Koronacja Napoleona Bonaparte. W jaki sposób został cesarzem Francuzów?

Koronacja Napoleona Bonaparte na cesarza Francuzów odbyła się 2 grudnia 1804 r. w paryskiej Katedrze Notre-Dame.  Ten moment był kulminacją jego drogi do władzy, która zaczęła się od zamachu stanu i przejęcia roli Pierwszego Konsula.  Jego umiejętność wykorzystania plebiscytów do uzyskania legitymacji, jak również charyzma i sukcesy na polu bitwy, pozwoliły mu na konsolidację władzy, którą ostatecznie potwierdził, przyjmując tytuł cesarza Francuzów.

Napoleon Pierwszym Konsulem

Trzech konsulów w okresie 1799-1804 (od lewej): Cambacérès, Bonaparte, Lebrun

Konsulat był formą rządów trzech konsulów, który działał we Francji od 1799 r., kiedy to Napoleon dokonał zamachu stanu znanego jako „zamach 18 Brumaire”. Jednak Napoleon, jako Pierwszy Konsul, miał faktycznie absolutną władzę, a Konsulat był na tyle skuteczny, że zapewnił Francji okres stabilności po latach rewolucji i chaosu.

Napoleon w tym okresie przeprowadził wiele reform. Jego najważniejszym osiągnięciem było wprowadzenie Kodeksu Cywilnego, często nazywanego Kodeksem Napoleona. Kodeks ten zrewolucjonizował prawo prywatne we Francji, wprowadzając zasady, które były nowatorskie na tamte czasy, takie jak równość wszystkich obywateli przed prawem, wolność religijna czy prawo do rozwodu. Wprowadził także reformy finansowe i edukacyjne, m.in. zorganizował Bank Francji i stworzył system powszechnego szkolnictwa średniego.

Reforma administracyjna Napoleona to kolejny ważny aspekt jego rządów. Zdecydował on, że Francja powinna być podzielona na departamenty, którymi zarządzali prefekci mianowani przez cesarza. Natomiast w gminach rządzili merowie. Taki system funkcjonuje we Francji do dzisiaj. To umożliwiło Napoleonowi utrzymanie bezpośredniej kontroli nad administracją lokalną. Sprzedał także za kwotę 15 mln dolarów Luizjanę Stanom Zjednoczonym (dziś ok. 400 mln dolarów). Trzeźwo ocenił, że utrzymanie tego terytorium będzie trudne oraz wiązać by się musiało z zaangażowaniem armii poza Europą. Toteż najlepiej było ten ogromny teren sprzedać niż po prostu go stracić na rzecz USA. Dodatkowo tak duży zastrzyk gotówki był niebagatelnym wsparciem dla skarbu po okresie rewolucji.

Napoleon Bonaparte odznacza pierwszych kawalerów Legii Honorowej

Jedną ze zdobyczy rewolucji francuskiej było zniesienie monarchii i nierówności między stanami. Toteż projekt Legii Honorowej będącej orderem i jednocześnie nobilitacją, spotkał się z oporem. Niemniej pod naciskiem Napoleona w maju 1802 r. Legia Honorowa została ustanowiona prawnie, a Napoleon rozpoczął jej hojne nadawanie. W ten sposób szybko powstała nowe elita państwowa. O tej skali świadczy fakt, że tylko w ciągu dwóch lat Napoleon uhonorował nią ok. 9 tys. osób.

Rozprawa z II koalicją antyfrancuską

Mimo, że domeną Napoleona była wojna to chcąc ustabilizować sytuację w państwie doprowadził do podpisanie traktatów pokojowych z Austrią i Anglią. Udowadniając swój kunszt Napoleon wkrótce po objęciu władzy konsularnej ruszył rozprawić się z Austrią. Udało mu się przeprowadzić wojsko przez Alpy i rozbić Austriaków 14 czerwca 1800 r. w bitwie pod Marengo. Tam przed klęską Napoleona uratowało nadejście na czas posiłków, które przechyliły na jego szalę zwycięstwo.

Decyzja o przyjęciu tytułu cesarskiego i koronacji była dla niego naturalnym krokiem do dalszej konsolidacji władzy. Kolejne sukcesy Francuzów zmusiły Austrię do podpisania 9 lutego 1801 r. pokoju w Lunéville. Austria poza Wenecją traciła posiadłości we Włoszech na korzyść Francji. W 1802 r. z wojny wycofała się Wielka Brytania, która 25 marca podpisała pokój w Amiens. Wielka Brytania zyskiwała Cejlon i Trynidad, a Francja zrzekała się pretensji do Egiptu. Pokój ten został wkrótce zerwany, ale dawał Napoleonowi możliwość skoncentrowania się na sprawach wewnętrznych oraz spokojnego przygotowywania się do działań militarnych.

Plebiscyty we Francji

Napoleon jako Pierwszy Konsul na obrazie Ingresa

Wraz z kolejnymi reformami i uspokojeniem sytuacji międzynarodowej pozycja i popularność Napoleona wzrastała. Ambitny Pierwszy Konsul zamierzał z tej dobrej dla siebie koniunktury skorzystać i stopniowo zagarniał coraz więcej władzy. Formą za pośrednictwem której legitymował swoje działania były plebiscyty. Głosowanie odbywało się jawnie poprzez zaznaczenie „tak” lub „nie” na imiennym spisie. Toteż taka forma głosowania zniechęcała do głosowania przeciwko, gdyż mogło się wiązać z przykrymi konsekwencjami dla takiego wyborcy.

Pierwszy z plebiscytów odbył się już w 1800 r. i dotyczył wprowadzenia Konsulatu. Głos za oddało 3 011 007 wyborców, a przeciwko ledwie 1 562.

Kolejnym krokiem Napoleona po usankcjonowaniu Konsulatu był plebiscyt w przedmiocie tego, czy powinien być konsulem dożywotnim. Plebiscyt odbył się w 1802 r. Za zgodą zagłosowało 3 600 000 uprawnionych, a przeciwko było 8 374 głosujących.

W 1803 r. wybuchła kolejna wojna Francji z Anglią, co stało się dla Napoleona pretekstem do jeszcze większego wzmocnienia swojej pozycji. Chciał zostać cesarzem, czyli był to de facto powrót do ustroju monarchii dziedzicznej. Jednakże cała operacja była przygotowana nie jako inicjatywa głównego zainteresowanego. Oto w marcu 1804 r. Senat zwrócił się do niego z propozycją objęcia we Francji dziedzicznej władzy. Ostatecznie w listopadzie odbył się plebiscyt na temat powierzenia Napoleon cesarskiej władzy. Ten projekt poparło 3 521 675 głosujących, przy sprzeciwie 2 579 wyborców.

Koronacja Napoleona na cesarza Francuzów

Katedra Notre-Dame w Paryżu

Koronacja na cesarza odbyła się już 2 grudnia 1804 r. Napoleon w dniu koronacji opuścił pałac Tuileries ok. godz. 11:00. Ubrany w pełny przepychy strój wyruszył wraz ze swoją żoną Józefiną i orszakiem w kierunku katedry Notre-Dame.

Tam czekał na nich przybyły wcześniej papież Pius VII wraz z duchowieństwem. Na miejscu były obecne także dwie orkiestry z czterema chórami, liczne zespoły wojskowe grające marsze i ponad trzystu muzyków.

Pius VII

Ostatni odcinek przed katedrą Napoleon i Józefina odbyli po drodze wyściełanej dywanami, której elementem była specjalnie wzniesiona na tę okoliczność brama triumfalna. Po wejściu pary do świątyni wierni odśpiewali hymn Veni Creator Spiritus. Kulminacyjnym momentem był symboliczny gest Napoleona, który wziął koronę z rąk papieża i sam włożył sobie ją na głowę. On także ukoronował Józefinę na cesarzową.

Ponieważ tradycyjna korona królewska została zniszczona podczas rewolucji francuskiej, specjalnie na tę uroczystość przygotowano nową. Samodzielną koronację Napoleona można odczytywać na wiele sposobów. Z całą pewnością jednak pokazywał swoją niezależność od władzy kościelnej. Dodatkowo tytuł, który przyjął czyli cesarza Francuzów, a nie Francji podkreślał, że jego władza nie pochodzi od Boga a od ludu.

Fragment koronacji uwieczniony na obrazie Jacquesa-Louisa Davida

Po tym akcie papież wypowiedział słowa „Viva imperator in aeternum” („Niech cesarz żyje wiecznie”). Na co zgromadzeni odpowiedzieli gromkim „Vive L’Empéreur! Vive L’Impératrice!” („Niech żyje cesarz! Niech żyje Cesarzowa!”). Po części koronacyjnej odbyła się uroczysta msza święta.

Ostatnim elementem koronacji była przysięga, którą Napoleon składał na Biblię. Przysięgał utrzymać niepodzielność terytorialną Francji, respektować wolność polityczną, cywilną i religijną, nie narzucać podatków i czynić wszystko dla dobra narodu francuskiego. Gdy napoleon skończył ponownie w katedrze chóralnie krzyczano „Vive L’Empéreur!”, a następnie zaśpiewano hymn modlitewny Te Deum.

Podsumowaniem tego jak ważny był to dla Napoleona dzień niech będą jego słowa wypowiedziana do swojego brata Józefa: „Gdyby ojciec mógł nas teraz widzieć”. Widziała natomiast Francja, która mimo, że w dużej mierze koronacja Napoleona była zaprzeczeniem tego o co walczyli rewolucjoniści francuscy, to jednak zasługi Napoleona i zachowanie przez niego wielu dokonań rewolucji powodowało, że nikt liczący nie podważał jego pozycji. Był to kluczowy moment w historii Francji, symbolizujący powstanie nowego porządku, który przetrwał z niewielkimi zmianami przez ponad dekadę.

Bibliografia:

1. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 2008.
2. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
3. A. Manfred, Napoleon Bonaparte, Warszawa 1982.
4. A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1982.
5. M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 2015.

Więcej o historii Francji przeczytasz klikając na poniższą grafikę: