Wyprawa krzyżowa wyklętego cesarza Fryderyka II. Bez rozlewu krwi odzyskał Jerozolimę

Nie ogniem i mieczem, ale poprzez dyplomatyczne negocjacje Fryderyk II odzyskał dla chrześcijan Jerozolimę. To rozwiązanie spotkało się ostrą krytyką zarówno chrześcijan, jak i muzułmanów. Jedni uważali za niegodne oddanie Jerozolimy, a drudzy, że na mocy układu w mieście znajdowała się muzułmańska enklawa.

Niepowodzenie V krucjaty

Fryderyk II Hohenstauf

W 1213 r. papież Innocenty ogłosił kolejną krucjatę. Jednak pomysł na jej przeprowadzenie był nieco inny niż dotychczas. Krzyżowcy zamiast uderzyć wprost na Jerozolimę, zaplanowali atak na Egipt. Plan zakładał, że opanowanie Egiptu zmusi Al-Kamil (sułtana z dynastii Ajjubidów panującego w Egipcie) do rokowań, a nawet do odstąpienia od Jerozolimy.

W 1217 r. Krzyżowcy zaczęli koncentrować siły w Akce. Do Ziemii Świętej pospieszyli także król Węgier Andrzej II, książę Antiochii Boemund IV oraz król Cypru Hugon I. Wielkim nieobecnym był cesarz Fryderyk II. Co prawda cesarz obiecał wziąć udział w krucjacie, ale kwestie zdrowotne oraz zaangażowanie w sprawy wewnętrzne cesarstwa uniemożliwiły mu pospieszenie na Wschód. Z krucjaty wycofał się również Andrzej II, ale sytuację uratowały posiłki z Francji i Niemiec. Wystarczyły, by kontynuować wyprawę.

Walki o Damiettę

Wiosną 1218 r. flota krzyżowców popłynęła z Akki do Damietty w Egipcie. Krzyżowcy pod wodzą papieskiego wysłannika Pelagiusza szybko odnieśli sukces, opanowując twierdzę w pobliżu Damietty. Następnie rozpoczęli oblężenie samego miasta. Był to moment przełomowy krucjaty. Bowiem w zamian za wycofanie się spod Damietty muzułmanie zaproponowali oddanie Jerozolimy i relikwii Krzyża Świętego. Propozycja została odrzucona mimo, że jej przyjęcie de facto oznaczało zrealizowanie zakładanego planu.

Co prawda w listopadzie 1219 r. po długim oblężeniu krzyżowcy zdobyli Damiettę i ruszyłī dalej w kierunku Kairu. Jednak Al-Kamil dobrze przygotował Kair do obrony, jednocześnie odcinając krzyżowców od Damietty. To zaważyło na finalnej klęsce wyprawy. Jerozolima nadal była w rękach muzułmanów.

Wyprawa cesarza Fryderyka II

Papież Grzegorz IX

Niepowodzenie w Egipcie nie zatrzymało idei krucjat. Następca Innocentego III, wybrany w 1227 r. Papież Grzegorz IX także był ich gorliwym zwolennikiem. Co więcej, sprawowanie władzy rozpoczął od obłożenia ekskomuniką cesarza za niestawienie się na wyprawę w 1217 r.

Cesarz niejako na przekór po otrzymanej ekskomunice wyruszył do Palestyny. Fryderyk był władcą nietuzinkowym. W jednych wzbudzał zachwyt w innych przerażenie. Był z wszech miar wykształcony, znał wiele języków, przy tym jednak lubił odnosić się do religii w sposób ironiczny, samemu uważając się za następcę Chrystusa. Przez to za nic sobie miał władzę papieża. To nie przeszkadzało mu jednocześnie oddawać się wszelakim uciechom ciała zamiast ducha.

Pokojowe odzyskanie Jerozolimy

Fryderyk II (z lewej) spotyka Al-Kamila

Toteż tak nieszablonowa postać także w Ziemii Świętej zadziałała w sposób niestandardowy. Zamiast gotować się na krwawe bitwy rozpoczął rokowania z Al-Kamilem. W ich rezultacie sułtan zgodził się oddać Jerozolimę na dziesięć lat pod warunkiem, że miasto będzie otwarte dla muzułmanów i w ich rękach pozostanie enklawa z Kopułą na Skale i meczetem Al-Aksa. Natomiast krzyżowcy uzyskiwali Betlejem, Nazaret i zachodnią Galileę. Dodatkowo zgodzono się na wzajemne zwolnienie jeńców. Taki traktat pokojowy podpisano w Jaffie 18 lutego 1229 r. Paradoksalnie Święte Miasto odzyskiwał cesarz obłożony ekskomuniką.

Porozumienie spotkało się z dwustronną krytyką. W świecie chrześcijańskim niemal za zdradę ideałów uznano pertraktowanie z muzułmanami oraz pozostawienie im świątyń. Jeszcze większe larum podniosło się, gdy Fryderyk postanowił samozwańczo koronować się na króla Jerozolimy. Swoje prawa do tronu wywodził z małżeństwa z Jolantą Jerozolimską, córką Jana z Brienne będącego królem Królestwa Jerozolimy.

Al-Kamil

Z kolei Al-Kamilowi zarzucano oddanie Jerozolimy innowiercom. Jednak sułtan odpowiadał, że miasto jest zrujnowane, a także bardzo słabo bronione. W razie ewentualnego konfliktu muzułmanie mieli dużo korzystniejszą sytuację do ataku niż chrześcijanie do obrony. Zatem z pragmatycznego punktu widzenia małym kosztem gwarantował sobie pokój, który dawał mu możliwość łatwiejszego i swobodniejszego handlu z Europą. Al-Kamil kalkulował także, że zgoda na takie warunki zapobiegnie kolejnej wyprawie krzyżowej, co z kolei umożliwi mu całkowite zaangażowanie się w konflikt z emirem Damaszku.

Koronacja Fryderyka II na króla Królestwa Jerozolimy

Mimo bojkotu przez wielu baronów i przedstawicieli zakonów rycerskich, Fryderyk II postanowił zorganizować koronację z wielką pompą. Przed bramami miasta witał go Szams ad-Din z Nabulusu, który w symboliczny sposób oddawał mu klucze do miasta. 18 marca na mszy w kościele Świętego Grobu cesarz położył koronę na ołtarzu, po czym po prostu włożył ją sobie na głowę. 

Fryderyk II jeszcze w 1229 r. powrócił do Europy. Zmusiło go do tego nie tylko niechęć duchowieństwa i zakonów podporządkowanych papieżowi, co konieczność obrony swoich włoskich posiadłości przed zakusami Państwa Kościelnego. Niemniej sukces z Ziemii Świętej przysporzył mu wielu zwolenników i podniósł jego prestiż, co tylko irytowało wrogiego mu papieża.

Ponowna utrata Jerozolimy

Jerozolima

Tymczasem opuszczone przez władcę Królestwo Jerozolimskie było zbyt słabe, by samodzielnie opierać się muzułmanom. Jerozolima była de facto miastem otwartym, które nawet nie miało sił, aby zapewnić ochronę pobliskim szlakom handlowym. W 1244 r. Mongołowie dotarli ze swoją ekspansją do Imperium Chorezmijskiego, które podbili. Ocaleni niedobitkowie ruszyli na południe zdobywając Jerozolimę i przyłączając się do sułtana Egiptu Ajuba. W przeciwieństwie do pierwszej straty Jerozolimy jej opanowanie przez muzułmanów nie wywołało w Europie wielkiego ruchu krucjatowego. Tylko król Francji chciał odbić miasto. Zorganizował siódmą i jednocześnie ostatnią wyprawę krzyżową, ale ta zakończyła się katastrofą. Miasto pozostało w rękach muzułmanów.

Na koniec warto skomentować dlaczego wyprawa Fryderyka II nie jest często uważana za pełnoprawną krucjatę. Po pierwsze cesarz był objęty ekskomuniką, a zatem nie mógł formalnie reprezentować świata chrześcijańskiego. Cele zostały osiągnięte drogą układu, a nie w walce. Wreszcie po trzecie Jerozolima została wydana nie tyle Kościołowi, a osobiście cesarzowi Fryderykowi. Z tego też powodu miasto zostało objęte papieskim interdyktem, czyli zakazem odprawiania obrzędów religijnych.

Poszerz swoją wiedzę dzięki naszym innym ciekawym tekstom:

• Wyprawy krzyżowe. Przyczyny, przebieg i skutki krucjat
• Oblężenie Jerozolimy 1099, czyli sukces I wyprawy krzyżowej

Bibliografia:

1. W. Czapliński, A. Galos, Historia Niemiec, Wrocław 1990.
2. J. Huziański, Fryderyk II Hohenstauf. Cesarz rzymski, Poznań 2015.
3. A. Jotischky, Wyprawy krzyżowe i państwa krzyżowców, Warszawa 2007.
4. T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1999.
5. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2020.
6. S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, T. 1/2/3, Katowice - Poznań, 2009.
7. B. Zientara, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2008.