Simon Bolivar. Wyzwoliciel Ameryki Południowej spod władzy Hiszpanów

Simon Bolivar był wenezuelskim przywódcą wojskowym i politycznym, który doprowadził do uzyskania niepodległości przez wiele państw Ameryki Południowej, które stanowiły hiszpańskie kolonie. Stąd określany jest jako El Libertador, czyli Wyzwoliciel.

Podróż Bolivara do Europy

Simón Bolivar urodził się 24 lipca 1783 r. w Caracas. Był synem zamożnej rodziny Kreoli, czyli Hiszpanów urodzonych w Ameryce. Jego ojcem był Juan Vicente de Bolivar y Ponte-Andrade, a matką Maria de la Concepcion Palacios de Aguirre Ariztia-Sojo y Blanco de Herrera. Była to jedna z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodzin w hiszpańskiej Ameryce. Przed uzyskaniem niepodległości przez państwa Ameryki Południowej, te poza Brazylią znajdowały się we władaniu Hiszpanów. Caracas, w którym urodził się Bolivar, wchodził w skład hiszpańskiego Kapitanatu Generalnego Wenezueli.

Bolivar jeszcze w wieku dziecięcym utracił oboje rodziców. Najpierw w wieku trzech lat ojca, a w wieku dziewięciu lat matkę. Wychowaniem Bolivara i jego rodzeństwa zajęli się dziadkowie.

Ślub Simona Bolivara i Mari Teresy del Toro

Bolivar w 1799 r. wyjechał do Hiszpanii, by tam kontynuować naukę. Tam nauczył się jazdy konnej, matematyki, historii i kilku języków obcych. W 1802 r. ożenił się  z Marią Teresą Rodriguez del Toro y Alaysa, córkę innego bogatego Kreola z Caracas. Z nowo poślubioną żoną powrócił do Wenezueli. Ta jednak zmarła już w 1803 r. Zdruzgotany Bolivar poprzysiągł, że nie ożeni się już z żadną kobietą. Owdowiały Bolivar w 1804 r. wyjechał do Włoch i Francji. W tej drugiej miał okazję zapoznać się z polityką prowadzoną przez Napoleona. Odwiedził także Stany Zjednoczone.

Kongres Narodowy i I Republika Wenezueli

Do Ameryki powrócił w 1807 r. W tym okresie działały już ruchy niepodległościowe chcące uniezależnić się od Hiszpanii. Zdetronizowanie hiszpańskiego króla Ferdynanda VII przez Napoleona i osadzenie na tronie Józefa Bonaparte stało się w krajach Ameryki okazją do rozpoczęcia narodowowyzwoleńczej walki. Jako, że prawowity król nie zasiadał już na tronie, a nowy nie był uznawany przez hiszpańskie kolonie, to okazja do tego była znakomita. Wówczas w wielu miastach Ameryki zaczęły powstawać junty, czyli tymczasowe rady prowincjonalne.

Simon Bolivar

Junta powstała także w Caracas, do niej należał także Bolivar, który został wysłany do Wielkiej Brytanii w celach dyplomatycznych. Zapewne wybrano go ze względu na wykształcenie i znajomość języków. W 1811 r. Bolivar powrócił do Wenezueli i zaangażował się w organizację Kongresu Narodowego.

Ten 5 lipca 1811 r. ogłosił niepodległość i proklamował I Republikę Wenezueli. Radość trwała jednak krótko, bo jeszcze w lipcu przywódca junty w Caracas, Francisco de Miranda, został pojmany przez Hiszpanów i następnie stracony. Wraz z jego śmiercią upadła także wolna Wenezuela.

Bolivar wyjechał do Cartageny w Kolumbii, gdzie ukrywał się przed Hiszpanami. Tam napisał Manifest, w którym wyjaśniał przyczyny upadku Pierwszej Republiki. Był to jednocześnie jeden z pierwszych publicznych dokumentów Bolivara. Dokument zawierał także ramy jego nowego programu wyzwoleńczego.

II Republika Wenezueli

Simon Bolivar

W 1813 r. Bolivar powrócił do Wenezueli i zaczął odnosić sukcesy. 6 sierpnia zajął Caracas i proklamował tam II Republikę Wenezueli. W trakcie tych walk uzyskał przydomek Wyzwoliciela (El Libertador).

Sytuacja Bolivara pogorszyła się po klęsce Napoleona we Francji. Bowiem to spowodowało powrót na tron obalonego przez cesarza Francuzów Ferdynanda VII, który nie zamierzał rezygnować z kolonii w Ameryce. Toteż król Hiszpanii wysłał za ocean siły ekspedycyjne. Przeciwko Bolivarowi wystąpił także rojalistyczny dowódca Jose Boves zwany Bestią na koniu. Pokonał armię Bolivara, który w 1814 r. musiał uciekać na Jamajkę. Kolumbia do 1816 r. została opanowana przez wojska hiszpańskie pod wodzą generała Pabla Morilli zwanego Pacyfikatorem. W ten sposób padła II Republika Wenezueli.

Czytaj także → Wojna kolonii hiszpańskich o niepodległość. Jak państwa Ameryki Południowej stały się niepodległe?

W trakcie pobytu na Jamajce napisał słynny List, w którym opisał swoje przemyślenia na temat ówczesnej sytuacji społecznej i politycznej Ameryki, a także potęgi imperium hiszpańskiego i możliwej przyszłości nowych narodów, które powstaną po jego upadku:

„nienawiść jaką budzi w nas Półwysep, jest większa niż morze, które nas od niego oddziela (...) wszystkie nasze cierpienia są dziełem owej wynaturzonej macochy [Hiszpanii]. Zasłona opada, już ujrzeliśmy światło, a chcą nas znów zawrócić w ciemność; łańcuchy pękły, już byliśmy wolni, lecz nasi wrogowie usiłują nas na powrót zniewolić”.

III Republika

Następnie udał się do Haiti. W 1816 r. dzięki statkom otrzymanym od Haiti oraz pieniądzom z Wielkiej Brytanii powrócił do Wenezueli i rozpoczął kolejną walkę o niepodległość. W 1817 r. zdobył ważną twierdzę Angostura nad rzeką Orinoko. Na opanowanych terytoriach została utworzona III Republika Wenezueli. Bolivar został jej najwyższym naczelnikiem. Przez pewien okres adiutantem Bolivara był polski oficer Józef Szeliski.

Bolivar prezydentem Wielkiej Kolumbii

Mapa Wielkiej Kolumbii

Bitwa pod Boyaca (7 sierpnia 1819 r.) pozwoliła Bolivarowi na zajęcie Bogoty, z której uciekł hiszpański wicekról wraz z urzędnikami. Jednym z uczestników bitwy był polski generał Izydor Borowski, który miał istotny wpływ w zwycięstwo. Walczyli w niej także inni polscy ochotnicy.

Po tym triumfie Bolivar w Angosturze zwołał Kongres, na którym podjęto decyzję o utworzeniu Wielkiej Kolumbii. Obejmowała dzisiejszą Kolumbię, kontynentalny Ekwador, Panamę i Wenezuelę, wraz z częściami północnego Peru i północno-zachodniej Brazylii. Bolivar został wybrany jej pierwszym prezydentem.

Bolivar nie poprzestał na tym sukcesie i dalej kontynuował swój marsz na południe, by wyzwalać kolejne terytoria spod władzy Hiszpanii. Jednocześnie z południa na północ zmierzała armia generała Jose San Martina. Za sprawą jego działań niepodległość ogłosiły Argentyna (1816 r.), Chile (1817 r.) i Peru (1821 r.).

Jose San Martin

Do spotkania obu wyzwolicieli doszło w Guayaquil w Ekwadorze w 1822 r. Dwaj wodzowie nie byli w stanie się wzajemnie porozumieć. Ostatecznie ustąpił San Martin, który opuścił Amerykę i udał się na emigrację do Francji. Po wyjeździe San Martina Bolivar dalej kontynuował walkę. Do decydującej bitwy z hiszpańskimi oddziałami doszło 9 grudnia 1824 r. pod Ayacucho. To zwycięstwo definitywnie zakończyło panowanie Hiszpanii w Ameryce Południowej. Rok później hiszpańskie wojska opuściły ten kontynent. 6 sierpnia 1825 r. na Kongresie Górnego Peru utworzono Republikę Boliwii. Tym samym Bolívar stał się jedną z niewielu postaci w historii, którego imieniem nazwano państwo. Czasowo był także prezydentem Peru i Boliwii.

Kongres w Panamie (1826)

Bolivar na portecie Francisa Martina Drexela, 1827 r.

Ambicją Bolivara było powołanie Konfederacji Andyjskiej (Wielka Kolumbia, Peru, Boliwia), a następnie zjednoczenie wszystkich państw hiszpańskiej Ameryki w jedno państwo na wzór federacji Stanów Zjednoczonych Ameryki. W tym celu zorganizował w 1826 r. kongres w Panamie. Wzięli w niej udział przedstawiciele Wielkiej Kolumbii, Meksyku, Zjednoczonej Prowincji Ameryki Środkowej (obejmowało obszar Gwatemali, Hondurasu, Kostaryki, Nikaragui i Salwadoru) i Peru oraz obserwatorów z Wielkiej Brytanii i Holandii. Mimo zaproszenia na kongres nie przybyli przedstawiciele Stanów Zjednoczonych. Ostatecznie idea zjednoczenia państw amerykańskich (panamerykanizm) nie powiodła się ze względu na zbyt duże różnice polityczne między uczestnikami kongresu.

Ostatnie lata życia Bolivara

Manuela Saenz

Sprawowanie rządów nad tak rozległym państwem jak Wielka Kolumbia wiązało się z olbrzymimi trudnościami. Bardzo silne były tendencje odśrodkowe, którym sprzyjali lokalni oligarchowie. Bolivar chcąc ratować integralność republiki w sierpniu 1828 r. ogłosił się dyktatorem. Miało to być tymczasowe rozwiązanie służące ochronie republiki. Jednakże w efekcie Bolivar zaczął być postrzegany nie jako wyzwoliciel, ale ciemiężyciel, przez co tracił coraz bardziej poparcie.

Przeciwnicy Bolivara przygotowali zamach na jego życie. Ten jednak ocalił je dzięki pomocy swojej kochanki Manueli Saenz. Obudzony odgłosami walki, Bolivar zamierzał sprawdzić co się dzieje, ale partnerka przekonała go, by uciekł oknem. Ona w tym czasie skonfrontowała się z napastnikami przekonując ich, że Bolivar znajduje się w budynku. Następnie prowadziła ich do różnych pomieszczeń, co dało czas Bolivarowi na bezpieczne oddalenie się z budynku. W końcu zamachowcy stracili cierpliwość, pobili Saenz i odeszli nie wykonując swojego zlecenia. Po tym zdarzeniu kochanka Bolivara zyskała przydomek Wyzwolicielki Wyzwoliciela (Libertadora del Libertador).

Niemniej napięta sytuacja wewnętrzna spowodowała, że Bolivar postanowił ustąpić. Ostatecznie 27 kwietnia 1830 r. zrezygnował ze wszystkich urzędów politycznych i rozpoczął przygotowania do wyjazdu z Ameryki. Ten jednak ostatecznie nie doszedł do skutki, gdyż w grudniu 1830 r. Bolivar zmarł na gruźlicę.

Śmierć Bolivara

Wkrótce po jego śmierci Republika Wielkiej Kolumbii rozpadła się na Ekwador, Wenezuelę i Kolumbię. Początkowo śmierć Bolivara w wielu kręgach została nawet przyjęta z ulgą. Jednakże z biegiem czasu na pierwszy plan w pamięci o Bolivarze wybiła się jego misja wyzwalania państw Ameryki Południowej. Stąd w wielu z nich jest dzisiaj uznawany za bohatera narodowego.

Bibliografia:

1. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.
2. M. H. Heart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1996.
3. M. Tunon de Lara, J. Valdeon Baruque, A. Dominguez Ortiz, Historia Hiszpanii, Kraków 2012.
4. M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 2015.

Więcej o historii Hiszpanii przeczytasz klikając na poniższą grafikę: