Jessy Owens - legenda, która utarła nosa Hitlerowi

Jessie Owens był wybitnym sportowcem, który dzięki ogromnemu talentowi oraz ciężkiej pracy stał się jedną z gwiazd Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. Warto przyjrzeć się tej niezwykłej postaci, która dzięki swoim osiągnięciom stała się legendą już za życia.

Jessy Owens. Droga do sportowej sławy

Jesse Owens w trakcie zawodów na Uniwersytecie Kalifornijskim, 1935 / fot. Los Angeles Daily News, CC BY-SA 4.0

Jessy Owens był amerykańskim lekkoatletą, który żył w latach 1913 - 1980. Naprawdę nazywał się James Cleveland Owens, ale w szkole przedstawiał się jako „J.C. Owens„ a jedna z nauczycielek zrozumiała to jako ”Jesse” i od tej pory tak zaczęto go nazywać. Urodził się w Alabamie jako jedno z dziesięciorga dzieci. Jego rodzice byli dzierżawcami ziemi, żyło się im ciężko, ale Owens wspominał dzieciństwo dobrze. Nic też nie zapowiadało jego sukcesów, które uzyskał w późniejszym czasie. Jako dziecko często chorował na zapalenie płuc i oskrzeli, ciężko pracował także przy zbieraniu bawełny. Jego los odmienił się wraz z zatrudnieniem w jednej z fabryk w Cleveland w Ohio. Wtedy bowiem rozpoczął naukę w szkole, w której jego talent odkryty został przez nauczyciela wychowania fizycznego Charliego Riley. Z powodu popołudniowej pracy Owensa jego treningi odbywały się rankiem przed rozpoczęciem zajęć w szkole. Ciężkie treningi przynosiły efekty i Owens szybko zdominował lokalne zawody, pokonując w nich swoich rywali. Jako swoje ulubione dyscypliny wybrał skok w dal oraz sprint. W 1933 r. podczas startu w Krajowych Mistrzostwach Międzyszkolnych w Chicago udało mu się wyrównać rekord świata na 100 jardów (9,4s). Dzięki sukcesom sportowym wiele uniwersytetów zaczęło o niego zabiegać. Ostatecznie zdecydował się jednak na Uniwersytet Stanowy w Ohio, choć z racji swojego koloru skóry był tam dyskryminowany. Nie zapewniono mu także stypendium sportowego. Musiał więc godzić naukę z pracą. Dorabiał sobie jako kelner czy też operator nocnej windy. Na uczelni poznał trenera Larry’ego Snydera, który dostrzegł w młodym zawodniku wielki talent. Także na polu rywalizacji akademickiej Owens okazał się nie do pokonania. W latach 1934-1935 zdobył osiem złotych medali Narodowej Akademickiej Ligii Lekkoatletycznej (NCAA).

Najpiękniejsze trzy kwadranse w historii sportu. 5 rekordów w 45 minut

Jesse Owens, 1936

W 1935 r. Owens wystartował w zawodach odbywających się w trakcie Big Ten Conference Championship w Ann Arbor. Podczas swoich startów ustanowił 5 rekordów świata chociaż w wyniku urazu pleców, którego doznał kilka dni wcześniej jego występ stał pod znakiem zapytania. Jednak po rozmowach odbytych z trenerem Snyderem zdecydował się wystąpić. Swoje show rozpoczął o godzinie 15.15 biegiem na 100 jardów, które pokonał  w czasie 9,4 sekundy. Kolejną konkurencją, w której zawodnik ustanowił nowy rekord świata był skok w dal, gdzie uzyskał odległość 8,13 m. Wynik ten nie został pobity przez 25 lat.

Następną konkurencją, w której Owens wziął udział był bieg na dystansie 220 jardów, który pokonał w czasie 20,3 sekundy (rekord został poprawiony o 0,3 sekundy). Z racji faktu, iż 220 jardów to po przeliczeniu więcej niż 200 metrów, zawodnikowi przyznany został także oficjalny tytuł rekordzisty świata na dystansie 200 m. Do swojego ostatniego startu Owens przystąpił o godzinie 16.00 gdzie wystartował w biegu na 220 jardów przez płotki. W swoim biegu uzyskał czas 22.6 s i tym samym stał się pierwszym, który złamał barierę 23 sekund.

Igrzyska Olimpijskie w Berlinie 1936 r.

Jesse Owens skacze w dal podczas Igrzysk w Berlinie

Jessy Owens był jedną z największych gwiazd IO odbywających się w stolicy Niemiec. Impreza ta w założeniach A. Hitlera miała ukazać „tryumf białej rasy”. Z tego powodu planował wykluczyć zawodników żydowskich oraz czarnoskórych. Pod groźbą zbojkotowania zawodów przez pozostałe państwa ostatecznie wycofał się z tego zamiaru. Na przygotowanie olimpiady przeznaczono jednak ogromne fundusze, po raz pierwszy w historii kibice mogli śledzić zmagania sportowców za pomocą radia oraz transmisji telewizyjnej - Leni Riefenstahl stworzyła film dokumentalny ukazujący przebieg igrzysk. W Berlinie także rozpoczęto tradycję zapalania znicza olimpijskiego od ognia przyniesionego z Grecji. Podczas zawodów Amerykanin wywalczył aż cztery złote medale. Swoje zmagania na IO Owens rozpoczął biegiem na dystansie 100 m, który pokonał w 10, 2 sekundy. Wynikiem tym ustanowił nowy rekord olimpijski oraz świata. Kolejną konkurencją był bieg na 200 m, w którym uzyskał czas 20,7 s. Zawodnik brał udział także w biegu sztafety 4x100 m, gdzie również został ustanowiony rekord świata. Indywidualnie wystartował także w skoku w dal gdzie wynikiem 8,06 m zapewnił sobie kolejny złoty medal. Czas wywalczony na 100 metrów (10,2) zachował się do 1956 r.

Owens pozdrawia amerykańską flagę po wygraniu skoku w dal na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1936 r. / fot. Bundesarchiv, Bild 183-G00630, CC-BY-SA 3.0

Istnieje wiele wersji dotyczących stosunku Adolfa Hitlera do zwycięstw odniesionych przez Owensa. Jedna z nich głosi, iż Fuhrer był niesamowicie wściekły z powodu sukcesu zawodnika amerykańskiego co spowodowało, iż miał opuścić stadion. Wedle drugiej Hitler miał pogratulować Owensowi na tyłach swej loży. Przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego miał postawić Hitlerowi ultimatum: albo gratuluje wszystkim albo nikomu. Przywódca Niemiec miał się zdecydować na wybranie tej drugiej opcji. Samego Owensa drażniła cała ta afera, której jego zdaniem nie było gdyż niemiecki przywódca mu pogratulował zwycięstwa. Sportowiec bardziej dotknięty i zlekceważony poczuł się zachowaniem amerykańskiego prezydenta. Po zakończeniu zmagań w IO kariera Owensa niespodziewanie została zakończona. Odmówił bowiem udziału w zawodach niższej rangi rozgrywanych w Szwecji za co został zawieszony.

Życie po olimpiadzie

Sportowiec całe życie musiał zmagać się z segregacją rasową:

„Gdy po igrzyskach wróciłem do mojej ojczyzny, po tych wszystkich historiach, które słyszałem o Hitlerze, nie mogłem nawet usiąść z przodu autobusu. Musiałem iść do tylnych drzwi. Nie mogłem żyć tam, gdzie chciałem. Każdy w 1936 roku klepał mnie po plecach, chciał uścisnąć moją rękę i zabrać do swego apartamentu. Ale nikt nie zaoferował mi pracy. […] Joe Louis i ja byliśmy pierwszymi czarnymi sportowcami, którzy stali się narodowymi bohaterami, ale żaden z nas nie mógł z tego skorzystać, choćby w reklamie, bo Południe by tego nie kupiło. Żyliśmy ze społecznym piętnem.”

Prezydent USA Franklin Delano Roosevelt miał mu nawet nie przesłać gratulacji za pośrednictwem telegramu. Nie został również zaproszony do Białego Domu jak było to w zwyczaju. Co gorsza nawet na przyjęcie zorganizowane dla sportowców biorących udział w igrzyskach, które odbywało się w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku nie wpuszczono go głównym wejściem. Choć był jedną z gwiazd sportowych zmagań by dołączyć do zgromadzonych musiał skorzystać z windy towarowej przeznaczonej dla czarnoskórych. Po Igrzyskach przez pewien czas kontynuował bieganie, ale próbując zarobić na sporcie utracił status amatora. Aby utrzymać siebie oraz rodzinę chwytał się różnych zajęć m. in. pracował na stacji paliw, założył sieć taksówek, pralnię. Ścigał się także z baseballistami, ale największe kontrowersje budziły jego wyścigi z końmi. W startach tych korzystał z kilku trików, gdyż w realnym pojedynku nie miałby szans z końmi. Wykorzystywał więc przewagę odległości. Jego trasa była zazwyczaj  krótsza niż zwierzęcia. Na jego korzyść przemawiał także fakt, iż starter rozpoczynając wyścig trzymał pistolet blisko głowy zwierząt. Huk powodować miał u nich strach, który z kolei przedkładać się miał na słabszy start. Jak sam mówił „Miałem cztery złote medale, ale nie da się zjeść czterech złotych medali”. Pojedynki te odbywały się w latach 1937-1945, nie wiadomo jednak ile takich wyścigów miało miejsce. Sytuacja Owens’a uległa poprawie gdy został członkiem Komisji Lekkiej Atletyki w Illinois. Prezydent Dwight Eisenhower nadał mu również tytuł Ambasadora Sportu 1955. Był także jego doradcą ds. sportu.  Biegacz był także zatrudniony przez rząd USA jako Ambasador dobrej woli UNICEF.

Zmarł w 1980 r. w wieku 67 lat z powodu raka płuc. Sportowiec był bowiem nałogowym palaczem.

Legenda

Sri Chinmoy i Jesse Owens w Nowym Jorku, 1972 / fot. srichinmoycentre.org, CC BY-SA 3.0

Pamięć o sportowcu jest wciąż żywa. W 1980 r. nowa asteroida odkryta przez A. Mrkosa została nazwana 6758 Jesse Owens na cześć wybitnego atlety. Jego wyczyn zdobycia 4 złotych medali został wyrównany dopiero przez Carla Lewisa w latach 80-tych. Jedna z najbardziej prestiżowych nagród dla lekkoatletów w Stanach Zjednoczonych nosi imię amerykańskiego lekkoatlety. Także aleja prowadząca do stadionu olimpijskiego w Berlinie otrzymała jego imię. W 1976 r., prezydent Gerald Ford uhonorował go Medalem Wolności, najwyższym cywilnym odznaczeniem w USA, a w 1979 r. prezydent Jimmy Carter przyznał olimpijczykowi nagrodę Żywej Legendy. Natomiast w 1990 r. pośmiertnie odznaczony został Złotym Medale Kongresu przez George’a H. W. Busha.W 2001 r. otwarto nowy stadion uniwersytecki szkoły wyższej Ohio State University , nazwany imieniem Jessiego Owensa (Jesse Owens Memorial Stadium). Rok później został uznany przez Molefiego Kete Asante za jednego ze 100 najwybitniejszych Afroamerykańskich sportowców w historii. Lekkoatleta był także działaczem ruchu na rzecz praw czarnoskórych w USA.

Zatrzymane w kadrze

Historię J. Owensa przedstawia film z 2016 r. „Zwycięzca”. Sportowiec został również jednym z bohaterów dokumentalnego filmu Leni Riefenstahl o berlińskich igrzyskach.

Ciekawostki

Jeden ze złotych medali olimpijskich zdobytych przez Owensa w Berlinie został wylicytowany w 2013 roku za rekordową sumę - prawie 1,5 mld dolarów. Aukcję przeprowadził dom aukcyjny SCP Auctions, nabywcą został anonimowy kupiec, który za medal zapłacił 1, 466,574 mln dolarów. Kwota ta jest najwyższą za jaką udało się sprzedać pamiątkę z Igrzyska Olimpijskich. Nie wiadomo, z której konkurencji pochodzi wylicytowany medal, gdyż nie były one wówczas oznaczane indywidualnie. Także źródło pochodzenia medalu nie jest jasne. Jedna z wersji głosi, iż Owens podarował medal swojemu przyjacielowi Billowi Robinsonowi, który miał pomóc mu w znalezieniu pracy po IO w Berlinie.

Bibliografia:

1. Brilowski D., Quasi-antyczność. Sztafetę z ogniem olimpijskim wymyślił Niemiec, https://sport.tvp.pl/54999382/sztafeta-z-ogniem-olimpijskim-jak-wygladala-pierwsza-kiedy-sie-zaczela [dostęp 12.08.2021]
2. 40 lat temu zmarł Jesse Owens. „Podstęp” mistrza IO i pojedynek z... koniem, https://sport.tvp.pl/32884648/40-lat-temu-zmarl-jesse-owens-podstep-mistrza-io-i-pojedynek-z-koniem [dostęp 8.04.2021]
3. Forrest J. A. Book of days tales, Jessy Owens, https://www.bookofdaystales.com/jesse-owens [dostęp 20.07.2021]
4. From horse-racer to speech writer: Jesse Owens’ life after the olympic games, https://www.olympic.org/news/from-horse-racer-to-speech-writer-jesse-owens-life-after-the-olympic-games [dostęp 10.04.2021]
5. 40-lat-temu-zmarl-jesse-owens-podstep-mistrza-io-i-pojedynek-z-koniem https://sport.tvp.pl/32884648/40-lat-temu-zmarl-jesse-owens-podstep-mistrza-io-i-pojedynek-z-koniem [dostęp 12.06.2021]
6. Jasiński M., Jessie Owens – cztery olimpijskie złota z Adolfem Hitlerem w tle https://treningbiegacza.pl/artykul/jessie-owens-cztery-olimpijskie-zlota-z-adolfem-hitlerem-w-tle [dostęp 12.06. 2021]
7. Jesse Owens became a sporting legend for his achievements at the 1936 Berlin Games.https://www.olympic.org/jesse-owens [dostęp 04.01.2021]
8. Jesse Owens’ quest for glory started with 100M gold, https://www.olympic.org/news/jesse-owens-quest-for-glory-started-with-100m-gold [dostęp 10. 06. 2021]
9. Jessy Owens, https://olympics.com/en/athletes/jesse-owens [dostęp 12.05.2021]
10. Legendy sportu – najlepsi sportowy wszech czasów, https://legendysportu.blogspot.com/2017/10/jesse-owens-legendy-lekkoatletyki.html [ dostęp 14.07.2021]
11. Kucharski M,  1,4 miliona dolarów  na aukcji za złoty medal olimpijski, https://www.sport.pl/igrzyska-olimpijskie/7,154863,15099125,1-4-miliona-dolarow-na-aukcji-za-zloty-medal-olimpijski.html [ dostęp 1.01. 2022]
12. Matuszyk J., Jesse Owens. Czarnoskóra legenda, która przyćmiła nazistowskie Niemcy, https://sport.onet.pl/lekkoatletyka/jesse-owens-czarnoskora-legenda-ktora-przycmila-nazistowskie-niemcy/hpskhe3 [dostęp 10.04.2021]
13. Sowa T., Jesse Owens – czterokrotny mistrz który zepsuł nazistowskie święto, https://twojahistoria.pl/2021/05/25/jesse-owens-czterokrotny-mistrz-ktory-zepsul-nazistowskie-swieto/ [dostęp 21. 07. 2021]
14. Sójkowski P., Berlin 1936 - sport miał służyć propagandzie. Jesse Owens pokrzyżował nazistom szyki, https://polskieradio24.pl/5/4147/Artykul/2483551,Ta-decyzja-nie-byla-latwa-Prezes-PKOl-cieszy-sie-z-nowego-terminu-igrzysk-w-Tokio [dostęp 04.01.2021] 
15. Tronina M., Jessy Owens – pięć rekordów świata w 45 minut, https://www.magazynbieganie.pl/jesse-owens-piec-rekordow-swiata-w-45-minut/ [dostęp 09.04.2021]
16. Warzecha S., Wygrywał z rywalami, Hitlerem i… końmi.  Przegrał z rakiem. https://kierunektokio.pl/wygrywal-z-rywalami-hitlerem-i-konmi-przegral-z-rakiem [dostęp 04.01.2021]
17. Wilkowicz P., „Człowiek z dżungli„ zepsuł Hitlerowi święto. ”To nie Hitler mi uchybił, tylko prezydent USA” ‚opublikowany 1.04.2020 [dostęp 23.06.2021]
18. Źródło zdjęcia: https://treningbiegacza.pl/artykul/jessie-owens-cztery-olimpijskie-zlota-z-adolfem-hitlerem-w-tle 
19. Medale : https://www.sport.pl/igrzyska-olimpijskie/7,154863,15099125,1-4-miliona-dolarow-na-aukcji-za-zloty-medal-olimpijski.html [ dostęp 1.01. 2022]