Elżbieta (Sisi) i Franciszek Józef. Od bajkowego ślubu po tragiczny koniec

Małżeństwo spokojnego i pochłoniętego sprawom państwa biurokraty Franciszka Józefa z ekspresyjną nastolatką Elżbietą Bawarską jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej opisywanych związków w historii. Jest to historia tragiczna, gdyż zakochany w żonie cesarz nie miał dla niej czasu. Z kolei Elżbieta ostatecznie nigdy nie poczuła się dobrze na wiedeńskim dworze.

Franciszek Józef Habsburg

Franciszek Józef w 1851 r.

Franciszek Józef urodził się 18 sierpnia 1830 r. w pałacu Schönbrunn koło Wiednia. Jego ojcem był arcyksiążę Franciszek Karol, brat następcy austriackiego tronu Ferdynanda I (od 1835 r. cesarz). Matką Franciszka Józefa była Zofia Wittelsbach, córka Maksymiliana I Józefa Wittelsbacha i i Karoliny Fryderyki Badeńskiej.

Czytaj także → Cesarz Franciszek Józef. Austria i Austro-Węgry okresu jego panowania

Franciszek Józef miał także kilkoro rodzeństwa: Maksymiliana Ferdynanda Józefa (1832-1867), Karola Ludwika (1833-1896), Marię Annę (1835-1840) i Ludwika Wiktora (1842-1919). W wyniku Wiosny Ludów upośledzony fizycznie i ograniczony na umyśle Ferdynand został w 1848 r. zmuszony do abdykacji. Uznano, że najlepszym cesarzem będzie Franciszek Józef, gdyż z racji młodego wieku nie był obciążony politycznymi decyzjami ostatnich lat rządów Habsburgów. Co prawda pierwszeństwo do tronu miał jego ojciec Franciszek Karol, ale zrzekł się go na rzecz syna i jego dzieci. Toteż 2 grudnia 1848 r., w pałacu biskupim w Ołomuńcu, Franciszek Józef I został proklamowany na cesarza Austrii.

Elżbieta Bawarska

Elżbieta Bawarska

Elżbieta Amelia Eugenia urodziła się w wigilię świąt Bożego Narodzenia w 1837 r. Była córką księcia w Bawarii, Maksymiliana Bawarskiego oraz jego żony, Ludwiki Wilhelminy Wittelsbach. Jej matka i matka Franciszka Józefa były siostrami. Para miała dziewięcioro dzieci: Ludwika Wilhelma (1831-1920), Wilhelma Karola (1832-1833), Helenę Karolinę (1834-1890), Elżbietę Amelię (1837-1898), Karola Teodora (1839-1909), Marię (1841-1925), Matyldę Ludwikę (1843-1925), Maksymiliana (1845), Zofię Charlottę (1847-1897) oraz Maksymiliana Emanuela (1849-1893). Jej rodzice mimo licznego potomstwa nie byli zgodnym małżeństwem. Książę Maksymilian zdradzał żonę i miał nieślubne dzieci.

Zerwane zaręczyny

Helena Bawarska

Cesarz Franciszek Józef I w momencie objęcia władzy miał zaledwie 18 lat, więc sprawą wagi państwowej stało się znalezienie dla niego godnej małżonki. Chciano jednocześnie, by cesarz jak najszybciej doczekał się następcy tronu i tym samym zapewnił dalsze panowanie Habsburgom w Austrii. Wśród kandydatek rozważano m.in. księżniczkę Elżbietę z Modeny, księżniczkę pruską Annę i księżniczkę Sydonię z Saksonii.

Ostatecznie wybór padł na najstarszą córkę Maksymiliana Bawarskiego, Helenę. Małżeństwo zaaranżowała matka cesarza, która uznała, że woli mieć na dworze kogoś z rodziny niż całkowicie obcą kobietę. Jako, że arcyksiężna miała duży wpływ na syna ten poddał się jej woli. Nie widząc nigdy wcześniej Heleny postanowił się z nią zaręczyć za namową matki. Do zaręczyn miało dojść latem 1853 r. w austriackim kurorcie Bad Ischl w Górnej Austrii, do którego została zaproszona księżna Ludwika i Helena. Towarzyszyła im piętnastoletnia Elżbieta zwana czasem przez przyjaciół „Sisi”. Tajemnicą Franciszka Józefa i Elżbiety pozostanie to co zaszło w Bad Ischl, ale ostatecznie cesarz zrezygnował z poślubienia Heleny. Oznajmił matce, że albo poślubi Elżbietę albo w ogóle nie będzie miał żony. Postawił na swoim i kilka dni później ogłoszono zaręczyny cesarza z księżniczką Elżbietą.

Ślub cesarza Franciszka Józefa z Elżbietą Bawarską

Ślub Elżbiety i Franciszka Józefa I

Ślub szesnastoletniej Elżbiety z dwudziestotrzyletnim cesarzem Franciszkiem odbył się 24 kwietnia 1854 r. w kościele św. Augustyna w Wiedniu. Ślubu młodej parze udzielał arcybiskup Wiednia, Joseph Othmar von Rauscher. Panna młoda wystąpiła w olśniewającej sukni zdobionej złotym i srebrnym haftem. Jej głowę ozdabiał drogocenny diadem z diamentów i opali.

Wesele odbyło się w wiedeńskim Pałacu Hofburgów, wiedeńskiej rezydencji władców Austrii. Na miesiąc miodowy para udała się do Laxenburga w Dolnej Austrii, gdzie zlokalizowane są zamki należące do Habsburgów, które pełniły rolę letniej rezydencji. Cesarz jednak z racji obowiązków państwowych nie spędzał zbyt wiele czasu ze świeżo poślubioną małżonką. Codziennie udawał się do Wiednia (ok. 15 km). Elżbieta zostawała sama lub jedynie w towarzystwie apodyktycznej teściowej.

Małżeństwo Elżbiety i cesarza Franciszka Józefa

Portret Elżbiety Bawarskiej autorstwa Giuseppe Sogniego (ok. 1854-1858)

Małżeństwo Elżbiety i cesarza Franciszka Józefa było skrajnie niedopasowane. Poświęcony sprawom państwa cesarz nie miał zbyt wiele czasu dla żony, która z kolei nie zamierzała żyć według zachowawczych reguł panujących na wiedeńskim dworze. Osamotniona Elżbieta była zdana na towarzystwo obcych kobiet i teściowej, z którą nie potrafiła się porozumieć. Także los nie oszczędzał Sisi, która obarczała się winą za śmierć córki. To ona przeforsowała na mężu, a wbrew jego matce, by w podróż do Włoch i na Węgry zabrać ich dwie córki. Dziewczynki w trakcie podróży zachorowały, a najstarsza z nich Zofia zmarła. W efekcie Elżbieta popadła w głęboką depresję. To także oddaliło małżonków od siebie. Elżbieta co rusz opuszczała znienawidzony Wiedeń i podróżowała po całej Europie.

Elżbieta uchodziła za bardzo piękną kobietę. Jest sporo relacji osób, w tym koronowanych głów, które zachwycały się jej urodą. Szczególną uwagę zwracały jej piękne brązowe, gęste i długie włosy. Była wysoką, mierzącą 172 cm kobietą. Nie była jednak pozbawiona kompleksów. Przede wszystkim swoje uzębienie uważała za niezbyt udane, toteż rzadko otwierała szeroko usta. Była także przewrażliwiona na punkcie swojej wagi. Dbała, by ta była poniżej 50 kg, co biorąc pod uwagę jej wzrost można uznać za niedowagę. Elżbieta jednak nie tylko ciągle się odchudzała, co uprawiała bardzo dużo sportu. Jeździła konno nawet kilka godzin dziennie. Jej notoryczne diety i mała waga czynią współcześnie podejrzenia, że cierpiała na anoreksję.

Katharina Schratt

Franciszek Józef zdradzał swoją żonę z kochankami. Jedną z nich była Anna Nahowski, którą spotkał na spacerze w parku Schönbrunn. Miał wówczas 45, a spotkana kobieta 15. Cesarzowi nie tylko nie przeszkadzało, że ma żonę, ale także to, że jego dużo młodsza kochanka ma męża. Podczas jego nieobecności cesarz odwiedzał kobietę w jej domu. Romans trwał nadal nawet po rozwodzie Anny i w trakcie trwania jej drugiego małżeństwa. Spotkania z kochanką cesarz zerwał po zaangażowaniu w relację z aktorką Kathariną Schratt. Nahowski otrzymała w zamian za milczenie pokaźne odszkodowanie. Jeśli chodzi o Franciszka Józefa i Katharinę Sharatt to cesarz zakochał się w tej kobiecie, a może nawet po śmierci Elżbiet wziął tajemny ślub.

Dzieci Elżbieta i Franciszka Józefa

Gizela

Elżbieta i Franciszek doczekali się czwórki dzieci. Pierwszym, w rok po ślubie, była Zofia (1855-1857), która imię otrzymała po swojej babce, a wbrew woli Sisi. Teściowa tak zakochała się w swojej wnuczce, że właściwie odcięła ją od matki. Podobnie było także z urodzoną w kolejnym roku Gizelą (1856-1932). W 1857 r. doszło do tragedii. Zofia zachorowała i zmarła. Jednak rok później urodził się pierwszy syn cesarskiej pary Rudolf. Ostatnim dzieckiem była Maria Waleria (1868-1924). Tą jedyną z dzieci Elżbieta wychowała osobiście, często zabierając Marię ze sobą w swoje liczne podróże. Elżbieta znacznie wyżej ceniła węgierskich niż austriackich poddanych i była rzecznikiem ich spraw. Marię urodziła w węgierskiej Budzie i rozmawiała z nią tylko po węgiersku. Życie bywa jednak przewrotne i ukochana córka Elżbiety z charakteru przypominała ojca. Nie tylko uważała się przede wszystkim za Austriaczkę, to była także żarliwą katoliczką. Nie mogąc rozmawiać z matką po niemiecku robiła to gdy tylko mogła z ojcem.

Arcyksiążę Rudolf i arcyksiężna Stefania

Urodzony w 1858 r. Rudolf był następcą tronu. Podobnie jak jego siostry i jego wychowaniem zajęła się babka. W tym czasie cesarz bez reszty był pochłonięty sprawami państwa, a matka zajmowała się licznymi podróżami. Nie miał najlepszych stosunków z ojcem. W 1881 r. ożenił się ze Stefanią Klotyldą, córką króla Belgii Leopolda II Koburga. Nie było to zgodne małżeństwo. Następca tronu notorycznie zdradzał żonę nabawiając się co rusz chorób wenerycznych. Cierpiał także na neurastenię, przy której ukojenia szukał w alkoholu i narkotykach. Ostatecznie w 1889 r. Rudolf popełnił samobójstwo w swoim zamku myśliwskim w Mayerling. Aczkolwiek niektóre teorie mówią o możliwym zabójstwie, ale trudno oczekiwać, że ten fakt byłby ukryty przez rodzinę cesarską skoro musiała publicznie przyznać, że syn był chory psychicznie. Inaczej nie mógłby zostać uroczyście pochowany z należną księciu czcią. Od śmierci syna Elżbieta ubierała się wyłącznie na czarno.

Najmłodsza z dzieci Maria w 1890 r. wyszła za mąż za arcyksięcia austriackiego Franciszka Salwatora Toskańskiego, z którym miała dziesięcioro dzieci.

Śmierć Elżbiety

Ilustracja francuskiego dziennika Le Petit Journal przedstawiająca zabójstwo Elżbiety Bawarskiej (1898)

Elżbieta niezadowolona z życia w Wiedniu właściwie całkowicie oddaliła się od męża. Toteż bardzo dużo podróżowała. Szczególnie lubiła wyjazdy do sąsiedniej Szwajcarii. Podczas jednej z takich wizyt została zamordowana w Genewie przez włoskiego anarchistę Luigi Lucheniego. Elżbieta 10 września 1898 r. udała się z hotelu do portu nad brzegiem Jeziora Genewskiego, by udać się na wycieczkę do kurortu Montreux. Przed wejściem na statek Lucheni ugodził ją pilnikiem w serce. Elżbiecie nie udzielono od razu pomocy, nie rozpoznając zagrożenia. Cesarzowa wraz z damą dworu, Irmą Sztáray wsiadła na statek. Dopiero po pewnym czasie, już na pokładzie płynącego statku, zasłabła. Postanowiono zawrócić do brzegu, ale było zbyt późno. Elżbieta wkrótce zmarła. Franciszek Józef o śmierci żony dowiedział się w Pałacu Schönbrunn. Miał wówczas powiedzieć, że „Nikt nigdy nie dowie się, jak bardzo ją kochałem”. Elżbieta została pochowana w krypcie w kościele kapucynów w Wiedniu.

Bibliografia:

1. H. Andics, Kobiety Habsburgów, Wrocław 1991.
2. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
3. S. Grodziski, Franciszek Józef I, Wrocław 1983
4. B. Hamann, Cesarzowa Elżbieta, Warszawa, 2015.
5. J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.
6. H. Wereszycki, Historia Austrii, Wrocław 1986.
7. M. Żywczyński, Historia powszechna. 1789-1870, Warszwa 2021.