Przeciętna długość życia w Rzeczpospolitej Obojga Narodów na tle Europy. Żyliśmy naprawdę krótko

Epidemie, częste wojny, niska higiena, słaba medycyna, wysoka umieralność noworodków, to czynniki które powodowały wolny przyrost przeciętnej długości życia w Europie. To zaczęło się zmieniać dopiero w drugiej połowie XVIII w., gdy przeciętna długość ludzkiego życia zaczęła przekraczać 30 lat. To o ponad połowę mniej niż współcześnie. 

Scena figuralna. Mieszczanie w latach 1697-1795. Dziesięć postaci, od lewej: woźny ratuszowy, trzej ławnicy, cztery Żydówki i dwaj Żydzi

Według regionów wykorzystanych do opracowania Głównego Urzędu Statystycznego Historia Polski w liczbach przeciętne trwanie życia w Europie w latach 1625-1815  wynosiła od 25 do 32,2 lat.

Na przestrzeni tego okresu najbardziej wzrosła przeciętna długość życia w Szwajcarii z 23,6 lat w okresie 1625-1649 do 33,2 w okresie 1770-1790. Co prawda dane pokazują, że Dania pod koniec XVIII w. miała przeciętną długość życia większą od Anglii, to jednak w Anglii już od XVIII w. przeciętna długość życia przekraczała 35 lat. Ten stosunkowo wysoki poziom przeciętnego trwania życia w Anglii autorzy Historia Polski w liczbach tłumaczą rozwojem ekonomicznym i kulturalnym na Wyspach Brytyjskich i postępami w dziedzinie sanitarnej.

W połowie XVIII we Francji wieku połowa dzieci umierała przed dziesiątym rokiem życia, a oczekiwana długość życia wynosiła zaledwie 25 lat. Pod koniec wieku osiągając prawie 30 lat. Następnie z wyjątkiem wojen napoleońskich i wojny z 1870 r. stale rosła.

Szlachta w latach 1697-1795. Jedenaście stojących postaci: ośmiu mężczyzn i trzy kobiety

Ile zatem wynosiło przeciętne trwanie życia pod koniec XVIII w. w Rzeczpospolitej Obojga Narodów na tle ówczesnej Europy?

Aczkolwiek trzeba do tych danych podchodzić ostrożnie, gdyż są one ustalone o pewne wycinkowe dane dla danych okresów. Wówczas nikt nie prowadził powszechnych rejestrów, z których moglibyśmy ustalić te dane z większą dokładnością. Niemniej można postawić tezę, że w państwach zachodnich i w Skandynawii przeciętna długość życia była większa niż w Rzeczpospolitej Obojga Narodów i Rosji.

Chłop na saniach powracający z targu wg Zbiór rozmaitych stroiów polskich, J.-P. Norblin, L.P. Debucourt, Paryż 1817

Wzrost przeciętnej długości życia w kolejnych dekadach obserwujemy ze względu na lepszą opiekę zdrowotną, poprawę warunków sanitarnych, szczepienia, dostęp do czystej bieżącej wody i lepsze odżywianie. Dla przykładu lekarze zaczęli regularnie myć ręce przed operacją dopiero w połowie XIX w. Od tego bowiem okresu zrozumiano, że działania antyseptyczne przyczyniają się do przeżywalności pacjentów.

Dla porównania przeciętne trwanie życia mężczyzn w Polsce w 2021 r. wyniosło 71,8 roku, natomiast kobiet 79,7 roku. W porównaniu z 2019 r., trwanie życia skróciło się odpowiednio o 2,3 i 2,1 roku, co było związane z epidemią COVID-19. Biorąc pod uwagę rok 1990 trwanie życia było wyższe o odpowiednio 5,6 i 4,5 roku.

Bibliografia:

1. C. Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
2. C. Kuklo, J. Łukasiewicz, C. Leszczyńska, Historia Polski w liczbach. Polska w Europie, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
3. S. Basaraba, A Guide to Longevity Throughout History, verywellhealth.com 2020.
4. Life expectancy in France, Institut National D’études Démographiques, ined.fr.
5. Trwanie życia w 2021 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2022.