Wojna koreańska (1950-1953), czyli dlaczego Korea jest podzielona na dwa państwa?

Wojna koreańska toczyła się w latach 1950-1953. Wojna rozpoczęła się od ataku Korei Północnej wspieranej przez ZSRR i Chiny na Koreę Południową wspieraną przez siły ONZ złożone głównie z żołnierzy Stanów Zjednoczonych. Walki ostatecznie zakończyły się zawieszeniem broni, które zacementowało podział Korei na dwa państwa.

Japońska okupacja Korei

Po wojnie rosyjsko-japońskiej, w której Japonia odniosła zdecydowane zwycięstwo, kolejno postanowiła uzależnić od siebie Koreę, która wówczas zajmowała obszar całego Półwyspu Koreańskiego. W 1905 r. Korea stała się japońskim protektoratem, a od 1910 r. stała się jej prowincją. Na terytorium Korei na stale stacjonowały poważne siły armii japońskiej.

Kiedy Japonia poddała się w sierpniu 1945 r., 38 równoleżnik został ustanowiony jako tymczasowa granica między sowiecką a amerykańską strefą okupacyjną. Oba mocarstwa miały dopilnować rozbrojenia Japończyków w swoich strefach.

Sytuacja w Korei po zakończeniu II wojny światowej

Yo Un-hyong w 1945 r. / fot. wikipedia.org

Równocześnie z dejaponizacją Korei zaczęły krystalizować się koreańskie ruchy polityczne dążące do pokojowego przejęcia władzy. Na mocy pewnego konsensu powstał Komitet Przygotowawczy do spraw Odbudowy Korei z siedzibą w Seulu. Jego przewodniczącym został Yo Un-hyong. Do końca sierpnia powstały setki lokalnych Komitetów Ludowych. Jednocześnie rozpoczęto przygotowania do ogólnokoreańskich wyborów parlamentarnych.

Jednakże ZSRR i Stany Zjednoczone miały odrębne pomysły na rozwój sytuacji politycznej w Korei. ZSRR przejął zastane struktury polityczne, ale usuwano z nich polityków nacjonalistycznych, zastępując ich ludźmi wiernymi Moskwie. W sowieckiej strefie wpływów wkrótce zostały wprowadzone komunistyczne reformy społeczne i gospodarcze. Z kolei Stany Zjednoczone rozwiązały Komitety Ludowe powołując w ich miejsce Wojskowy Zarząd Armii Amerykańskiej w Korei. Spotkało się to z dużym oporem społecznym, a nawet antyamerykańskim powstaniem ludowym.

Pod koniec 1945 r. odbyła się konferencja moskiewska z udziałem przedstawicieli USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii. Ustalono na niej  powojenny ład we wschodniej Azji. Zgodnie z nim w ciągu pięciu lat miały odbyć się powszechne wybory, po których nowe władze proklamować miały niepodległe państwo koreańskie.

Wspólna amerykańsko-radziecka komisja nie była w stanie dojść do porozumienia. Dochodziło do coraz większej polaryzacji między mocarstwami. Sytuacja zaogniła się po ogłoszeniu doktryny Trumana, która miała zatrzymać politykę ekspansji ZSRR. Jednocześnie w Chinach popierani przez Amerykanów nacjonaliści zaczęli przegrywać wojnę z chińskimi komunistami.

Powstanie Republiki Korei i Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej

Douglas McArthur i Rhee Syng-man w 1948 r.

Na kanwie tych różnic na północy i południu zaczął się krystalizować trwały podział Korei na północną i południową. W maju 1948 r. w amerykańskiej strefie pod egidą ONZ odbyły się wybory, które wyłoniły Zgromadzenie Narodowe. Następnie ZN 12 lipca 1948 r. uchwaliło konstytucję Republiki Korei (RK), 20 lipca wybrało Rhee Syng-mana na prezydenta. Rok później z RK wycofały się wojska amerykańskie.

W odpowiedzi na północy za aprobatą Józefa Stalina 9 wrześniu 1948 r. utworzono Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (KRLD). Jej premierem został Kim Ir-Sen. Armia Czerwona również w 1949 r. opuściła Koreę.

Sytuacja w Korei w przededniu wybuchu wojny koreańskiej

Kim Ir Sen w 1946 r.

Armia na południu była słaba i fatalnie uzbrojona, siły Korei Północnej zdecydowanie ją przewyższały. Wiedział o tym Kim Ir Sen, który planował siłowe zjednoczenie Korei. Wydaje się, że do końca 1949 r. Stalin opierał się tym planom, obawiając się reakcji amerykańskiej.

Natomiast Kim Ir Sen po tym jak w kontynentalnych Chinach triumfował komunizm i w październiku proklamowano Chińską Republikę Ludową (ChRL), tym bardziej był zdecydowany do interwencji wiedząc, że od północy nie grozi mu niebezpieczeństwo. Dodatkowo wydawało się, że Amerykanie po klęsce wspieranych przez nich chińskich nacjonalistów wycofali się z ingerowania w sprawy Chin i Korei. Amerykański sekretarz stanu Dean Acheson ogłosił, że linia obrony interesów USA w Azji przebiega po linii od Aleutów poprzez Ryukyu po Filipiny. Bez uwzględnienia Korei i Tajwanu. To tylko ośmieliło KRLD, które rozpoczęło przygotowania do inwazji, którą zaczęło wspierać także ZSRR dostawami sprzętu.

Wybuch wojny w Korei

Setki tysięcy Koreańczyków z Korei Południowej uciekło na południe w połowie 1950 roku po inwazji armii północnokoreańskiej.

Wojna rozpoczęła się 25 czerwca 1950 r. od agresji sił KRLD na sąsiada z południa. Za namową sowieckich doradców Koreańska Armia Ludowa dokonała błyskawicznego uderzenia zaskakując  znacznie słabszą armię RK. Na przeciwko siebie stanęło 139 tys. wyszkolonych i dobrze wyposażonych żołnierzy KRLD i 98 tys. żołnierzy i policjantów RK. Toteż już po dwóch dniach siły KRLD dotarły do Seulu.

Ku zaskoczeniu Korei Północnej prezydent Truman zdecydował pośpieszyć Południowej Korei z pomocą. Uznał, że opanowanie Korei przez komunistów będzie zagrażało amerykańskim interesom w Japonii. „Jeśli nie pomożemy Korei, Rosjanie pójdą dalej, zajmując po kawałku Azję. A jeśli zawiedziemy Azję, załamie się Bliski Wschód. Co wtedy stanie się z Europą?” - retorycznie pytał amerykański prezydent.

Na wniosek Stanów Zjednoczonych zebrała się Rada Bezpieczeństwa ONZ, która uznała KRLD za państwo agresora. Ustalono także, że ONZ wyśle na pomoc Korei Południowej kontyngent wojskowy. Ten składał się z koalicji 17 państw, ale prym wiedli żołnierze Stanów Zjednoczonych. Głównodowodzącym pierwszych w historii sił interwencyjnych ONZ został gen. Douglas McArthur.

Jednak zanim siły ONZ były gotowe do interwencji północnokoreańska armia łamała kolejne linie obrony Republiki Korei. Ostatecznie niedobitki armii południowokoreańskiej wraz z rządem broniły się tylko w okolicy portowego miasta Pusan (tzw. worek pusański). Jego utrzymanie było kluczem do powodzenia misji ratunkowej ONZ.

Desant pod Inczon i bitwa o Seul

31 Pułk Piechoty ląduje w Inczon

W tej beznadziejnej sytuacji McArthur mimo krytyki zdecydował się na otworzenie drugiego frontu i dokonanie desantu morskiego pod miastem Inczon, które znajduje się 330 km na północny wschód od Pusan. Celem było nie tylko otwarcie drugiego frontu zmuszającego armię KRLD do przegrupowania się na północ, ale było nim również zdobycie lotniska Gimpo, ktore było największym i najważniejszym portem lotniczym w Korei. To z kolei dawało lotnictwu ONZ możliwość ataku na północnokoreańskie linie zaopatrzenia. Wreszcie Inczon znajduje się ok. 25 km od Seulu. Także zdobycie tego przyczółka otwierało drogę do oswobodzenia stolicy RK.

Desant pod Inczon zrealizowany w ramach operacji o kryptonimie Chromit był poprzedzony bitwą o Wolmi-do. Była to silnie ufortyfikowana wysepka znajdująca się u wejścia do portu w Inczonie. W dniach 13-15 września trwał ostrzał Wolmi-do z dział okrętowych, a następnie wysepkę bombardowano bombami lotniczymi. Wreszcie desant marines doprowadził do jej zajęcia. Także 15 września główne siły desantowe dokonały ataku na trzy sektory nazwane Zieloną Plażą, Czerwoną Plażą i Niebieską Plażą. Natomiast w nocy z 17 na 18 września marines zajęli lotnisko Gimpo. Zdobyte lotnisko było w dobrym stanie technicznym bowiem wycofujący się komuniści nie mieli czasu na dokonanie poważniejszych zniszczeń. Tym samym do ranka 18 września zarówno Inczon, jak i Gimpo były w rękach sił ONZ.

Amerykańscy marines w czasie walk miejskich w Seulu. Żołnierz na pierwszym planie jest uzbrojony w karabin M1 Garand, na drugim planie w karabin maszynowy Browning M1918, a w tle widoczny czołg M4 Sherman

Kolejnym etapem rozwinięcia frontu na północy było kontynuowanie natarcie w kierunku Seulu. Walki na przedmieściach tego miasta rozpoczęły się już 19 września. Armia KRLD była lepiej przygotowana niż w Inczon i zmuszała wojska ONZ do walki o każdy budynek, co wiązało się z dużymi stratami wśród atakujących. Po ciężkich walkach miasto zostało oczyszczone z północnokoreańskich wojsk dopiero 28 września.

Gdy trwały walki o Inczon na południu ruszyła kontrofensywa, której udało się wyjść z zamknięcia w worku wokół Pusan. Siły dowodzone przez gen. Waltona Walkera zmusiły armię KRLD do odwrotu zadając jej ogromne straty wynoszące 60% zabitych i wziętych do niewoli.

Przekroczenie 38 równoleżnika i chińskie kontruderzenie

Czołgi S M46 Patton z malowanymi głowami tygrysów, które miały demoralizować siły chińskie

Z początkiem października wojska ONZ przekroczyły 38 równoleżnik i kontynuowały natarcie ku granicy ChRL celem wyzwolenia Korei Północnej i zaprowadzenia w niej demokratycznych rządów. 19 października wojska ONZ zajęły północnokoreańską stolicę Pjongjang, a 26 października października osiągnęli linię rzeki granicznej Amnok. Prawie cała Korea była wolna od komunistów.

Kim Ir Sen zdając sobie sprawę z powagi sytuacji prosił Mao Zaedonga o pomoc. Jako, że wojna w kontynentalnych Chinach zakończyła się zwycięstwem komunistów, którzy mieli do wyrównania ze Stanami Zjednoczonymi rachunki za wspieranie nacjonalistów, to udzielili wsparcia KRLD. Dodatkowo Mao obawiał się, że opanowanie Korei przez ONZ może być przyczynkiem do próby obalenia komunizmu także w ChRL. Toteż zdecydował się pomóc Kim Ir Senowi potężną „armią ochotniczą” złożoną z kilkuset tysięcy rekrutów (od 200 tys. do 1 mln). McArthur chcąc ochronić Koreę przed chińskim kontrnatarciem miał sugerować zrzucenie bomb atomowych w pasie nadgranicznym, zamieniając go w jałowe pole radiacji, co miało zniechęcić ChRL do pomocy. Truman jednak odmówił. To doprowadziło do konfliktu między prezydentem a generałem.

US Marines ruszają po nierównym górskim terenie, zbliżając się do sił północnokoreańskich

Chińskie natarcie zmusiło wojska pod flagą ONZ do wycofania się, jeszcze w grudniu opuściły Pjongjang, a na przełomie grudnia i styczna front osiągnął 37 równoleżnik. Z kolei już na początku stycznia 1951 r. padł także Seul. Następnie armia chińsko-północnokoreańska zajęła Suwon.

Po sukcesach komunistów do kolejnego natarcia ruszyły siły ONZ. W lutym zajęły Seul, a następnie podeszły pod 38 równoleżnik przekraczając go o 16-32 km (tzw. linia Kansas-Wyoming). Na tej linii ustabilizował się front, którego żadna ze stron nie była w stanie przesunąć.

Negocjacje pokojowe

Japońska gazeta informuje o odwołaniu gen. McArthura

W kwietniu gen. McArthur został odwołany ze stanowiska po tym jak zagroził władzom w Pekinie atakiem na ChRL, czego przeciwnikiem był Truman. Zastąpił go gen. Matthew Ridgway, który doprowadził do złagodzenia konfliktu. Najpierw wymieniono jeńców, a następnie KRLD zwróciła wolność dyplomatom państw zachodnich zatrzymanych na początku konfliktu.

Pierwsze rozmowy pokojowe rozpoczęły się 10 lipca 1951 r. w północnokoreańskim mieście Kaesong, ale w październiku przesunięto je do granicznego Panmundżom, gdzie de facto trwają do dziś. Panmundżom jest obecnie jedynym miejscem spotkań delegacji obu krajów. Niemniej walki trwały jeszcze przez dwa lata.

Mao Zedong i Stalin w 1949 r.

Dopiero śmierć Stalina w 1953 r. umożliwiła podjęcie negocjacji na nowo. Bowiem komunistyczny przywódca nie był zainteresowany pokojem w Korei, bo konflikt zmuszał ChRL do zakupów broni w ZSRR oraz uzależniał je od radzieckich surowców.

Już miesiąc po śmierci Stalina strony zgodziły się na zawieszenie broni, a 27 lipca 1953 r. podpisały w Panmundżom rozejm kończący działania zbrojne. Ustanowiono linię demarkacyjną (po śladzie tzw. lini Kansas-Wyoming) dzielącą półwysep na Koreę Północną i Koreę Południową. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego stan wojny pomiędzy dwoma państwami koreańskimi nie został jednak zakończony.

Delegaci podpisują koreańskie porozumienie o zawieszeniu broni w Panmundżom

Po jej obu stronach wyznaczono 2 km strefy zdemilitaryzowanej. Rozejm został podpisany przez Koreę Północną (Kim Ir Sen), ChRL (Peng Dehuai) oraz ONZ (gen. Mark Clark). Jako, że podpisu odmówił rząd Korei Południowej, to KRLD przez następne lata na tej podstawie kwestionowała prawo Korei Południowej do podejmowania negocjacji pokojowych jako, że sama nie uznała się za stronę konfliktu.

Postanowiono także o utworzeniu Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych, której zadaniem było przestrzeganie przez Koree zawieszenia broni. W jej skład weszli przedstawiciele Czechosłowacji (później Czechy), Polski, Szwajcarii i Szwecji.

Już po zakończeniu wojny na konferencji w Genewie w 1954 r. przeprowadzono rozmowy pokojowe przy udziale obu Korei, USA, ZSRR i ChRL. Jednakże skonfliktowane państwa nie doszły do porozumienia. Jedynym sukcesem rozmów było potwierdzenie warunków zawieszenia broni z Panmundżom.

Jeden naród, dwa państwa. Konsekwencje wojny koreańskiej

Mapa Korei wraz ze strefą zdemilitaryzowaną

Trwałym następstwem wojny koreańskiej było podzielenie Korei na dwa państwa: Koreę Północną i Koreę Południową. Zatem jej naród został podzielony na dwa państwa o odmiennych systemach politycznych i gospodarczych. W efekcie ok. 10 mln rodzin koreańskich zostało podzielonych i pozbawionych kontaktu.

Szacuje się, że w trakcie wojny liczba zabitych po stronie Korei Południowej wynosiła ok. 400 tys., po stronie Korei Północnej ok. 500-600 tys., po stronie wojsk ONZ ok. 35 tys., po stronie ChRL ok. 400 tys. Stratom ludzkim towarzyszyły ogromne straty materialne. Zniszczeniu uległo wiele miast, w tym niemalże zrównany z ziemią został Pjongjang.

Wojna spowodowała także problemy ekonomiczne dla Stanów Zjednoczonych i ChRL. W przypadku Chin problemem były ogromne kredyty na zakup uzbrojenia, których nowe komunistyczne władze ZSRR nie chciały umorzyć. To z kolei pośrednio doprowadziło do rozłamu w relacjach radziecko-chińskich. Wojna doprowadziła również do izolacji ZSRR, nasilenia wyścigu zbrojeń oraz umocniła jedność atlantycką.

Bibliografia:

1. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
2. C. Malkasian, Wojna koreańska 1950-1953, Poznań 2010.
3. J. Polit, Chiny, Warszawa 2004.
4. J. P. Rurarz, Historia Korei, Warszawa 2009.

Więcej o historii Stanów Zjednoczonych przeczytasz klikając na poniższą grafikę: