Najsłynniejsze i największe mury w historii świata

Już od starożytności człowiek wznosił nie tylko mury otaczające miasta i grody, ale także potężne obwarowania mające zabezpieczyć granice państw. Najbardziej znaną tego typu budowlą jest Wielki Mur Chiński, ale przykładów takich fortyfikacji jest więcej. Te najsłynniejsze i największe przedstawiamy w poniższym zestawieniu.

Wielki Mur Chiński

Wielki Mur Chiński, zdjęcie z 1907 r.

Miejsce powstania: Chiny
Okres powstania: od III w. p.n.e.
Powód powstania: ochrona północnych Chin przed najazdami ludów Wielkiego Stepu

Wielki Mur Chiński to cały system fortyfikacji, który składa się z murów, fortów, wałów i zapór naturalnych. Jego długość wynosi 8851,8 km, w tym 6258,6 km murów, resztę stanowią bariery naturalne.

Początek budowy Wielkiego Muru związany jest z panowaniem Qui Shi Huanga, który w 221 r. p.n.e. zjednoczył Chiny podbijając wszystkie państwa chińskie. Jako cesarz rozpoczął proces integracji państwa. Rozpoczął również program wielkich robót, którego elementem była budowa Wielkiego Muru, który miał zabezpieczyć północne Chiny od najazdów plemion z Wielkiego Stepu.

W kolejnych wiekach mur był rozbudowywany lub przebudowywany. Najbardziej znacząco podczas panowania dynastii Ming, która potrzebowała go do obrony przed Mongołami. Powstały wówczas fortyfikacje od granic Korei po pustynię Gobi. Udostępnione dziś do ruchu turystycznego fragmenty muru pochodzą z XV-XVI wieku. W XX wieku przeszły istotne rekonstrukcje.

Wielki Mur nigdy nie pozwalał na szczelną ochronę granic. Nie był wyzwaniem dla dobrze zorganizowanej armii. Natomiast skutecznie chronił północne Chiny przed najazdami ord. O ile był podatny na oblężenie, to dla konnych grup stanowił istotną przeszkodę.

Limes Górnogermańsko-Retycki

Znaczek pocztowy przedstawiający Limes, widoczny fragment zrekonstruowanych fortyfikacji

Miejsce powstania: Niemcy
Okres powstania: od ok. 100 r.
Powód powstania: ochrona granicy Imperium Rzymskiego

Limes to system rzymskich umocnień konstruowanych na granicach Imperium. Jednym z takich systemów umocnień był Limes Górnogermańsko-Retycki. Rozciągał się na przestrzeni 550 km, od Renu po Dunaj.

Bezpośrednią przyczyną budowy umocnień na granicy rzymsko-germańskiej była klęska Rzymian w 9 r. w bitwie w Lesie Teutoburskim. Ta zahamowała ekspansję Rzymian na wschód i ustanowiła granicę na Renie. Jednak pomysł budowy zorganizowanych umocnień powstał dopiero pod koniec I w., podczas panowania Domicjana. Od ok. 100 r. rozpoczęła się właściwa budowa Limesu, która odbywała się w etapach. Najpierw zaczęły powstawać posterunki, następnie drewniane wieże, a ok. 130 r. drewniane palisady. Kolejno ok. 170 r. drewniane wieże zastąpiły konstrukcje murowane, a ok. 200 r. zamiast palisady usypano wał ziemny. Na odcinku Retyckim wznoszono także fortyfikacje w postaci kamiennego muru. Limes mógł poszczycić się prostym odcinkiem o długości 80 km, który przebiegał od Walldum do Haghof. Tak długiego prostego odcinka nie ma nawet Wielki Mur.

Jednak już w następnym stuleciu Limes powoli upadał. Złożyło się na to kilka czynników. Decydującym było zmniejszenie liczebności wojsk na terenach przygranicznych, które były znacznie większym gwarantem bezpieczeństwa niż Limes. Dodatkowo ciągły napór plemion germańskich doprowadzał do stopniowego niszczenia fortyfikacji. Obecnie na obszarze Limesu prowadzone są intensywne prace archeologiczne. Najlepiej zachowały się fragmenty wałów i rowy. Częściowo dawne elementy warowne zostały zrekonstruowane.

Wał Hadriana

Przy budowie Wału Hadriana (mal. John Clayton, 1857)

Miejsce powstania: Wielka Brytania
Okres powstania: 121-129
Powód powstania: ochrona rzymskiej Brytanii przed najazdami Piktów

Wał Hadriana swoją nazwę zawdzięcza rzymskiemu cesarzowi Hadrianowi, który zlecił jego budowę. Wał miał zabezpieczyć rzymską Brytanię przed najazdami Piktów. Jednocześnie mógł pełnić rolę granicy celnej, za której przekroczenie pobierana była opłata.

Jego budowa trwała w latach 121-129. Obwarowania połączyły wieś Bowness nad zatoką Solway Firth z twierdzą Segedunum, co stanowiło odcinek liczący ok. 117 km. Wał miał co do zasady ok. 5-6 m wysokości i 3 m szerokości. Do jego budowy zaangażowano żołnierzy trzech rzymskich legionów, które stacjonowały w Brytanii. Dodatkowo wzdłuż wału rozmieszczono wieże strażnicze i forty.

Wał Hadriana stracił na znaczeniu dwie dekady po swojej budowie na rzecz Wału Antonina. W 142 r. cesarz Antonin Pius zlecił budowę nowych fortyfikacji, które powstały na północ od Wału Hadriana. Budowla rozciągała się od Old Kilpatrick po zatokę Firth of Clyde. Był on w większości ziemnym wałem o wysokości ok. 4 metrów i szerokości ok. 5 m. Został jednak porzucony przez Rzymian już 8 lat po zakończonej w 154 r. budowie. Wówczas ponownie powrócili za linię Wału Hadriana. Obecnie pozostałości obu wałów stanowią atrakcję turystyczną i są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Mur Aureliana

Mury Aureliana i Piramida Cestiusza na zdjęciu z 1932 r.

Miejsce powstania: Włochy
Okres powstania: 272–282 r.
Powód powstania: ochrona Rzymu przed najazdem plemion barbarzyńskich

Mur swoją nazwę zawdzięcza cesarzowi Lucjuszowi Domicjuszowi Aurelianowi, który zlecił jego budowę w 272 r. Była to reakcja na mający miejsce cztery lata wcześniej najazd Alanów na Italię. Cesarz chciał zabezpieczyć miasto przed kolejnymi napadami plemion barbarzyńskich. Wysokość muru wynosiła od 6 do 8 metrów. Umocnienia otaczały znacznie większy obręb miasta niż starsze mury serwiańskie. W jego obszarze znalazły się wszystkie siedem wzgórz Rzymu. Z tego względu mur był dużą inwestycją, która wymagała wiele budulca. Dlatego do jego konstrukcji wykorzystano m.in. elementy z kilku istniejących budynków. Składał się przede wszystkim z betonu okładanego cegłą, co 30 metrów postawiono także wieże obronne. W jego zasięgu znajdowało się także 18 bram.

Te fortyfikacje okazały się jednak zbyt słabe dla Wizygotów i Wandalów, którzy w V w. zdobywali Rzym. Do współczesnych czasów przetrwały spore fragmenty muru, a przez część bram dzisiaj poprowadzone są drogi.

Mury Konstantynopola

Mapa Konstantynopola z 1422 r.

Miejsce powstania: Konstantynopol
Okres powstania: od V w.
Powód powstania: obrona stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego

Mury Konstantynopola powstawały etapami i były poszerzane wraz z rozwojem miasta. W 324 r. Konstantyn Wielki przeniósł siedzibę cesarza do dawnej greckiej kolonii w Byzantion, zmieniając jej nazwę na Konstantynopol. Miasto na przeszło 1000 lat stało się stolicą cesarstwa wschodniorzymskiego. W tym samym roku rozpoczęła się budowa pierwszego rzędu murów obronnych.

Stołeczny charakter Konstantynopola spowodował jego szybki rozwój. To wywołało konieczność budowy nowych murów. Jako, że Konstantynopol położony jest na półwyspie to drugi rząd fortyfikacji powstał w jego najszerszym miejscu. Zbudował je w V w. cesarz Teodozjusz II. Pierwszą przeszkodą była mająca ok. 18 metrów fosa. Tuż za nią znajdował się niski mur. Pomiędzy nim a kolejnym murem istniała mierząca ok. 12-15 m. wolna przestrzeń. Drugi mur miał ok. 7,5 m. wysokości i wieże obronne rozmieszczone o ok. 50-100 m. Za nim znajdował się kolejny pas wolnej przestrzeni. Za nią wyrastał trzeci mur o wysokości ok. 12 m. Na nim także znajdowały się wieże obronne, rozmieszczone tak, by uzupełniały wolne prześwity utworzone przez wieże drugiego muru.

Tak potężny system murów przez kilkaset lat czynił Konstantynopol niezdobytą twierdzą. Broniąc miasta, bronił także całego Cesarstwa Wschodniorzymskiego jak i dalej Europy przed atakami Arabów i Turków. Ci wielokrotnie próbowali je zdobyć, ale dokonali tego dopiero w 1453 r. Wcześniej Konstantynopol w 1203 r. zdobyli krzyżowcy udający się na IV krucjatę.

Linia Maginota

Amerykańscy żołnierze na Linii Maginota w 1944 r.

Miejsce powstania: Francja
Okres powstania: 1929-1939 r.
Powód powstania: chęć zabezpieczenia przez Francuzów granicy francusko-niemieckiej

Następcą murów i wałów obronnych były zespoły fortyfikacji. Najbardziej znaną graniczną linią fortyfikacji jest Linia Maginota. Jej budowa była związana z obawami Francuzów przed niemiecką inwazją. Z tego powodu na granicy z Niemcami i Luksemburgiem od 1929 r. trwała budowa fortyfikacji. Zakończyła się po pięciu latach, ale udoskonalana była do 1939 r.

Fortyfikacje miały odstraszyć Niemców od ataku na Francję, co było zgodne z defensywną doktryną francuskiego dowództwa. Dlatego zdecydowano się na budowę 450 km umocnień, w których skład wchodziło ok. 600 obiektów bojowych i ok. 5800 innych rodzajów umocnień. Budowa pochłonęła olbrzymie sumy z francuskiego budżetu.

Ostatecznie wydane pieniądze poszły na marne, gdyż Niemcy zdecydowali się na zaatakowanie Francji poprzez wcześniejsze zdobycie Holandii i Belgii. Francuzi po prostu nie zabezpieczyli tego odcinka granicy. Mimo to Linia Maginota jest uznawana za najpotężniejsze umocnienia w historii.

Mur Berliński

Fragment Muru Berlińskiego w 1980 r., CC-BY-SA 3.0

Miejsce powstania: Niemcy
Okres powstania: 1961
Powód powstania: uniemożliwienie emigracji poprzez Berlin Wschodni do Europy Zachodniej

Koniec II wojny światowej w Europie związany jest z ostatecznym pokonaniem Niemiec. Na mocy postanowień z konferencji jałtańskiej Niemcy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne, które były kontrolowane przez Stany Zjednoczone, ZSRR, Wielką Brytanię i Francję. Berlin znajdował się w radzieckiej strefie okupacyjnej, ale został z niej wyłączony jako miasto stołeczne, które zostało również podzielone między cztery mocarstwa. Wkrótce miasto stało się jednym z miejsc rozgrywek w ramach zimnej wojny. ZSRR zarządziło blokadę miasta, co umożliwiało kontrolowanie obszaru wokół Berlina przez sowietów. W efekcie w latach 1948-1949 wyłącznie poprzez most powietrzny były dostarczane towary do tego miasta.

Kolejnym krokiem ku podziałom w Niemczech było w 1952 r. wytyczenie przez NRD granicy wewnątrzniemieckiej, która była silnie strzeżona. Miało to wyeliminować migrację Niemców z NRD do RFN. Jednakże taka granica nie była wytyczona w Berlinie, którego mieszkańcy mogli swobodnie poruszać się po mieście. To z kolei umożliwiało wielu Niemcom łatwą emigrację na Zachód. Z takiej drogi korzystali także Polacy i Czesi. By zapobiegać ucieczce kolejnych osób, władze NRD zdecydowały się na postawienie muru pomiędzy Berlinem Zachodnim a Berlinem Wschodnim.

Budowa muru rozpoczęła się bez uprzedzenia. W nocy z 12 na 13 sierpnia pod nadzorem funkcjonariuszy Policji Granicznej, Policji Ochronnej, Policji Ludowej i Robotniczych Oddziałów Samoobrony rozpoczęto blokowanie ulic i torów łączących obie części miasta. W kolejnych dniach rozpoczęto budowanie muru wraz z całym systemem barier (drut kolczasty, okopy, miny, wieże strażnicze) uniemożliwiając przedostanie się do Berlina Zachodniego. Wyburzano nawet kamienice znajdujące się na granicy, by nie można ich było wykorzystać do ucieczki. Łącznie mur miał ok. 156 km. długości. Upadek muru w listopadzie 1989 r. jest jednym z symboli końca komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej. Jego zniszczenie to także symbol ponownego zjednoczenia Niemiec.