Przewrót 18 brumaire’a. Zamach stanu, który dał Napoleonowi władzę we Francji |
Przewrót 18 Brumaire’a stanowił zwieńczenie epoki Dyrektoriatu i otworzył drzwi do ery Napoleona Bonaparte. W chwili, kiedy niestabilność Dyrektoriatu osiągnęła punkt krytyczny, młody generał wracający z Egiptu stał się dla wielu symbolem nadziei na stabilność i pokój. Przewrót przeprowadzony przez samego Bonaparte ostatecznie doprowadził do jego samozwańczego mianowania na pierwszego Konsula. Te wydarzenia dały początek nowej ery w historii Francji i całej Europy, zdefiniowanej przez ambitne dążenia i imperialne ambicje Napoleona.
Dyrektoriat
Dyrektoriat to forma rządu istniejąca we Francji od 1 listopada 1795 do 10 listopada 1799 r., której podstawy ustanowiono w rewolucyjnej Konstytucji z roku 1795. Władzę sprawowało pięciu dyrektorów, wybieranych na pięcioletnie kadencje przez Radę Starszych, jedną z dwóch izb francuskiego parlamentu, na podstawie listy kandydatów przedstawionej przez drugą izbę, Radę Pięciuset. Każdego roku wymieniano jednego z dyrektorów. Pomimo teoretycznie równych uprawnień, jeden z dyrektorów pełnił funkcję przewodniczącego, a jego rola często okazywała się kluczowa.
Dyrektoriat to okres niestabilności politycznej i gospodarczej. Kraj był wyczerpany długotrwałymi wojnami, korupcją i trudną sytuacją gospodarczą. Wielu obywateli tęskniło za stabilnością i pokojem, co stworzyło dogodne warunki dla przejęcia władzy przez Napoleona Bonaparte.
Powrót Napoleona do Francji
Napoleon przed Sfinksem (obraz Jean-Léon Gérôme z 1868 r.)
Dyrektoriat wysłał Napoleona do Egiptu w 1798 r. częściowo, aby odwrócić uwagę od jego popularności we Francji. Wyprawa, w skład której wchodzili artyści i naukowcy, miała na celu zdobycie terytorium i bogactw Egiptu oraz otworzyć drogę do ataku na Indie. Po zwycięstwie pod piramidami i zdobyciu Kairu, Francja straciła swoją flotę w bitwie pod Abukirem. Francuzi utrzymali się na lądzie, ale pod presją chorób, lokalnego oporu i osmańskiej interwencji, kapitulowali w 1801 r.
Napoleon jednak do kraju powrócił zanim doszło do ostatecznej klęski, która wobec utracenia floty była oczywista. Napoleon do brzegów Francji dopłynął 9 października 1799 r. Przybywał do kraju w momencie kryzysu politycznego, który chwiał podstawami Dyrektoriatu, nie radzącego sobie z problemami kraju. Na to nałożył się również kryzys wojskowy. Napoleon powracał wyczuwając, że następuje moment przesilenia, a on nie chce pozostawać poza grą o najwyższą stawkę.
Emmanuel Joseph Sieyès
Nie mylił się, bowiem dwóch dyrektorów planowało zamach stanu. Chcieli kontrolowanej przez nich zmiany ustroju zanim sami zostaną zmieceni pod wpływem niezadowolenia społecznego. Toteż grupa spiskowców z dyrektorami Emmanuelem-Josephem Sieyèsem i Pierre Rogerem Ducosem oraz ministrem policji Josephem Fouché i ministrem spraw zagranicznych Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord zamierzała przejąć władzę za pośrednictwem wojska.
Do wykonania zadania potrzebowali generała będącego twarzą całego przedsięwzięcia, który będzie gwarantem spokoju i pokoju. Ich faworytem był generał Barthélemy Catherine Joubert. Ten jednak zginął w trakcie bitwy pod Novi 9 sierpnia 1799 r. Wobec powrotu Napoleona i jego popularności, ten stał się szablą Sieyèse’a.
Przewrót 18 Brumaire’a
Lucjan Bonaparte
Przewrót zaplanowano na 18 Brumaire’a. To data z systemu kalendarza rewolucyjnego, która odpowiada 9 listopada 1799 r. w kalendarzu gregoriańskim. Był to typowy przewrót wojskowy, a nie ogólnospołeczny. Spiskowcy nie chcieli ryzykować i odwoływać się do ludu Paryża, tylko zamierzali postawić go przed faktem dokonanym. Głównymi aktorami zamachu byli bracia Napoleon i Lucjan Bonaparte.
Pierwszym krokiem było zwołanie rankiem 9 listopada Rady Starszych, ale z pominięciem tych jej członków, którzy byli przeciwnikami Napoleona. Obrady rozpoczęto od ostrzeżenia, że planowany jest zamach na Republikę i aby mu zapobiec należy powierzyć władzę wojskową w Paryżu generałowi Bonaparte. W rzeczy samej rozpowiadający tę plotkę nie kłamali, z tą różnicą, że obrońca Republiki w rzeczywistości był jej grabarzem. Po podjęciu stosownej uchwały Napoleon ruszył na czele 1500 kawalerzystów złożyć przysięgę na wierność konstytucji. W tym czasie Sieyès i Ducos złożyli rezygnację z funkcji dyrektorów. To samo pod ich wpływem uczynił Paul Barras, któremu w zamian zagwarantowano spokój. Pozostałą dwójkę opornych dyrektorów po prostu internowano. Tym samym Francja pozostała bez władzy wykonawczej, a celem spiskowców było zapełnienie tej luki nowym bytem politycznym.
Wyzwaniem dla zamachowców była Rada Pięciuset, ale ich atutem było to, że jej przewodniczącym był Lucjan Bonaparte. Ten po otwarciu posiedzenia wobec oporu deputowanych zarządził przerwanie posiedzenia, które miało być wznowione w podparyskim Saint-Cloud. Chodziło o to, by lud Paryża nie wpłynął na plany spiskowców.
Bonaparte w sali posiedzeń Rady Pięciuset
10 listopada w Saint-Cloud zebrały się obie Rady. W Radzie Pięciuset sprzyjający spiskowcom deputowani lansowali tezę o spisku przeciwko republice i konieczności podjęcia zdecydowanych środków, w zamyśle nowej formie ustroju. Na to liczni członkowie Rady zdecydowanie zarządali dowodów, a nawet wprost mówili, że te plany zmierzają do dyktatury, której nie chcą.
Napoleon widząc opór postanowił działać i wszedł na obrady Rady Pięciuset, ale gdy tylko został rozpoznany rozległy się okrzyki przeciwko niemu i dyktaturze, grożono mu wyjęciem spod prawa. Nie poprzestając na krzykach Napoleon został poszarpany przez jego rozemocjonowanych przeciwników. Sytuację uratował gen. Joachim Murat, który wpadł w tłum na czele grenadierów i oswobodził towarzysza.
W pierwszym momencie Napoleon był wstrząśnięty, ale do działania zmusił go Talleyrand mówiąc mu, że już został wyjęty spod prawa i nie ma nic do stracenia. Wtedy Napoleon zaczął krzyczeć na swoich żołnierzy, którym sytuację przedstawiono jako próbę zamachu na jego życie. Potwierdził to zaraz sam jego brat. Przekonani żołnierze weszli do sali obrad z pochylonymi bagnetami. Wówczas wielu z nich zaczęło uciekać, ale żołnierze wyłapali ich i sprowadzili z powrotem do sali. Dalsze obrady przebiegły już spokojnie, bo zastraszeni członkowie Rady Pięciuset przegłosowali dekret powierzający rządy w państwie trzem konsulom.
Przewrót 18 brumaire’a
W ten sposób Dyrektoriat został zastąpiony Konsulatem. Konsulami zostali Napoleon, Sieyès oraz Ducos. Mimo, że ostatnia dwójka była dyrektorami stojącymi za spiskiem, to faktycznie najmocniejszą pozycję w tej trójce, dzięki poparciu wojskowemu, zyskał Napoleon. Notabene Napoleon tę dwójkę szybko wymienił na Jeana-Jacquesa Régis Cambacérèsa i Charlesa Françoisa Lebruna, by w ten sposób mieć jako konsulów ludzi, wobec których nie ma żadnego długu.
Przewrót 18 Brumaire’a zakończył okres Rewolucji Francuskiej i otworzył drogę do władzy Napoleona, ostatecznie prowadząc do powstania Cesarstwa Francuskiego i koronacji Napoleona na cesarza Francuzów.
Bibliografia:
- J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 2008.
- A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
- A. Manfred, Napoleon Bonaparte, Warszawa 1982.
- A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1982.
- M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 2015.
Więcej o historii Francji przeczytasz klikając na poniższą grafikę:
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
