Lend-Lease. Amerykańska pożyczka, która pomogła aliantom wygrać II wojnę światową |
Lend-Lease to program, w ramach którego Stany Zjednoczone zaopatrywały Wielką Brytanię, Wolną Francję, Republikę Chińską, a także Związek Radziecki i inne kraje alianckie w żywność, ropę i materiały w latach 1941-1945. Pomoc obejmowała m.in. okręty wojenne, samoloty bojowe, pojazdy i wszelką inną broń.
Lend-Lease Act
Ustawa o promowaniu obrony Stanów Zjednoczonych została podpisana 11 marca 1941 r. Na ogół pomoc była bezpłatna, chociaż część sprzętu (głównie okręty) została po wojnie zwrócona. W zamian Stany Zjednoczone otrzymały w czasie wojny dzierżawy baz wojskowych i morskich na terytorium aliantów (głównie Wielkiej Brytanii). Kanada prowadziła podobny, ale mniejszy pod względem kwot program o nazwie Wzajemna Pomoc (Mutual Aid).
Łącznie Stany Zjednoczone wysłały dostawy o wartości 50,1 miliarda dolarów (równowartość ok. 750 mld USD w 2022 r.). W sumie 31,4 mld USD trafiło do Wielkiej Brytanii, 11,3 mld USD do Związku Radzieckiego, 3,2 mld USD do Francji, 1,6 mld USD do Chin, a pozostałe 2,6 mld USD do pozostałych sojuszników. Szacunkowo Polska otrzymała sprzęt o wartości ok. 12,5 mln USD. Trafił on za pośrednictwem ZSRR do polskich jednostek walczących na froncie wschodnim.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Royal-Navy-podczas-II-wojny-swiatowej-Amerykanie-zbudowali-fregaty-typu-Captain.jpeg)
Podczas II wojny światowej Amerykanie zbudowali w ramach programu Lend-Lease dla Brytyjczyków fregaty klasy Captain. Na zdjęciu fregaty tej klasy: HMS Berry, HMS Duckworth i HMS Essington widziane w porcie Plymouth po powrocie z eskorty konwojów.
Zgodnie z ustawą pomoc obejmowała:
- artykuły obronne rozumiane jako dowolna broń, amunicja, samolot, statek i łódź;
- wszelkie maszyny, urządzenia, narzędzia, materiały lub dostawy niezbędne do produkcji, przetwarzania, naprawy, serwisowania lub obsługi dowolnego artykułu przekazanego w ramach programu;
- wszelkie materiały składowe lub części lub wyposażenie dowolnego artykułu przekazanego w ramach programu;
- wszelkie towary lub artykuły rolne, przemysłowe lub inne artykuły przeznaczone do celów obronnych.
Warunki umowy przewidywały, że artykuły obronne miały być używane do czasu zwrotu lub zniszczenia. W praktyce zwrócono niewiele sprzętu, a większość i tak uległa zniszczeniu podczas wojny. Dostawy, które dotarły po zakończeniu wojny, zostały sprzedane Wielkiej Brytanii z dużym rabatem za 1,075 mld funtów, przy użyciu długoterminowych pożyczek ze Stanów Zjednoczonych.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Warszawa-1945-Polscy-zolnierze-z-1.-Armii-Wojska-Polskiego-razem-z-Jeepem.jpeg)
Polscy żołnierze z 1. Armii Wojska Polskiego razem z Jeepem, który został przekazany wojskom polskim jako część programu Lend-Lease, Aleje Jerozolimskie w Warszawie w 1945 r.
Pomoc była bardzo szeroka i obejmowała m.in. dostarczenie Brytyjskiej Marynarce Wojennej 78 fregat klasy Captain, które zostały zwodowane w latach 1942-1943 w Stanach Zjednoczonych. Ogromną pomoc otrzymał także ZSRR. Szacunkowo w ramach programu Lend-Lease ZSRR otrzymał ponad 400 tys. samochodów, 22 tys. samolotów, 9 tys. traktorów, 2 tys. lokomotyw i 11 tys. wagonów. Dodatkowo duże ilości benzyny, materiałów wybuchowych oraz ubrań.
Amerykańska polityka izolacjonizmu
Lend-Lease zakończył pozory neutralności Stanów Zjednoczonych. Był to zdecydowany krok od polityki nieinterwencjonistycznej w kierunku otwartego wsparcia dla aliantów. Dotąd bowiem Stany Zjednoczone ze względu na doświadczenia związane z I wojną światową w latach 30-tych XX w. prowadziły politykę izolacjonizmu - unikania zaangażowania w zagraniczne konflikty. Stąd w latach 1935-1937 w USA podjęto m.in. ustawy zakazujące Amerykanom sprzedaży i transportu broni lub innych materiałów wojennych do walczących narodów.
Cash and carry
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Londyn-po-niemieckim-bombardowaniu.jpeg)
Londyn po niemieckim bombardowaniu
Sytuacja uległa zmianie po ataku Niemiec na Polskę. Wówczas amerykański Kongres zezwolił na sprzedaż amunicji na zasadzie „cash and carry„, czyli dosłownie ”zapłać i przenieś”. Zatem sprzedaż amunicji mogła nastąpić dla państw trzecich pod warunkiem, że te zapłaciły za artykuły gotówką w USA i samodzielnie przetransportowały je do swoich krajów. Program miał przede wszystkim pomóc Wielkiej Brytanii i Francji. Po upadku Francji z programu korzystała Wielka Brytania, której jednak zasoby gotówki (złota) zaczęły się wyczerpywać.
Zmiana amerykańskiej polityki
Prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt postanowił wprowadzić program Lend-Lease, co oznacza w tłumaczeniu na polski „pożyczyć i wydzierżawić”. W ten sposób Roosevelt chciał obejść zakaz sprzedaży i dostaw broni. Bowiem w USA duża część społeczeństwo i członków obu izb parlamentarnych była przeciwnikami otwartej pomocy wojskowej. Przeciwnicy większej pomocy wskazywali na obawę, że uwikła to Stany Zjednoczone w wojnę, która była przedstawiana jako konflikt wyłącznie europejski.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Amerykanskie-haubice-155-mm-wyslane-do-Anglii-w-ramach-programu-Lend-Lease.jpeg)
Amerykańskie haubice 155 mm wysłane do Anglii w ramach programu Lend-Lease
Mimo to w grudniu 1940 r. Roosevelt ogłosił, że Stany Zjednoczone będą „Arsenałem Demokracji„. Prezydent zdecydował się na zwiększenie pomocy ze względu na zmiany zachodzące w amerykańskim społeczeństwie. Wpływ na to miało pokazanie zbrodni i zniszczeń jakie dokonały niemieckie wojska. Dodatkowo amerykański przemysł zaczął dostrzegać korzyści finansowe w zwiększeniu pomocy dla Europy. Istotną informacją dla prezydenta był także wynik sondażu Instytutu Gallupa (najstarszego instytutu badania opinii społecznej na świecie, założonego w USA w 1935 r.). Z badania przeprowadzonego w lutym 1941 r. 54% Amerykanów opowiedziała się za udzielaniem pomocy Brytyjczykom. Kolejne 15% opowiedziało się za kwalifikacjami takimi jak: „Jeśli to nie doprowadzi nas do wojny„ lub ”Jeśli Brytyjczycy mogą dać nam jakieś zabezpieczenie za to, co im dajemy”. Jedynie 22% było jednoznacznie przeciwko propozycji prezydenta. Zdecydowanie bardziej chętni do pomocy byli wyborcy Demokratów, czyli partii prezydenta niż zwolennicy Republikanów.
Uchwalenia ustawy Lend-Lease w Izbie Reprezentantów i Senacie
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Ustawa-o-promowaniu-obrony-Stanow-Zjednoczonych-336x500.jpeg)
Ustawa o promowaniu obrony Stanów Zjednoczonych
Ustawa forsowana przez prezydenta była głosowana w Izbie Reprezentantów 9 lutego 1941 r. Za jej poparciem opowiedziało się 260 z 165 reprezentantów. W podziale na partie wśród Demokratów głosy rozkładały się 236 za do 25 przeciw, a wśród Republikanów 24 za do 135 przeciw. Także przeciwko było 5 kongresmenów z innych partii.
Miesiąc później nad ustawą pracował Senat. Głosowanie odbyło się 9 marca. Poparło ją 59 senatorów, a 30 było przeciwko. Ustawę poparło 49 senatorów Demokratów przy 13 przeciw. Wśród Republikanów 10 senatorów głosowało za, a 17 przeciwko Lend-Lease.
![](https://historia.org.pl/wp-content/uploads/2022/04/Prezydent-Roosevelt-podpisuje-ustawe-Lend-Lease-o-udzielaniu-pomocy-Wielkiej-Brytanii-i-Chinom-marzec-1941.jpeg)
Prezydent Roosevelt podpisuje ustawę Lend-Lease o udzielaniu pomocy Wielkiej Brytanii i Chinom (marzec 1941)
Dwa dni później, 11 marca 1941 r. Roosevelt podpisał ustawę, która pozwalała mu „sprzedać, przenieść tytuł, wymienić, wydzierżawić, pożyczyć lub w inny sposób zbyć dowolnemu rządowi [którego obronę prezydent uważa za kluczową dla obrony Stanów Zjednoczonych] każdy artykuł dotyczący obrony.”
W ten sposób ruszyła ogromna machina dostaw środków obrony do Europy. Była czynnikiem mającym duży wpływ na zwycięstwo aliantów w wojnie z Niemcami i Japonią. Rola programu Lend Lease była szczególnie istotna w okresie sprzed ataku Japonii na Pearl Harbor i pełnego zaangażowania się USA w II wojnę światową.
Po ataku Japonii na Pearl Harbor i przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny program Lend-Lease nadal był kontynuowany.
Bibliografia:
- E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
- H. Dorris, No Vital Changes, „The New York Times”, 9 lutego 1941.
- P. Johnson, Historia świata XX wieku. Od Rewolucji Październikowej do „Solidarności”, Warszawa 2016.
- J. Kaliński, Historia gospodarcza. XIX i XX w., Warszawa 2008.
- Public Law 77-11 An Act to Promote the Defense of the United States.
Więcej o historii Stanów Zjednoczonych przeczytasz klikając na poniższą grafikę:
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
„Za jej poparciem opowiedziało się 260 z 165 reprezentantów. W podziale na partie wśród Demokratów głosy rozkładały się 238 za do 25 przeciw, a wśród Republikanów 23 za do 135 przeciw.”
Coś te liczby się nie dodają
Dzięki, poprawione.
Czy za wypożyczony,ale zniszczony w walce sprzęt trzeba było zapłacić?
widziałem kiedyś informację, że w latach 80-tych W.Brytania zakończyła spłaty Amerykanom z projektu lend lease. A po 1945 nową pozyczke spłacono dopiero w 2001. https://en.wikinews.org/wiki/Britain_makes_final_World_War_II_debt_payments