Bitwa nad Granikiem. Bitwa, w której prawie zginął Aleksander Wielki

Bitwa nad Granikiem, która miała miejsce w 334 p.n.e., stanowiła pierwsze z serii starć, które Aleksander Wielki, król Macedonii, stoczył w trakcie swojej wielkiej kampanii przeciwko imperium perskiemu. Ta historyczna bitwa, która stanowiła początek ekspansji Aleksandra na wschód, ukazuje genialne zdolności dowódcze młodego króla, a także wprowadza nas w tło konfliktu między dwoma potęgami. Jednocześnie to bitwa, w której Aleksander Wielki mógł zginąć u progu swojej wielkiej sławy i chwały.

Tło historyczne

Zabójstwo Filipa II

W 336 p.n.e. Aleksander Wielki objął tron macedoński po śmierci swojego ojca Filipa II. Wiele wskazuje na to, że za śmierć Filipa II odpowiada syn i jego żona. Filip II rozpoczął wielkie podboje Macedonii i szykował się do wyprawy przeciwko Persji. Jako, że ówczesną praktyką było wielożeństwo, żonaty Filip II całkowicie stracił głowę dla Kleopatry Eurydyki, która dodatkowo urodziła mu syna. Był to zatem konkurent dla jego syna Aleksandra, którego matką była Olimpias. Wobec tego najprawdopodobniej uknuli spisek, którego efektem było zabójstwo Filipa przez jednego z przybocznych. Na dworze macedońskim rozpoczęły się jednocześnie krwawe porachunki, z których zwycięsko, z poparciem wodzów ojca, wyszedł Aleksander.

Czytaj także → Ekspansja Macedonii i podboje Aleksandra Wielkiego

Jako ambitny władca Aleksander zdecydował się kontynuować politykę swojego ojca, mającą na celu podbicie imperium perskiego. Filip II zdobył już kontrolę nad Grecją, co pozwoliło jego synowi na skierowanie uwagi na potężnego wschodniego sąsiada. Co prawda po śmierci ojca część greckich polis zaczęła się buntować, ale Aleksander szybko przywrócił ich lojalność.

Azja mniejsza w atlasie historycznym

Imperium perskie było ogromnym państwem, rozciągającym się od Azji Mniejszej, przez Mezopotamię, aż po Egipt i wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Władza Persów opierała się na silnej administracji, złożonym systemie podatkowym oraz rozbudowanej sieci komunikacyjnej.

Terytorium Grecji było znacznie mniejsze i składało się z niezależnych polis (miast-państw) takich jak Ateny, Sparta czy Teby. Polis te często rywalizowały ze sobą o wpływy, ale łączyło je wspólne dziedzictwo kulturowe, język oraz religia. Filip II zdobył kontrolę nad Grecją i siłą lub namową zjednoczył wiele z jej polis pod swoją władzą, co stanowiło fundament pod dalsze ekspansyjne plany jego syna.

Wkroczenie na terytorium perskie przez Aleksandra Wielkiego miało na celu nie tylko przejęcie kontroli nad bogatymi perskimi prowincjami, ale również osłabienie jednego z głównych rywali Macedonii na arenie międzynarodowej, który przez wieki toczył wojny z Grekami. Nota bene odwet za perskie wyprawy z 490 r. p.n.e. i 480 r. p.n.e. przeciwko Grecji był przez Aleksandra propagandowo podawany za powód wyprawy.

W rzeczywistości zdobycie Azji Mniejszej, będącej centrum politycznym, kulturalnym i gospodarczym imperium perskiego, umożliwiłoby Aleksandrowi wykorzystanie jej zasobów do dalszych podbojów.

Wyprawa przeciwko Persji

W 334 r. p.n.e. Aleksander Wielki był gotów do rzucenia wyzwania królowi Persji z dynastii Achemenidów Dariuszowi III. Zebrawszy armię ok. 45-50 tys. żołnierzy (z czego ok. 6 tys., w tym hetajrów będących ciężkozbrojną jazdą), głównie Macedończyków, Greków, Traków i Ilirów, przeprawił się przez Hellespont (dziś Dardanele), cieśninę między Półwyspem Bałkańskim w Europie a Azją Mniejszą.

Aleksander liczył na szybkie zwycięstwo, które pozwoliłoby mu na zgromadzenie potrzebnych zapasów na terytorium wroga. Toteż domyślający się tego Memnon z Rodos, wódz grecki będący na najemnej służbie perskiej, zaproponował taktykę spalonej ziemi. Wówczas wycofujący się Persowie nie dawaliby ogromnej armii macedońskiej szansy na zdobycie potrzebnego zaopatrzenia. Jednakże perski wódz Arsames zdecydował się wydać bitwę Macedończykom, szykującym się do przekroczenia rzeki Granik.

Przebieg bitwy nad Granikiem

Bitwa nad Granikiem

Siły perskie nie były tak liczne jak macedońskie. Liczyły ok. 15 tys. piechoty, w tym 5 tys. greckiej piechoty najemnej oraz 15 tys. kawalerii. Wiedząc o przewadze liczebnej Macedończyków perski dowódca zdecydował się wykorzystać dogodne warunki terenowe.

Bitwa rozegrała się nad rzeką Granik, gdzie Aleksander początkowo chciał forsować falangą (zwarty szyk bojowy ciężkozbrojnej piechoty) Granik, co jednak wyperswadował towarzyszący mu wódz Parmenion. Uznał, że taki atak jest zbyt ryzykowny i nawet jeśli bitwa będzie wygrana, to okupiona dużymi stratami uniemożliwiającymi kontynuowanie wyprawy. Aleksander posłuchał rady starszego i zarządził poszukiwania dogodnego brodu, którym jego armia mogłaby niepostrzeżenie przeprawić się przez Granik (rzeka w północno-zachodniej części Azji Mniejszej).

Tradycyjne wyobrażenie hetajrów Aleksandra Wielkiego

Po udanej przeprawie Macedończycy podzielili swoją armię na trzy części. Prawym skrzydłem dowodził osobiście Aleksander, tam znajdowała się większość macedońskiej armii. Środek stanowiła falanga w wykonaniu hoplitów. Lewe skrzydło stanowiła lekka jazda pod wodzą Parmeniona.

Bitwa rozpoczęła od ataku Aleksandra na centrum perskiej armii, gdzie przebywali jej dowódcy. Tam wywiązała się zażarta potyczka, którą ostatecznie wygrali Macedończycy. W tym czasie uderzyła na perską konnicę falanga. Rozbicie perskiego centrum spowodowało ucieczkę konnicy, która na placu boju pozostawiła piechotę. Ta została okrążona przez jazdę macedońską a dodatkowo frontalnie uderzyła na nią falanga. Greccy najemnicy zostali uznani za zdrajców. Toteż wojska Aleksandra dokonały ich rzezi. Wybita została niemal cała piechota, a dodatkowo Aleksander wziął 2 tys. jeńców. Na placu boju poległ m.in. Mitrydates Perski, zięć perskiego króla.

Aleksander Wielki nad Granikiem był bliski śmierci

Przedstawienie bitwy nad Granikiem. Klejtos (konno, z toporem w ręku) ratuje Aleksandra

W trakcie bitwy pod Granikiem Aleksander Wielki bardzo narażał swoje życie, zyskując sławę jako odważny dowódca. Chciał tym samym dowieść, że jest godnym następcą swojego ojca. Jako, że miał walczyć w pozłacanym pancerzu i hełmie był łatwo dostrzegalnym celem dla Persów.

W trakcie bitwy o centrum Aleksandra zaatakowało dwóch perskich arystokratów. Jeden z nich trafił Aleksandra w hełm, który uratował mu życie. W odpowiedzi macedoński król pchnął włócznią w napastnika. W tym jednak czasie drugi z Persów, którym był Spitridates, pojawił się za Aleksandrem i zamachnął się, by zadać mu śmiertelny cios. Jednak należący do hetajrów Klejtos Czarny odciął mu rękę, ratując swojego wodza przed ciosem w plecy. Tym samym uratował życie Aleksandrowi, który mógł kontynuować podboje.

Następstwa bitwy nad Granikiem

Rzeźba przedstawiająca Aleksandra Wielkiego. Marmur, sztuka hellenistyczna, II-I wiek p.n.e. Najprawdopodobniej pochodzi z Aleksandrii w Egipcie / fot. Andrew Dunn, CC-BY-SA 3.0

Bitwa pod Granikiem otworzyła drogę do podboju Azji Mniejszej dla Aleksandra Wielkiego. Po tym zwycięskim starciu, armia macedońska kontynuowała swój marsz na wschód, sukcesywnie podbijając kolejne perskie prowincje. Wygrana pod Granikiem zbudowała fundament pod dalsze zwycięstwa Aleksandra, takie jak bitwy pod Issos czy Gaugamelą, które ostatecznie doprowadziły do upadku imperium perskiego.

Bitwa pod Granikiem jest nie tylko pierwszym ważnym zwycięstwem Aleksandra Wielkiego, ale także dowodem na jego zdolności dowódcze oraz odwagę.

Bibliografia:

1. B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, Warszawa 1988.
2. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2008.
3. G. Rachet, Słownik cywilizacji greckiej, Katowice 2006,
4. J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2002.
5. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2014.