Niemiecki terror w Holandii i historia dziewczynki, która miała więcej szczęścia niż Anne Frank

Niemcy po pokonaniu Holandii rozpoczęli jej okupację. W jej trakcie zmuszali Holendrów do pracy na rzecz ich wojennej gospodarki. Natomiast wobec Żydów prowadzili brutalną politykę terroru. Większość z nich zginęła w niemieckich obozach koncentracyjnych. Tragicznym symbolem Holocaustu jest historia Anne Frank. Jednak wojenne wspomnienia Hesseline de Jong-Spiero w równie dramatyczny sposób opisują losy Żydów ukrywających się w Holandii.

Niemiecki terror

Centrum Rotterdamu po zbombardowaniu przez Niemców

Już w kilka dni od ataku Niemcy pokonali Holendrów i rozpoczęli okupację kraju. W kwestii zakresu represji to co do zasady były one znacznie łagodniejsze niż w Polsce. Holendrzy bowiem nie byli przez Hitlera uznawani za podludzi. Te uległy zaostrzeniu pod koniec wojny, po porażce Niemiec na froncie wschodnim. O ile Niemcy nie mieli na celu całkowitej eksterminacji narodu holenderskiego, to jednak w sposób rabunkowy wykorzystywali gospodarkę Holandii. Stąd zakrojona na szeroką skalę akcja robót przymusowych.

Niemcy inny stosunek mieli do Żydów, którzy byli prześladowani przez cały okres niemieckiej okupacji. Szacuje się, że w chwili wybuchu wojny w Holandii mieszkało około 140 tys. Żydów. Tylko początkowo wobec nich Niemcy nie stosowali powszechnych represji. To uległo zmianie już po kilku tygodniach od rozpoczęcia okupacji.

Deportacja z Amsterdamu do Westerbork latem 1943 roku

Najpierw Żydom zabroniono wstępu do miejsc publicznych takich jak kina, kawiarnie i teatry. Następnie zakazano im pracy w urzędach oraz członkostwa w stowarzyszeniach. Niemcy przejmowali także ich przedsiębiorstwa i majątki. Żydowskie dzieci musiały uczyć się w osobnych szkołach. Żydzi nie mogli także studiować.

Ludność Holandii pod koniec lutego 1941 roku zaprotestowała przeciwko antysemickim działaniom Niemców. Rozpoczął się powszechny strajk, który jednak Niemcy bardzo szybko i krwawo stłumili. Od 2 maja 1942 roku Żydom nakazano noszenie na ubraniach gwiazdy Dawida. Żydzi nie mogli także korzystać ze środków komunikacji zbiorowej, ani z popularnych w Holandii rowerów. Zakazano im także posiadania radia w domu.

Tego roku także rozpoczęły się łapanki Żydów i wysyłanie ich do obozów. Natomiast od 23 marca w Holandii zaczęły obowiązywać ustawy norymberskie. Oznaczało to m.in. zakaz małżeństw Żydów z nie-Żydami.

Niemieckie obozy koncentracyjne w Holandii

Główna droga w obozie Westerbork, nazywana Boulevard des Misères, wzdłuż której przebiegała linia kolejowa i odjeżdżały pociągi z ludźmi do obozów koncentracyjnych lub obozów zagłady

W Holandii Niemcy założyli trzy obozy koncentracyjne. Znajdowały się w Amersfoort, Westerbork oraz Herzogenbusch.

Kamp Westerbork był obozem przejściowym, przez który kierowano Żydów do niemieckich obozów w Auschwitz-Birkenau oraz Sobiborze. Przede wszystkim do nich wywieziono około 107 tys. holenderskich Żydów. Po wojnie do kraju wróciło ledwie 5 tys. Reszta została zamordowana przez Niemców.

Represje nie dotyczyły tylko Żydów. Niemcy wysłali do obozów śmierci także członków holenderskiego ruchu oporu Ordendienst (OD).

Część Holendrów ratowała Żydów ukrywając ich w swoich domach. Ale zdarzały się także sytuacje, gdy denuncjowano Żydów niemieckim władzom okupacyjnym. Przykładem może być Kolumna Henneickego (w książce Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar joden, 1943 opisał ją holenderski dziennikarz Ad van Liempt ). Była ochotniczą organizacją kolaboracyjną, której członkami byli przede wszystkim Holendrzy. Zajmowali się poszukiwaniem Żydów i ich majątków. Ich działalność doprowadziła do przekazania Niemcom kilku tysięcy Żydów. W nagrodę za każdego złapanego Żyda otrzymywali od Niemców zapłatę w kwocie 7,5 guldena za głowę. Jedną z zadenuncjowanych ofiar była Anne Frank, aczkolwiek tożsamość informatora nie została ustalona.

Historia Anne Frank

Zdjęcie Anne Frank

Gdy Niemcy zaczęli okupację Holandii Anne Frank wraz z siostrą nie mogła kontynuować nauki w dotychczasowej szkole. Obie zostały przeniesione do placówki tylko dla Żydów. Gdy w 1942 roku represje nasiliły się, Otto Frank przeniósł się wraz z rodziną do kryjówki. W ten sposób od 6 lipca 1942 roku do 4 sierpnia 1944 roku Frankom udało się ukrywać przed Niemcami. Trwało to do czasu, gdy ktoś nie wydał ich Niemcom.

Dziewczynka podczas ukrywania się prowadziła pamiętnik, który jest przejmującym świadectwem jej życia w kryjówce. Rodzina po wydaniu Niemcom została rozdzielona i wysłana do obozów koncentracyjnych. Frank zmarła w obozie Bergen-Belsen na tyfus. Wojnę przeżył jej ojciec, który następnie wydał jej pamuiętnik po wojnie.

Otrzymał go od Miep Gies, która go przechowała. Ta bohaterska Holenderka w okresie II wojny światowej pomagała ukrywać się wielu holenderskim Żydom. Gies uniknęła rozstrzelania za pomoc Frankom tylko dlatego, że była pochodzenia austriackiego. Aczkolwiek w Holandii za takie czyny najczęściej karano karą ciężkich robót. Gies chciała jeszcze wykupić rodzinę Franków od Niemców, ale tym razem nikt nie chciał przyjąć zapłaty.

Historia Hesseline de Jong-Spiero

Niemieccy spadochroniarze nad Hagą, 10 maja 1940 roku

Odmienną historię miała inna żydowska dziewczynka, Hesseline de Jong-Spiero. Mieszkała w Hadze i jej dzieciństwo było zupełnie normalnie. Chodziła do szkoły, gdzie nikt nie zwracał uwagi na jej pochodzenie, a także uczęszczała na lekcje baletu. Wszystko zmieniło się w maju 1940 roku, gdy Niemcy zajęli Hagę, a następnie całą Holandię. Miała wtedy zaledwie siedem lat.

Wówczas dla Hesseline de Jong-Spiero, zwaną Lien, rozpoczęło się piekło. Nie mogła chodzić do publicznej szkoły, a dzieci ulegając niemieckiej propagandzie zaczęły ją na ulicy obrażać. Poza dom mogła wychodzić tylko w ubraniach, do których doszyta była gwiazda Dawida z napisem „Żyd”. Sytuacja stawała się coraz niebezpieczniejsza, więc rodzice Lien postanowili uratować ją za wszelką cenę.

Ostatni raz Lien widziała swoich rodziców w Hadze, gdy nieznajomy odebrał ją pod drzwiami i zabrał do ukrycia przed Niemcami. Odtąd Lien miała już nie być Żydówką. W razie pytań ustalono wersję, że jest sierotą, a jej rodzice zginęli w trakcie bombardowania Rotterdamu.

W trakcie wojny przeszła przez różne domy i ukryte pokoje. Musiała żyć pod fałszywymi tożsamościami i uciekać z niemieckich łapanek. W dziewięciu różnych rodzinach udawała czyjeś  dziecko. W ten sposób udało się jej przeżyć wojnę. Jednak większość jej krewnych zginęła w obozach koncentracyjnych.

W czasie wojny spotkała się z różnymi postawami ukrywających ją Holendrów. Wśród nich byli tacy, którzy z narażeniem życia ją chronili, ale także tacy, których można nazwać łowcami Żydów. Złożoność tej sytuacji opisuje książka Dziewczyna z wycinanki Barta van Esa, którego rodzina także ukrywała Lien. Jednak był to temat tabu, który autor naruszył odkrywając rodzinne tajemnice w swoim reportażu.

Bibliografia:

1. A. Beevor, Druga wojna światowa, Kraków 2013.
2. B. van Es, Dziewczynka z wycinanki Opowieść o wojnie, przetrwaniu i rodzinie, Kraków 2021.
3. A. van Liempt, Het Joden vangen werd een ware hartstocht, historischnieuwsblad.nl.
4. Hooghalen – Westerbork (obóz), http://muzeum.tarnow.pl/.

Więcej informacji o historii Lien i życiu w okupowanej Holandii, które zainspirowały nas do napisania tego artykułu znajduje się w książce Barta van Esa Dziewczynka z wycinanki Opowieść o wojnie, przetrwaniu i rodzinie, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego.