Powstanie islamu. Mahomet i początki nowej religii

Mahomet był religijnym Arabem, przywódcą społecznym i politycznym. Z jego osobą związany jest początek nowej religii jaką w VII w. był islam. Według muzułmanów Mahomet był prorokiem natchnionym przez Allaha do głoszenia i potwierdzania monoteistycznych nauk Adama, Abrahama, Mojżesza, Jezusa i innych proroków.

Półwysep Arabski i sytuacja religijna przed proroctwami Mahometa

Al-Kaba na rycinie z 1718 r.

Półwysep Arabski zajmuje obszar ponad 2,5 mln km². Rozciąga się między Morzem Czerwonym, Morzem Arabskim i Zatoką Perską. Arabia już w starożytności była punktem przecinania się ważnych szlaków handlowych, które wiodły z Cesarstwa Rzymskiego, Egiptu i Abisynii. Na kanwie handlu w krainie zwanej Hidżaz wyrosła Mekka. W tym mieście powstał także ośrodek kultu związany ze świątynią Al-Kaba, która według tradycji jest dziełem Adama, następnie przebudowanym przez proroka Abrahama i jego syna Izmaela. W jej wnętrzu znajduje się Czarny Kamień, początkowo poświęcony przedmuzułmańskim bogom.

Mimo, że na Półwysep Arabski oddziaływały silnie chrześcijaństwo i judaizm to w wielu miejscach, w tym w Medynie, nadal wierzono w wielu bogów. Wiara w różnych bogów sprzyjała także zachowaniu własnej tożsamości każdemu z arabskich plemion, stąd ograniczone wpływy chrześcijaństwa i judaizmu.

Narodziny Mahometa w Mekkce

Narodziny proroka Mahometa, ilustracja do „Dżami at-Tawarich” Raszidoddina

W Mekkce ok. 570 r. urodził się w Mahomet (Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib). Jego narodziny przypadły na okres kryzysu wewnętrznego i religijnego w Arabii. Mahomet był synem Abd Allaha ibn Abd al-Muttaliba i Aminy bint Wahb. Jego ojciec pochodził z rodu Kurajszytów (rodzina Banu Haszim) i zmarł jeszcze przed narodzinami syna. Co prawda rodzina proroka nie była zamożna, ale sprawowała pieczę nad sanktuarium Al-Kaba.

Natomiast matka zmarła, gdy Mahomet miał 6 lat. Toteż jego wychowaniem zajął się dziadek, a następnie wujek Abu Talib, który zajmował się handlem. Dało mu to sposobność towarzyszenia w wyprawach handlowych do innych państw, gdzie poznał inną kulturę i odmienne podejście do religii.

Objawienia Mahometa

Mahomet podczas modlitwy przy Al-Ka’bie

Po poślubieniu bogatej wdowy Chadidży, u której pracował, jego sytuacja materialna ulegała poprawie na tyle, że mógł poświęcić czas na rozważania religijne. Pewnej nocy w 610 r. przebywając na górze Hira w pobliżu Mekki miał przeżyć pierwsze objawienie. Zgodnie z relacją Mahometa ukazał mu się archanioł Gabriel (Dżibril), który przekazał pierwsze wersety Koranu. Te objawienia miały towarzyszyć Mahometowi do końca jego życia.

Przekazane słowa brzmiały następująco:

„Głoś w imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej! Głoś!”

Podstawowe zasady islamu

Zgodnie z nimi Mahomet zdecydował się upublicznić swoje objawienia i głosić je jako Prorok. Głosił przede wszystkim, że jest tylko jeden Bóg (Allah), a każdego czeka Sąd Ostateczny. Dodatkowo sformułował podstawowe obowiązki wyznawcy islamu (poddanie się woli Boga), czyli modlitwę, wiarę w jednego Boga oraz pomoc sierotom i ubogim. Podkreślał także równość wszystkich wobec Boga, czyli Allaha (Bóg Jedyny). Głównym celem Mahometa był powrót do pierwotnej religii Abrahama, która jego zdaniem uległa zniekształceniu.

Dla Mahometa Jezus nie był Mesjaszem, ale kolejnym prorokiem wysłanym przez Boga do głoszenia prawd o monoteizmie. Dlatego Mahomet uważał, że wiara w Trójcę Świętą jest zaprzeczeniem monoteizmu, z kolei judaizm uznawał za zbyt zrytualizowany. Stąd jego nauki stały się trzecią drogą, która wyewoluowała do drugiej na świecie pod względem wyznawców religii na świecie.

Treść objawień zapisano w formie księgi nazwanej Koranem. Muzułmanie wierzą, że jej treść odzwierciedla słowa wypowiedziane przez Allaha i jest jego świadectwem działania na Ziemi. Składa się z 114 rozdziałów zwanych surami.

Ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny

Mahomet przemawiający do wyznawców Allaha

Prezentowane przez Mahometa tezy nie spotkały się z pozytywnym przyjęciem wśród warstw arystokratycznych Mekki, w przeciwieństwie do uboższych mieszkańców miasta. Właśnie w grupie słabiej usytuowanych szybko rosła liczba zwolenników Mahometa. Leżało to w sprzeczności z interesami lokalnego możnowładztwa, które czerpało zyski z pielgrzymek do Al-Kaby, w którym czczono wówczas wielu bożków. Tymczasem Mahomet był piewcą monoteizmu. Dodatkowo głoszone przez niego zasady równości wobec Boga, a także wzrost zwolenników wśród najniższych warstw, godziły w arystokrację.

Z tego powodu Mahomet przestał się czuć bezpieczenie w Mekce, a dodatkowo w 619 r. zmarła także jego żona. Zatem zmuszony sytuacją w 622 r. udał się do Jasribu (dzisiaj Medyna, czyli „miasto proroka”). Przez wyznawców Allaha ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny nazywana jest Hidżrą. Od tego momentu liczy się lata w kalendarzu muzułmańskim i irańskim.

Mahomet w Medynie

Nauki Mahometa w Medynie trafiły na podatniejszy grunt. Inna też była w nim struktura społeczna. Jego mieszkańcy trudnili się przede wszystkim rolnictwem, a arystokracja była słabsza. W mieście obecni byli również Żydzi, a więc mieszkańcy Medyny zaznajomieni byli z koncepcją monoteizmu. W Medynie Mahomet wydał dokument, który gwarantował wyznawcom wszystkich religii respektowanie ich tradycji. Jednakże Prorok zastrzegł, że w przypadku braku znalezienia zgody decydujący głos będzie miał Allah lub jego Prorok. Problem z akceptacją Mahometa jako Proroka miała część żydowskich plemion, która została wygnana z Medyny. Mahometowi zależało, by islam odróżniał się od judaizmu, chciał podkreślić jego odrębność. Toteż wprowadził nie trzy, a pięć modlitw oraz zwracanie się w trakcie modlitwy nie w kierunku Jerozolimy, ale w kierunku Mekki.

Walki muzułmanów z Medyny z Kurajszytami z Mekki

Bitwa pod Uhud

Liczba zwolenników Mahometa szybko rosła. Medynę można uznać za pierwszą muzułmańską społeczność. Z pomocą nowych wyznawców Prorok rozpoczął napady na karawany do Mekki rządzonej przez Kurajszytów. W 624 r. stoczył pod Badrem kluczową bitwę dla rodzącego się islamu. W wąwozie Badr zorganizował zasadzkę na silnie chronioną karawanę, która zmierzała do Mekki. Odniesione zwycięstwo i zdobyte olbrzymie łupy znacząco umocniły pozycję Mahometa.

Rok później mieszkańcy Medyny zrewanżowali się wyznawcom Allaha i pokonali ich w bitwie pod Uhudem. W jej trakcie raniony został Mahomet. Jednakże konsekwencją bitwy nie było zajęcie Medyny przez zwycięzców. Zatem prorok mógł działać dalej. W 627 r. mekkańczycy zebrali znaczące siły i wyruszyli pod Medynę. Chcieli zdobyć miasto, by położyć kres działalności Mahometa. Otoczenie Medyny fosą na polecenie proroka okazało się przeszkodą nie do przejścia dla oddziałów z Mekki. Toteż po kilkunastodniowym oblężeniu przeciwnicy Mahometa zwinęli oblężenie.

Mahomet powraca do Mekki - miniatura z Siyer-i Nebi

Po tym zwycięstwie Mahomet wysłał zaufanego Abd ar-Rahmana do miasta Dumat al-Dżandal w Syrii, które poddało się bez walki i zawarło sojusz z muzułmanami. Przymierzę zostało uzupełnione o układ z plemionami zamieszkującymi region Medyny. Mahomet jednak nie ruszył zbrojnie na Mekkę, a wyruszył z pielgrzymką, by dokonać rytuału okrążenia Al-Kaby. Jej efektem było zawarcie między Mekką a Medyną dziesięcioletniego rozejmu, w którym Mahomet uzyskał prawo do odbycia w następnym roku pielgrzymki. W 629 r. pielgrzymce towarzyszyła kapitulacja Mekki, która uznała zwierzchność Mahometa. Ten wkroczył do swojego rodzinnego miasta 11 stycznia 630 r. Dokonał rytualnego okrążenia Al-Kaby pokazując w ten sposób, że zamierza respektować lokalną tradycję. Jednakże w samej świątyni zniszczył wizerunki przedstawiające stare bóstwa.

Działalność Mahometa doprowadziła do rozpowszechnienia swojego zwierzchnictwa nad większością Arabii. Medyna stała się polityczną stolicą państwa muzułmańskiego, a Mekka stolicą religijną. Co prawda nie wszystkie plemiona przyjęły od razu islam, ale też nie musiały. Mahomet w zamian za poparcie dawał ochronę, bez konieczności przejścia na muzułmanizm. Jedynym obowiązkiem było opłacenie podatku na rzecz Medyny. Toteż ilość zwolenników muzułmanizmu stale rosła.

Śmierć Mahometa i powstanie kalifatu

Wniebowstąpienie Mahometa

Mahomet zmarł 8 czerwca 632 r. w Medynie u szczytu swojej potęgi, nie pozostawiając żadnego potomka. Po jego nagłej śmierci ustanowiono godność kalifa, czyli następcy Proroka. Pierwszym kalifem został Abu Bakr, który był ojcem jednej z żon Mahometa. Po śmierci swojego zięcia rzekł do opłakujących go wyznawców:

„O ludzie! Jeżeli oddajecie cześć Mahometowi, to Mahomet nie żyje; jeżeli zaś oddajecie cześć Bogu, to Bóg żyje”

Mieszkańcy Medyny i Mekki wybrali właśnie Abu Bakra następcą wysłannika Boga. W ten sposób powstał pierwszy kalifat, czyli islamskie państwo, którego przywódcą był kalif. Z panowaniem Abu Bakra związane są początki arabskiej ekspansji terytorialnej, która trwała ponad 100 lat. W tym okresie Arabowie opanowali m.in. imperium perskie, Egipt, Cypr, Armenię, Maghreb, az wreszcie Półwysep Iberyjski. Kres ekspansji położył dopiero Karol Młot, który pokonał Umajjadów w bitwie pod Poitiers w 732 r. Niemniej rekonkwista w Hiszpanii trwała do 1492 r.

Bibliografia:

1. J. Danecki, Arabowie, Warszawa 2001.
2. J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 1998.
3. T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1978.
4. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2012.
5. M. Rodinson, Mahomet, Warszawa 1994.