Jarosław Mądry. Książę Rusi Kijowskiej, który bratał się z wikingami

Jarosław Mądry był księciem kijowskim, któremu czasowo udało się zjednoczyć księstwa ruskie. Podczas jego długiego panowania Ruś Kijowska osiągnęła szczyt kulturowego rozkwitu i potęgi militarnej. Miał liczne kontakty z wikingami, którzy znajdowali schronienie na jego dworze.

Konflikt Jarosława Mądrego z ojcem

Jarosław I Mądry

Jarosław Mądry urodził się w 978 r. jako syn Włodzimierza Wielkiego, władcy Rusi Kijowskiej oraz jego żony Rognedy. Jego matka była córką księcia Rogwołoda, który był Waregiem osiadłym w Połocku w latach 40-tych X w. Waregowie byli wikingami, którzy od VIII w. organizowali wyprawy do wschodniej Europy.

Włodzimierz przy pomocy Waregów podporządkował sobie inne księstwa ruskie. Był księciem kijowskim, nowogrodzkim i połockim. Najważniejsze grody obsadził swoimi synami. Jarosławowi przypadł Nowogród, z którego był zobowiązany płacić ojcu coroczną daninę. W 1014 r. Jarosław dzięki swoim kontaktom z Waregami stał się na tyle silny, że odmówił ojcu wypłaty daniny. Włodzimierz zmarł w 1015 r. w trakcie przygotowań do karnej wyprawy przeciwko Jarosławowi.

Wojna domowa o schedę po Włodzimierzu Wielkim

Jarosław Mądry, wielki książę Rusi Kijowskiej

Po śmierci Włodzimierza Wielkiego w 1015 r. pomiędzy jego wieloma synami doszło do krwawych walk o przejęcie schedy po ojcu. Początkowo przewagę uzyskał Światopełk I, który był zięciem Bolesława Chrobrego. Za zabójstwo trójki braci: Borysa Romana, Gleby Dawida i Światosława zyskał mroczny przydomek Przeklętego.

Informacja o śmierci ojca i przejęciu władzy przez Światopełka zastała Jarosława w Nowogrodzie w trudnym dla niego momencie. Oto wściekli na Waregów i innych cudzoziemców za ich nadużycia i gwałty, grodzianie Nowogrodu wyrżnęli przybyszów z północy. W odwecie Jarosław wybił zamieszanych w rozprawę z Waregami. W takich okolicznościach, na wieść o śmierci ojca, Jarosław postanowił pojednać się z nowogrodzianami. Wraz z nimi, i być może także Waregami, Jarosław ruszył na Kijów. Po drodze do niego pokonał brata Światopełka w bitwie pod Lubeczem nad Dnieprem. Światopełk zdołał uciec do swojego teścia, pozostawiając córkę Chrobrego, a swoją żonę, w niewoli.

Walki z Bolesławem Chrobrym

Bolesław I Chrobry pod Złotą Bramą w Kijowie

Polski książę postanowił pomóc zięciowi i przygotował wyprawę zbrojną na Kijów. Polskim władcą kierowały nie tylko względy sentymentalne, ale także antypolska polityka Jarosława, który odrzucał możliwość sojuszu z Polską. W efekcie w 1018 r. Chrobry  zorganizował wyprawę na Kijów.

Ta zakończyła się polskim sukcesem. Armia Jarosława została rozbita pod Wołyniem. Kijów zdobyto, a Światopełk wrócił na tron. Jarosław uciekł do Nowogrodu wraz z córką Chrobrego. W trakcie powrotu z Kijowa Chrobry przyłączył do polskiego terytorium Grody Czerwieńskie. Do kraju w odwecie za porwanie córki zabrał ze sobą dwie siostry Jarosława. Wkrótce po opuszczeniu Rusi przez Chrobrego Jarosław ponownie pokonał brata. Zwyciężył go w bitwie nad Altą. Światopełk podczas drogi do Polski został zamordowany.

Ingegerda szwedzka żona Jarosława Mądrego

Jarosław Mądry i szwedzka księżniczka Ingegerda

W 1019 r. żoną Jarosława została córka króla szwedzkiego Olafa i jego żony Astrydy, Ingegerda. Początkowo była przeznaczona na żonę króla Norwegii Olafa II Haraldssona. Jednak po tym, jak ofertę małżeńską złożył władca Nowogrodu, jej ojciec ostatecznie wydał ją za Jarosława. Para doczekała się dziewięciorga dzieci.

Konflikt z Mścisławem

Po ostatecznej rozprawie z Światopełkiem Jarosław zajął się umacnianiem swojej władzy na Rusi. Nie przebiegało to jednak bez konfliktów. W 1024 r. przeciwko Jarosławowi wystąpił brat Mścisław, który wykorzystał jego zaangażowanie w zwalczanie powstania w ziemi suzdalskiej. Jarosław przegrał, co zmusiło go do odstąpienia ziemi czernichowskiej Mścisławowi. Odzyskał ją dopiero w 1036 r. po śmierci Mścisława.

Najazd na Polskę i współpraca z Haraldem III

Śmierć Olafa II według średniowiecznej miniatury

Poza rywalizacją z bratem Jarosław wojował także z Pieczyngami i Połowcami. Wyprawiał się również na polskie terytoria.

W 1028 r. król Olaf II musiał opuścić Norwegię po tym jak został zdradzony przez nawet najbliższych ludzi, którzy dali się kupić pieniądzom i obietnicom Kanuta Wielkiego. Schronienie znalazł u Jarosława w Nowogrodzie. Olaf jednak wrócił do Norwegii, gdzie zginął w 1030 r. próbując odzyskać władzę. Walki przeżył jego brat Harald III Srogi, który śladem brata udał się na dwór Jarosława.

Czytaj także → Harald Sigurdsson zwany Srogim. Wiking, który po powrocie z Rusi zostałem królem Norwegii

W 1031 r. Jarosław wraz z bratem Mścisławem zaatakował Polskę, odbijając przy tym Grody Czerwieńskie. Obaj bracia w tej wyprawie byli wspierani przez przyszłego króla Norwegii, Haralda III Srogiego. W 1044 r. Harald ożenił się z córką Jarosława, Elżbietą. W 1045 r. powrócił do Norwegii, gdzie został współrządcą wraz z Magnusem I Dobrym. Po śmierci Magnusa w 1046 r. pełnił już rządy nad Norwegią samodzielnie. W 1048 r. założył Oslo. W 1066 r. wyprawił się do Anglii, gdzie zginął walcząc z Haroldem II Godwinsonem.

Polityka dynastyczna Jarosława

Jarosław prowadził aktywną politykę dynastyczną. Jego syn Wsiewłod w 1046 r. poślubił Irenę, córkę cesarza bizantyjskiego Konstantyna IX Monomacha. Inny syn Izjasław poślubił w 1043 r. Gertrudę, córkę króla Polski Mieszka II. Jego córka Anna wyszła za mąż za króla Francji Henryka I, których to syn Filip I po śmierci ojca został kolejnym władcą Francji. Z kolei córka Anastazja została żoną króla Węgier Andrzeja I. Wspomniana wcześniej córka Elżbieta wyszła za mąż za króla Norwegii Haralda III. Dodatkowo w 1041 r. siostra Jarosława Dobroniega Maria poślubiła polskiego księcia Kazimierza Odnowiciela. Ich synem byli dwaj kolejni polscy władcy: Bolesław II Śmiały i Władysław Herman. To sprawiło, że Jarosław Mądry był spokrewniony z wieloma późniejszymi europejskimi władcami.

Jarosław Mądry budowniczy i kodyfikator

Jarosław Mądry jako prawodawca

Z panowaniem Jarosława Mądrego związany jest znaczący rozwój Kijowa, który miał ambicję w tym czasie konkurować z Bizancjum. Podczas jego rządów rozpoczęto budowę katedry Mądrości Bożej, a także powstał pierwszy na Rusi klasztor. Znaczącej rozbudowie uległy także mury obronne miasta. Jarosław ufundował  katedrę św. Zofii w Nowogrodzie. Za jego panowania skodyfikowano najstarszy zbiór prawa Rusi Kijowskiej.

Rozpad Rusi po śmierci Jarosława Mądrego

Jarosław zmarł 20 lutego 1054 r. Po jego śmierci Ruś uległa rozbiciu dzielnicowemu. Jarosław być może chcąc zapobiec walkom o schedę po nim, podzielił państwo pomiędzy synów. Izjasław otrzymał Ruś Kijowską i zwierzchnictwo nad innymi braćmi, Światosław Czernihów, Wsiewołd Perejesław, Suzdal, Rostów i Biełooziero, Igor Wołyń, a Wiaczesław Smoleńsk. Pozostali synowie nie otrzymali żadnego przydziału. W kolejnych latach trwały walki między braćmi. W efekcie Ruś po 1054 r. rozpadła się na szereg księstw (dzielnic), a następnie na ponad 200 lat znalazła się pod panowaniem tatarskim (1240–1480).

Bibliografia:

1. L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocław 2009.
2. A. Forte, R. Oram, F. Pedersen, Państwa wikingów, Warszawa 2022.
3. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
4. B. Rybakow, Pierwsze wieki historii Rusi, Warszawa 1983.
5. S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Kraków 2002.