzedzone wcześniejszymi rozmowami, dotarło do Krakowa 18 stycznia 1385 roku. Na jego czele stał brat litewskiego władcy, Skirgiełło.

Litewska oferta była bardzo hojna. Bowiem w zamian za małżeństwo Jagiełło zobowiązywał się do przyjęcia chrztu z rąk polskich. Dodatkowo Jagiełło obiecał odzyskać i wcielić do Królestwa Polskiego ziemię pomorską, chełmińską, śląską, dobrzyńską i wieluńską. Zobowiązał się także do zwolnienia wszelkich chrześcijańskich jeńców.

Jak pisze Długosz „chociaż to poselstwo nie było miłe królowej Jadwidze, przypadło jednak do serca prałatom i panom polskim”. Trzeba mieć na uwadze, że formalnie Jadwiga od 15 czerwca 1378 roku zaręczona była z księciem austriackim Wilhelmem Habsburgiem. Jednakże mimo, iż zaręczyny miały formę ślubu to do momentu jego fizycznej konsumpcji można było je rozwiązać (sponsalia de futuro). Natomiast w przypadku dobrowolnego zbliżenia, ceremonii ślubu się nie powtarzało2. Zerwanie zaręczyn przez Jadwigę lub Wilhelma wiązało się z zapłaceniem drugiej stronie odszkodowania w kwocie 200 000 florenów w złocie. Tę kwotę zobowiązał się zapłacić Jagiełło. W przyszłości związek Jadwigi z Wilhelmem i związane z nim kontrowersje mocno zaciążyły na jej relacjach z Jagiełłą.

Po wstępnej zgodzie wyrażonej przez polskie rycerstwo litewska delegacja udała się na Węgry, by uzyskać także zgodę Elżbiety Bośniaczki. Sprawą sporną na dworze węgierskim była kwestia zaręczyn Jadwigi i Wilhelma. Jednakże górę wziął interes polityczny, toteż matka Jadwigi zgodziła się na jej ślub z Jagiełłą.

Jadwiga i Wilhelm Habsburg

Ostatnie widzenie Jadwigi i Wilhelma w refektarzu kościoła 1869

Pozostała jeszcze jedna kwestia, czyli zgoda Jadwigi na małżeństwo. Polska królowa3 była przeciwna mariażowi z Jagiełłą. Przede wszystkim sama zdawała sobie sprawę z tego, że została zaręczona z Wilhelmem, który także z racji niewielkiej różnicy wieku był jej z pewnością bliższy. Jagiełło był od niej starszy o co najmniej jedenaście lat, ale różnica mogła wynosić nawet dwadzieścia dwa lata. Bowiem Jagiełło urodził się między 1352 a 1362 rokiem, a Jadwiga między 1373 a 1374 rokiem. Tymczasem Wilhelm urodził się w 1370 roku.

Elżbieta jednak pod namową arcyksięcia Austriackiego Leopolda III zmieniła zdanie i wydała zgodę na dopełnienie małżeństwa przez Jadwigę i Wilhelma. Wówczas wedle Długosza Wilhelm miał się udać do Krakowa celem skonsumowania małżeństwa z Jadwigą. Jak podaje Długosz: „Ta chcąc wypełnić polecenie ojca, ujęta nadto zaletami zacnego młodzieńca, gorąco pragnęła poślubić raczej tego, którego dobrze znała, niż nieznanego i nigdy nie widzianego barbarzyńcę.” Zarządca zamku wawelskiego Dobiesław z Kurowzęk zakazał Wilhelmowi wstępu na Wawel. Dlatego Jadwiga zaczęła opuszczać zamek, by spotykać się z Wilhelmem. Do wspólnych zabaw i tańców miało dochodzić w klasztorze Św. Franciszka. Jadwiga wiedząc, że Jagiełło w nieodległym czasie pojawi się w Krakowie, by zawrzeć z nią małżeństwo, zdecydowała się 24 sierpnia na dopełnienie swojego związku z Wilhelmem.

Dymitr z Goraja powstrzymujący Jadwigę

Wedle Długosza wydarzenia miały dramatyczny przebieg:

„Kiedy jednak [Wilhelma] sprowadzono do zamku królewskiego, do łożnicy, by poznał tajniki łoża z królową Jadwigą, staraniem i na rozkaz panów polskich bardzo niechętnych temu związku usunięto go w haniebny i obraźliwy sposób i wypędzono zarówno z zamku, jak i z sypialni i nie dopuszczono w ogóle do spełnienia małżeństwa ze wspomnianą królową. A królowa Jadwiga, urażona usunięciem Wilhelma z zamku, zamierzała zejść do niego do miasta. A kiedy staraniem i na rozkaz panów zastała bramy zamknięte, usiłowała je własnoręcznie wyważyć toporem, który jej na żądanie podano. W końcu jednak uległszy prośbom rycerza Dymitra z Goraja zaniechała przedsięwzięcia. A książę Wilhelm obawiając się, by go nie zabili lub zranili, uciekł z Krakowa potajemnie.”

Jednakże niektórzy historycy uważają ten opis Długosza za jego zabieg literacki mający uczynić ze sprawy zaręczyn Jadwigi i Wilhelma atrakcyjniejszą historię. Toteż dodał od siebie wątki romantyczne. Tymczasem wedle tych historyków, owszem Wilhelm pospieszył do Krakowa celem skonsumowania małżeństwa, ale został zatrzymany już na granicy. Trudno nie przyznać im racji, bowiem dopuszczenie do spotkania Jagiełły i Wilhelma w momencie, gdy sprawa jej małżeństwa z Jagiełłą była już postanowiona, byłaby rażącą naiwnością polskich panów.

Unia w Krewie

Akt Unii w Krewie z 14 sierpnia 1385 roku

Niezależnie od tego, czy Wilhelm dotarł do Krakowa, to w tym czasie decyzje polityczne już zapadły. W sierpniu na Litwę dotarło polskie poselstwo, które miało dopełnić formalności związanych z małżeństwem Jadwigi z Jagiełłą oraz uzyskać potwierdzenie wcześniejszych ustaleń. Akt ten wydany 14 sierpnia 1385 roku przeszedł do historii jako unia w Krewie. Jednakże faktycznie była to przede wszystkim umowa przedmałżeńska. Zgodnie z jej postanowieniami:

„(...) Wielu cesarzów, królów i różnych książąt pragnęło wejść w stałe stosunki pokrewieństwa z tymże wielkim księciem litewskim; lecz Bóg wszechmogący zachował to dla osoby waszej królewskiej mości. Przeto, najjaśniejsza pani, spełnij to zbawienne polecenie, przyjmij wielkiego księcia Jagiełłę za syna i oddaj mu w małżeństwo najukochańszą córkę swoją, Jadwigę, królowę polską (...) Nim zaś to, o czem mowa, do końca stosownego dojdzie, wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła (...) Wielki książę Jagiełło obiecuje sumę, zaręczoną między królową węgierską a księciem Austryi, mianowicie dwakroć sto tysięcy florenów, złożyć i wypłacić. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić królestwu polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane (...).”

Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły

Jagiełło

Jagiełło pod koniec 1385 roku wyruszył do Polski. W styczniu 1386 roku polska delegacja spotkała się z Jagiełłą w Wołkowysku. Przekazali mu tam gwarancje dotrzymania przez Polskę ustaleń, czyli przede wszystkim oddaniu mu ręki królowej Jadwigi. Formalnie zgoda miała zostać wydana 2 lutego w Lublinie podczas zjazdu panów polskich. W Lublinie szlachta jednogłośnie wybrała Jagiełłę na króla Polski, przyznając mu do czasu koronacji tytuł „pana i opiekuna Królestwa Polskiego”. Stamtąd Jagiełło wraz z orszakiem i cennymi darami wyruszył do Krakowa, by poślubić Jadwigę.

Czytaj także → Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły. Najbardziej niepasująca do siebie para królewska w polskich dziejach

Jednak najpierw należało Jagiełłę i jego braci ochrzcić. Sakrament został udzielony 15 lutego 1386 roku. Jagiełło na chrzcie wybrał imię Władysław. Natomiast uroczystość zaślubin odbyła się na katedrze wawelskiej 18 lutego 1386 roku, a więc już po osiągnięciu przez królową wieku dwunastu lat. Długosz tak opisał tę ceremonie:

„A książę Władysław czyli Jagiełło, przyjąwszy główny i pierwszy sakrament (...) zawarł publicznie wobec arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzęty małżeństwo z piękną i znakomitą dziewicą - nie wiadomo, czy powabniejszą obyczajami czy urodą - królową polską Jadwigą.”

Dwa tygodnie później, 4 marca doszło do koronacji Jagiełły na króla Polski, co Długosz tak opisał:

„Tam w obecności i na oczach najszlachetniejszej swej małżonki, królowej Jadwigi (...) został ukoronowany i namaszczony na króla polskiego przez arcybiskupa Bodzętę.”

Tym samym unia polsko-litewska stała się faktem i rozpoczął się okres wspólnych rządów Jadwigi i Jagiełły.

Niedopasowani małżonkowie

Obraz przedstawiający Władysława i Jadwigę pod krzyżem, autor Tomasz Dolabella, I połowa XVII w.

W relacjach wzajemnych dzieliła ich nie tylko spora różnica wieku. Przede wszystkim wychowali się w dwóch różnych kulturach, co mocno wpływało na ich codziennie zachowanie. Odmienne mieli także wykształcenie. Jadwiga nie tylko umiała pisać i czytać, co biegle władała kilkoma językami. Posiadała także prywatną bibliotekę. Królowa utrzymywała kontakty z wybitnymi uczonymi swoich czasów, m.in. Piotrem Wyszem, Hieronimem z Pragi, Janem Sztekną, czy Henrykiem Bitterfeldem. Jagiełło był z kolei analfabetą.

Zdaje się także, że Jadwiga nigdy nie zapomniała o swojej młodzieńczej miłości do Wilhelma, ponadto zdawała sobie sprawę, że jej małżeństwo było dla niej polityczną koniecznością. Nie miała przed ślubem nawet szansy poznać swojego przyszłego męża. Jednak różnica wieku na pewno utrudniała nawiązanie partnerskich kontaktów.

Toteż niektórzy wskazują, że pobożność Jadwigi była jej „ucieczką” przed codziennością w małżeństwie. Nota bene małżonkowie nie spędzali ze sobą wiele czasu. Jagiełło uwielbiał polowania, które były jego ulubioną rozrywką. Nigdy nie towarzyszyła mu wówczas Jadwiga. Król często objeżdżał ogromny kraj, sprawując bezpośrednie rządy. Co więcej, mimo, iż Jadwiga jest nazywana apostołką Litwy, to nigdy nie odwiedziła kraju swojego męża.

Zgodne współrządy mimo różnic

Mimo różnic osobistych ich współrządy należały do zgodnych. Z punktu widzenia formalnego oboje byli pełnoprawnymi monarchami. Natomiast Jadwiga z racji pochodzenia i układów polsko-węgierskich miała większe od męża prawa do polskiego tronu. Jednakże w sferze faktycznej zdecydowanie to Jagiełło sprawował władzę w Polsce. Dowodem tego są nie tylko zapisy dotyczące intensywności i miejsc podróży króla oraz sprawowany przez niego wymiar sprawiedliwości, co także waga wydawanych przez niego aktów prawnych. Nie oznacza to, że Jadwiga nie podejmowała własnych inicjatyw. Te jednak były mniej aktywne od tych podejmowanych przez Jagiełłę. Niemniej w kwestii prowadzenia polityki działania małżonków wzajemnie się uzupełniali.

Przedwczesna śmierć Jadwigi

Jagiełło opłakuje śmierć Jadwigi

Para doczekała się potomstwa dopiero trzynaście lat po ślubie. Co raczej potwierdza to, że ich wzajemne relacje były chłodne i niezbyt intensywne.

Niestety ciąża zakończyła się tragiczne zarówno dla dziecka jak i matki. Jadwiga 22 czerwca 1399 roku urodziła Elżbietę Bonifację, która jednak zmarła już 13 lipca. Cztery dni później zmarła także Jadwiga. Prawdopodobną przyczyną jej śmierci było zakażenie połogowe. Długosz tak przedstawił śmierć królowej:

„Po jej urodzeniu królowa Jadwiga zaczęła ciężko chorować. (...) Potem zaś, kiedy choroba się wzmogła, zaopatrzona najświętszym Wiatykiem, namaszczona olejem świętym, bardzo pobożnie i religijnie, jak przystało świątobliwej istocie, pełna świętych i zbożnych dzieł zmarła”.

Czytaj także → Przedwczesna śmierć królowej Jadwigi. Dlaczego umarła tuż po porodzie?

Bibliografia:

1. R. Bubczyk, Charakterystyka współrządców Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły w Polsce, „Anales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” t. 52/53, 1997/1998.
2. J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.
3. H. Mościcki, Unia Litwy z Polską. Dokumenty i wspomnienia, Warszawa - Lublin - Łódź 1919.
4. J. Nikodem, Gniewosz - Jadwiga - Wilhelm. Krytyka przekazu „Annales” Jana Długosza, „Przegląd Historyczny” 98/2.
5. J. Nikodem, Jadwiga. Król Polski, Wrocław 2009.
6. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10, oprac. D. Turkowska i M. Kowalczyk, Warszawa 2009.

Więcej o historii Litwy przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

1. Według niektórych autorów 15 października [↩]
2. Lata sprawne, pozwalające na obcowanie płciowe dla dziewczynek wynosiły 12 a dla chłopców 14. [↩]
3. Jadwiga została koronowana na króla Polski (rex), jednakże sama wielokrotnie tytułowała się królową (regina), niezależnie od nazewnictwa Jadwiga była pełnoprawnym władcą Polski. [↩]