Kolczyk, który zna każdy – Dziewczyna z perłą Jana Vermeera

Niderlandy powszechnie kojarzą się z wiatrakami i polami tulipanów. Jednak barwne kwiaty i piękne krajobrazy nie są tam jedynym powodem do zachwytów. Sławę temu niewielkiemu królestwu przyniósł tak zwany Holenderski Złoty Wiek, który przypadł na schyłek wieku XVI i cały wiek XVII. Był to czas największego rozwoju tamtejszej sztuki, nauki i handlu. Do dziś miłośnicy sztuki z całego świata odwiedzają muzea by podziwiać dzieła holenderskich mistrzów, takich jak Jan Vermeer, Rembrandt czy van Gogh.

Vermeer – mistrz gry świateł

„Dziewczyna z perłą”, Johannes Vermeer

Biografia malarza jest dość skąpa. Informacje o jego życiu różnią się pomiędzy źródłami. Johannes Vermeer van Delft urodził się w 1632 w Delft. Nie zachowały się żadne informacje na temat jego edukacji. Wiemy natomiast, że miał liczą rodzinę – wraz żoną Cathariną wychowywali jedenaścioro dzieci. Niestety część z nich zmarła we wczesnym dzieciństwie. By wykarmić tak wielu potomków, Vermeer parał się różnymi rzeczami. Pracował m.in jako handlarz dziełami sztuki i rzeczoznawca w dziedzinie malarstwa. Sam najczęściej malował sceny rodzajowe rozgrywające się w domach mieszczan. Przedstawiał najczęściej kobiety przy codziennych czynnościach: czytające listy, zakładające biżuterię czy wyglądające przez okno. W jego malarstwie można dostrzec inspirację twórczością Caravaggia. Prawdopodobnie od niego zaczerpnął boczne usytuowanie źródła światła. To kierunkowe, miękkie oświetlenie stało się jego wizytówką. Artysta każde dzieło realizował z wielką dokładnością. Szacuje się, że w czasie swojego życia stworzył jedynie trzydzieści płócien.

Dziewczyna z perłą

Niekwestionowanym klejnotem pośród obrazów Johannesa Vermeera jest Dziewczyna z perłą. Dzieło powstało ok. 1665 roku i przedstawia portret młodej kobiety. Dziewczyna zwrócona jest do widza bokiem i spogląda na niego przez lewe ramię. Ubrana jest w jasnobrązową szatę, a na głowie ma niebiesko-żółty turban. Najistotniejszym jednak punktem kompozycji jest umiejscowiony w centrum obrazu kolczyk. Delikatnie odbija się w nim światło padające z lewej strony. Twarz i poza kobiety sugerują, jakby została zaskoczona przez odbiorcę i prędko odwróciła się by sprawdzić kto stoi za nią. Mimo skierowanego na nią światła, tło pozostaje jednolicie czarne, co wyróżnia „Dziewczynę” spośród innych obrazów Vermeera. Malowane przez niego kobiety najczęściej można zaklasyfikować do konkretnego okresu dzięki strojowi i używanym przez nie rekwizytów. W tym przypadku ani suknia, ani nakrycie głowy nie są charakterystyczne dla czasów współczesnych malarzowi. A kim jest portretowana kobieta? Czy to Maria – córka Johannesa? Może służąca? Przez lata snuto wiele domysłów na temat tego, kto pozował artyście do tego arcydzieła. Wszystkie jednak prędzej czy później okazywały się niemożliwe do poparcia. Najprawdopodobniej portret nie przedstawia nikogo konkretnego, jest jedynie studium postaci wysnutej z wyobraźni twórcy. Takie ćwiczeniowe kadry, skupiające się głównie na pracy nad mimiką postaci, nazywa się tronie. W odróżnieniu od portretów na zamówienie, tronies były tworzone na potrzeby targów i wolnego handlu.

Obraz Jana Vermeera współcześnie

W 2003 roku swoją premierę miał film Petera Webbera Dziewczyna z perłą, będący adaptacją powieści Tracy Chevalier o tym samym tytule. Fabuła nie opiera się na faktach historycznych, jest jedynie fantazją pisarki na temat okoliczności powstania znanego obrazu. Powieść toczy się w oparciu o postać Griet – służki w domu Vermeerów. Młoda kobieta zostaje modelką i przyjaciółką sławnego twórcy. Wspólnie spędzają czas w jego pracowni dopracowując płótno w najmniejszym detalu. Aktualnie dzieło mistrza XVII wieku możemy obejrzeć w muzeum Mauritshuis w Hadze. Zobaczymy tam też dzieła pozostałych twórców Złotego Wieku – Rembrandta, Antoona van Dycka, Jana Steena czy Carela Fabritiusa.

Ida Sielska, mediatorka sztuki, Goldenmark

^{Artykuł powstał we współpracy z goldenmark.com/pl}