Największe katastrofy ekologiczne w historii

Wraz z rozwojem cywilizacji i wzrostem uprzemysłowienia Ziemi zaczęło dochodzić do pierwszych katastrof ekologicznych. Największe z nich związane były z wypadkami tankowców, awariami zakładów przemysłowych oraz elektrowni atomowych.

Katastrofa kysztymska (1957)

Państwowy rezerwat przyrody „Wostoczno-Uralskij”, utworzony w 1966 r. po wypadku kysztymskim / fot. Ecodefense, Heinrich Boell Stiftung Russia, Alla Slapovskaya, Alisa Nikulina, wikipedia.org

Katastrofa kysztymska była wypadkiem skażenia radioaktywnego, który miał miejsce 29 września 1957 r. w Majaku, zakładzie produkcji plutonu do produkcji broni jądrowej i przetwórni paliwa jądrowego, zlokalizowanym w zamkniętym mieście Czelabińsk-40 (obecnie Oziorsk). Ponieważ Czelabińsk-40 nie był zaznaczony na mapach, katastrofa została nazwana na cześć najbliższego znanego miasta, czyli Kysztymu.

Katastrofa był trzecim najpoważniejszym incydentem nuklearnym w historii. Zmierzono ją jako katastrofę na poziomie 6 w siedmiostopniowej Międzynarodowej Skali Zdarzeń Jądrowych (INES), wyższy poziom miały wyłącznie katastrofy w Czarnobylu i Fukushimie. W wyniku katastrofy kysztymskiej co najmniej 22 miejscowości były narażone na promieniowanie, a ok. 10 000 osób zostało ewakuowanych.

Katastrofa doprowadziła do rozprzestrzenienia radioaktywnych cząstek na ponad 52 000 kilometrów kwadratowych, na których mieszkało co najmniej 270 000 ludzi. Dalsze użytkowanie terenu zostało czasowo zakazane, ale w 1961 r. rozpoczęto rekultywację terenu. Na dzień dzisiejszy ok. 180 km² w pobliżu miejsca eksplozji jest nadal oficjalnie niedostępne. Na tym obszarze założono rezerwat przyrody „Wostoczno-Uralskij”, w którym prowadzi się badania wpływu promieniowania na ekologię.

Kampania walki z czterema plagami (1958-1962)

Plakat kampanii walki z czterema plagami

Kampania walki z czterema plagami, była jedną z pierwszych akcji podjętych w Wielkim Skoku Naprzód (kampania gospodarcza przeprowadzona w latach 1958-1962 w ChRL ) Cztery plagi, które miały zostać wyeliminowane to szczury, muchy, komary i wróble. Celem kampanii miało być podniesienie poziomu higieny w Chinach.

Wróble odpędzano nie dając im możliwości odpoczynku, niszczono ich gniazda, strzelano do nich z procy, rzucano kamieniami itd. Eksterminacja milionów tych ptaków skutkowała poważnym brakiem równowagi ekologicznej, będąc jedną z przyczyn Wielkiego Głodu w Chinach. W 1960 r. kampania przeciwko wróblom została zakończona i skierowana na pluskwy.

Zatonięcie tankowca Amoco Cadiz (1978)

Katastrofa tankowca Amoco Cadiz / fot. NOAA, wikipedia.org

Wyciek ropy z Amoco Cadiz miał miejsce 16 marca 1978 r., kiedy ten należący do amerykańskiej firmy naftowej Amoco Transport Co. tankowiec osiadł na mieliźnie 2 km od wybrzeża francuskiej Bretanii. Sztormowa pogoda z wiatrem o porywach do 150 km/h uniemożliwiła wypompowanie ropy z wraku, co spowodowało rozlanie do morza całego ładunku ropy naftowej.

Statek ostatecznie rozpadł się na trzy części i zatonął. Całkowity wyciek ropy wyniósł ok. 1,6 mln baryłek (ok. 68 mln galonów), co czyni go jedną z największych katastrof tego typu w historii. W wyniku wycieku ropy skażonych zostało ok. 320 km linii brzegowej, w tym 76 nadmorskich plaż. Dwa tygodnie po wypadku fale wyrzuciły na brzeg miliony martwych mięczaków, jeżowców i innych organizmów żyjących na dnie. Dodatkowo wyłowiono 20 000 martwych ptaków.

Wyciek ropy naftowej z odwiertu Ixtoc 1 (1979)

Wybuch szybu naftowego Ixtoc I — po spaleniu i zatonięciu platformy Sedco 135 / fot. NOAA, wikipedia.org

Ixtoc I był odwiertem zlokalizowanym w Zatoce Meksykańskiej i zarządzanym przez meksykańskie przedsiębiorstwo naftowe Pemex. Znajdował się 965 km na południe od Teksasu i 94 km od Ciudad del Carmen. 3 czerwca 1979 r. doszło w nim do wybuchu, co spowodowało drugi największy wyciek ropy w historii. Prądy morskie przeniosły ropę do obszarów przybrzeżnych Campeche, Tabasco, Veracruz i Tamaulipas, a także do niektórych obszarów Teksasu.

Szacuje się, że w początkowych stadiach wycieku z odwiertu wypływało dziennie 30 tys. baryłek ropy naftowej. W sumie ok. 3,3 miliona baryłek ropy (ok. 138 mln galonów) zostało rozlane w ciągu mniej więcej 10 miesięcy, zanim ropa przestała wyciekać.

Katastrofa w Bhopalu (1984)

Fabryka pestycydów w Bhopalu należąca do Union Carbide India Limited w 1985 roku, rok po katastrofie / fot. BMA, CC-BY-SA 2.0

Katastrofa w Bhopalu była wypadkiem chemicznym w nocy z 2 na 3 grudnia 1984 r. w fabryce pestycydów Union Carbide India Limited (UCIL) w Bhopalu w Indiach. Przedsiębiorstwo produkowało m.in. karbaryl i alidcarb, a od 1980 r. produkowało izocyjanian metylu. Katastrofa w tym zakładzie jest uważana za najpoważniejszą katastrofę przemysłową w historii. Na jej skutek ok. 500 000 osób było narażonych na działanie MIC. Ta wysoce toksyczna substancja po wybuchu zbiornika przedostała się w postaci gazu (ok. 43 t.) i objęła szkodliwym działaniem obszar wielu miast znajdujących się wokół zakładu.

Objawy narażenia na kontakt z MIC to kaszel, ból w klatce piersiowej, duszność, podrażnienie oczu, nosa i gardła oraz uszkodzenia skóry. Wyższe poziomy narażenia mogą powodować obrzęk płuc, rozedmę i krwotoki, zapalenie oskrzeli i śmierć.

Oficjalna liczba ofiar wyniosła  3787 osób, które zmarły wkrótce po katastrofie, a następne kilka tysięcy osób doznało uszczerbku na zdrowiu. Nieoficjalne źródła szacują, że na skutek kontaktu z trucizną zginęło od 8 do 18 tys. ludzi.

Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (1986)

Reaktor 4 kilka miesięcy po katastrofie. Reaktor 3 widać za kominem wentylacyjnym / fot. IAEA Imagebank Photo Credit: USFCRFC, CC-BY-SA 2.0, wikipedia.org

Katastrofa w Czarnobylu była awarią nuklearną, która miała miejsce 26 kwietnia 1986 r. w reaktorze nr 4 w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w pobliżu miasta Prypeć. Jest to najpoważniejszy w dziejach wypadek związany z energią atomową.

Główną przyczyną katastrofy były błędy konstrukcyjne reaktora, które przy nieodpowiedniej organizacji pracy i przy braku właściwego nadzoru podczas jednego z testów doprowadziły do stopienia rdzenia reaktora. Natychmiast po tym nastąpił pożar rdzenia reaktora, który trwał do 4 maja 1986 r. Podczas pożaru uwolnione zostały do powietrza zanieczyszczenia radioaktywne (m.in. jod 131, cez 137, stront 90). Napromieniowaniu uległ obszar od 125 000 do 146 000 km², a wyemitowana chmura radioaktywna rozprzestrzeniła się po całej Europie. W efekcie skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 000 osób. W wyniku awarii oraz w trakcie akcji ratowniczej zostało poważnie napromieniowanych ok. 200 osób, a 31 z nich zmarło.

Po katastrofie wyznaczono zamkniętą strefę buforową w postaci Strefy Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, która liczy ok. 2,5 tysiąca km².

Katastrofa tankowca MT Exxon Valdez u wybrzeży Alaski (1989)

Wydra morska zabita przez wyciek ropy Exxon Valdez : fot. US Fish and Wildlife Service, wikipedia.org

Wyciek ropy z Exxon Valdez miał miejsce u wybrzeża Alaski, 24 marca 1989 roku. Exxon Valdez był supertankowcem należącym do amerykańskiego przedsiębiorstwa Exxon Shipping Company. Gdy zmierzał z terminalu Valdez do Long Beach w Kalifornii, uderzył w skały w Zatoce Księcia Williama. W wyniku katastrofy do oceanu dostało się od ok. 0,25 mln baryłek (ok. 10,8 miliona galonów) do ok. 0,83 mln baryłek (35 mln galonów) ropy naftowej w ciągu następnych dni.

Surowiec skaził ok. 1900 km linii brzegowej Alaski. Katastrofa doprowadziła do śmierci ok. 250 tys.ptaków morskich, 3 tys. wydr morskich, 300 fok, 250 bielików, 22 orek i miliardów jaj łososia. Załamały się populacje śledzia pacyficznego, będącego podstawą lokalnego przemysłu rybnego.

Podpalenie szybów ropy naftowej w Kuwejcie (1991)

Samoloty USAF przelatują nad palącymi się kuwejckimi szybami naftowymi (1991) / US Air Force, wikipedia.org

W 1991 r. od ataku Iraku na Kuwejt rozpoczął się konflikt zbrojny, który ostatecznie zakończył się wyzwoleniem Kuwejtu przez międzynarodową koalicję. Iracki przywódca Saddam Husajn, gdy zdał sobie sprawę, że nie wygra wojny postanowił podpalić szyby naftowe w Kuwejcie. By inni nie mogli korzystać z tych bogactw, zdecydował się na podpalenie ok. 600-700 szybów naftowych, które płonęły przez kolejne kilka miesięcy. Całkowita ilość spalonej ropy jest szacowana na miliard baryłek.

Zatoka Perska była spowita trującym dymem, sadzą i popiołem. Pożary spowodowały poważną katastrofę ekologiczną w Kuwejcie. Ropa z niespalonych studni wiertniczych wytrysnęła i utworzyła duże jeziora w Zatoce Perskiej. W rezultacie 1554 km² powierzchni morza i 450 km linii brzegowej zostało pokryte ropą. Dym sadzy z pożaru wzniósł się do 3 km i został rozniesiony przez wiatr daleko poza granice Kuwejtu. W Arabii Saudyjskiej i Iranie spadły czarne deszcze, a w Kaszmirze spadł czarny śnieg.

Eksplozja platformy wiertniczej Deepwater Horizon (2010)

Statki pomocnicze walczą z pożarem, podczas gdy Straż Wybrzeża USA poszukuje zaginionych pracowników Deepwater Horizon / fot. US Coast Guard, wikipedia.org

Eksplozja platformy wiertniczej Deepwater Horizon z 20 kwietnia 2010 r., a następnie spowodowany przez nią pożar szybu naftowego doprowadził do największego w dziejach wycieku ropy naftowej. Deepwater Horizon była platformą wiertniczą, należącą do przedsiębiorstwa Transocean, która wykonywała odwiert Missisipi Canyon 252 na zlecenie brytyjskiego koncernu BP.

Była to największa tego typu katastrofa w dziejach. Zanim uszkodzony odwiert został zamknięty (po 87 dniach od wybuchu) do Zatoki Meksykańskiej uwolniono  w zależności od danych od 3,19 mln baryłek (134 mln galonów) do 4,9 mln baryłek (205 mln galonów) ropy.

Ze względu na trwający kilka miesięcy wyciek, doszło do rozległych szkód w siedliskach morskich i dzikiej faunie oraz w rybołówstwie i turystyce. W 2016 r. sąd zatwierdził ugodę z BP za szkody związane z zasobami naturalnymi wynikające z wycieku. W ramach tej ugody BP zapłaci do 8,8 mld dolarów za usuwanie szkód związanych z zasobami naturalnymi.

Katastrofa elektrowni jądrowej Fukushima Nr 1 (2011)

Zniszczenia na terenie elektrowni wywołane trzęsieniem ziemi u wybrzeży Honsiu, tsunami i awarią – zdjęcie satelitarne reaktorów nr 1, 2, 3 i 4 / fot. Digital Globe, CC-BY-SA 3.0, wikipedia.org

Katastrofa jądrowa w Fukushimie była awarią w elektrowni jądrowej Fukushima Daiichi w Ōkuma w Fukushimie w Japonii. Jej bezpośrednią przyczyną było trzęsienie ziemi i tsunami w 2011 r. w Tōhoku, które miało miejsce 11 marca 2011 r. i było najpotężniejszym trzęsieniem ziemi, jakie kiedykolwiek zarejestrowano w Japonii. Trzęsienie ziemi wywołało potężne tsunami, z falami o wysokości 13-14 metrów, które spowodowały uszkodzenia elektrowni jądrowej.

Rezultatem była najpoważniejsza awaria jądrowa od czasu katastrofy w Czarnobylu w 1986 r., sklasyfikowana na poziomie siódmym w Międzynarodowej Skali Zdarzeń Jądrowych (INES).Eksplozja w obiekcie Majak z 1957 r. była drugą najgorszą pod względem uwolnionej radioaktywności. Jednakże INES klasyfikuje incydenty według wpływu na populację, więc Czarnobyl (ewakuowano 335 000 osób) i Fukushima (ewakuowano 154 000) plasują się wyżej niż 10 000 ewakuowanych podczas katastrofy kysztymskiej. Ilość materiałów radioaktywnych uwolnionych z elektrowni w Fukushimie wynosi około 10% ilości uwolnionych podczas awarii w Czarnobylu. W Fukushimie przede wszystkim nie doszło do eksplozji w rdzeniach reaktora. Postępowało ich stopniowe nagrzewanie, utlenianie i topienie. W ten sposób produkty radioaktywne były uwalniane z rdzenia znacznie bardziej stopniowo niż podczas eksplozji w Czarnobylu, a część materiału radioaktywnego była zamknięta przez struktury zabezpieczające, które częściowo go zatrzymały. Obszar w promieni 20 km od Fukushimy jest strefą zamkniętą.

Bibliografia:

1. S. Barley, „Exxon Valdez laid to rest”, nature.com, 13 sierpnia 2012.
2. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
3. G. Dvorsky, „China’s Worst Self-Inflicted Environmental Disaster: The Campaign to Wipe Out the Common Sparrow”, gizmodo.com, 18 lipca 2012 r.
4. J. K. Fairbank, Historia Chin. Nowe spojrzenie, Gdańsk 1996.
5. A. Mandavilli, „The World’s Worst Industrial Disaster Is Still Unfolding”, „The Atlantic. Retrieved”, 10 lipca 2018.
6. J. Miglierini, „Mexicans still haunted by 1979 Ixtoc spill”, bbc.com, 14 lipa 2010.
7. W. Rodziński, Historia Chin, Wrocław 1992.
8. „Amoco Cadiz; Brittany, France”, noaa.gov.
9. „Comparing Fukushima and Chernobyl”, nei.org, październik 2019.
10. „Deepwater Horizon”, darrp.noaa.gov.
11. „Huge radiation release led to severity hike”, yomiuri.co.jp, 14 kwietnia 2011.
12. „The Kyshtym accident, 29th September 1957”, Stråleverninfo, Norwegian Radiation Protection Authority, 28 września 2007.