„II wojna światowa Polaków w 100 przedmiotach” - T. Kowalik, P. Słowiński - recenzja

Wydawnictwo Fronda nieraz udowodniło, że potrafi wydać publikację lub cykl o charakterze popularnonaukowym, utrzymujący przyzwoity standard rzetelności. Tak też należy traktować kontynuację książki o 100 przedmiotach z wyimka dziejów Polski w XX wieku. Na warsztat tym razem trafił okres II wojny światowej.

Teresa Kowalik i Przemysław Słowiński w wypadku przygotowania niniejszej publikacji z pewnością mieli łatwość w doborze opisywanych przedmiotów, a zdecydowaną trudność w przypadku selekcji obiektów. W wypadku lat 1939-1945 wiele przedmiotów stało się „niemymi świadkami wydarzeń” i tylko od właścicieli czy potomnych zależało, czy ich historia przetrwała i utrzyma kontekst opowieści. 

Wśród przedmiotów opisywanych przez autorów znalazły się zarówno obiekty wchodzące w skład kolekcji muzealnych, jak i opisy „przedmiotów„, które nie przetrwały do czasów współczesnych, jednak żywa jest wciąż opowieść o nich. Na łamach książki uda się znaleźć także przedmioty produkowane masowo, tworzące czasem osobną kategorię opowieści o wydarzeniach II wojny światowej, jak i obiekty szczególne, nieoczywiste. Podsumowując -wertując kolejne strony znajdą się obok siebie Enigma, buty oficerskie, ORP ”Orzeł” czy kałamarz. Każdy z obiektów jest kluczem do wycinka opowieści o losach konkretnej grupy – wojskowych czy cywilnych – Polaków, zaangażowanych w działania zbrojne, konspirację czy służbę na rzecz Ojczyzny w trudnych latach II wojny światowej. Autorzy podjęli się zachowania względnego układu chronologicznego, rozpoczynając książkę od sukcesu polskich kryptologów, poświęcając jeden z ostatnich artykułów na opowieść o Pomniku Zwycięstwa w Berlinie. Jeden z ostatnich, dlatego że dwa artykuły kończące opowieść – zupa z brukwi ( nr 99) i puszka z cyklonem B ( nr 100) – wydają się stanowić przestrogę autorów przed nowymi konfliktami zbrojnymi i okrucieństwem wobec człowieka. 

W publikacji nie znajduje się nic ponad to, co zna absolwent podstawowego kursu historii na uczelni wyższej. Wiele artykułów przedstawia problemy znane także szerszej grupie czytelników, przekazywane na łamach popularnonaukowych mediów. Język autorów jest na przyzwoitym poziomie, zauważalna jest erudycja, a co ciekawe – także styl w przypadku poszczególnych tekstów, co świadczy o ścisłym podziale tekstów w czasie pracy warsztatowej nad książką. 

Konstrukcja książki jest łatwa do odczytania – przedmiot stanowi sedno opowieści, autorzy w sytuacji dobrego rozpoznania źródłowego koncentrowali się na opisie samego obiektu, jego losów, lub kontekstu w jakim dany obiekt mógł się pojawić. Artykuły są kilkustronicowe, opatrzone wieloma ilustracjami w typowym dla innych wydawnictw Frondy składzie – zdjęcia wielkoformatowe często oddzielają poszczególne artykuły, kolaże stanowią uzupełnienie tekstu, a pojedyncze mają sprzyjać odbiorowi prowadzonej narracji. To dość ciekawa próba nowej formy opowieści o wydarzeniach minionych, tym razem za pośrednictwem kultury materialnej. 

Po omówieniu 100 przedmiotów z czasów II Rzeczpospolitej mamy do czynienia z kontynuacją projektu wydawnictwa popularnego, w formie quasi popularno – naukowego albumu. Aby jednak publikacja mogła spełniać choć w części ten standard ważnym jest, by ilustracje były opatrzone źródłem pochodzenia, ponadto brakuje w książce bibliografii i przypisów. Domyślnie należy sądzić, że źródłem ilustracji jest domena publiczna. Polityka licencyjna , obiektywnie rzecz biorąc, jest nierzadko zmorą autorów, zmagających się z możliwością publikowania zdjęć na licencjach dziennikarskich czy edukacyjnych. Być może było to także decydujące przy doborze artykułów. W przypadku treści brak bibliografii bywa wielokrotnie deprecjonujący.

Z pewnością II wojna światowa Polaków w 100 przedmiotach trafi w gusta młodszych czytelników, popularyzatorów czy edukatorów. Stanowi raczej punkt wyjścia do ewentualnego pogłębiania zainteresowań niż publikację, która byłaby w stanie pojawiać się w bibliografiach naukowych. Jak wspomniano na początku – ładnie, estetycznie, przyzwoicie. 

Tytuł: II Wojna światowa Polaków w 100 przedmiotach
Autor: Teresa Kowalik, Przemysław Slowiński
Wydawnictwo: Fronda
Rok wydania: 2021
Okładka: miękka ze skrzydełkami
ISBN: 978-83-8079-641-6
Cena z okładki: 64,90 zł