Zofia Holszańska. O 53 lata młodsza żona Jagiełły, która urodziła następcę tronu

Zofia Holszańska była czwartą żoną króla Władysława Jagiełły. Wcześniej, trzykrotnie żonaty polski król, nie miał męskiego potomka. Dopiero w związku z kilkadziesiąt lat młodszą księżniczką Zofią doczekał się synów, z których dwójka została królami Polski.

Zofia Holszańska. Córka litewskiego kniazia

Portret Królowej Zofii Holszańskiej autorstwa Marcela Krajewskiego

Zofia Holszańska, a właściwie Sonka Holszańska, była litewską księżniczką. Urodziła się ok. 1405 r. w rodzinie kniazia Andrzeja Holszańskiego i jego drugiej żony księżnej Aleksandry Druckiej. Matka Zofii była córką Dymitra Starszego Olgierdowica, który był synem Olgierda. Tenże Olgierd, wielki książę litewski w latach 1345–1377, był ojcem Jagiełły. To oznacza, że była krewną polskiego króla. Po śmierci ojca, która nastąpiła na pewno przed 1420 r. przebywała na dworze w Drucku u swojego wuja Semena.

Trzy pierwsze małżeństwa Jagiełły

Jagiełło opłakuje śmierć Jadwigi

Jagiełło zanim poznał Zofię był trzykrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była królowa Polski Jadwiga (tytułowana królem), młodsza od niego o dwadzieścia lat (Jagiełło urodził się w 1352 r. lub 1362 r.). To małżeństwo miało podłoże polityczne i było jednym z powodów powstania unii polsko-litewskiej. Niestety Jadwiga zmarła w 1399 r. niedługo po porodzie pierwszego dziecka. Podobnie śmierć zabrała, jeszcze przed matką, urodzoną przez Jadwigę Elżbietę Bonifację.

Drugą żoną Jagiełły była Anna, wnuczka Kazimierza Wielkiego i hrabiego cylejskiego Wilhelma. Młodsza od monarchy o dwadzieścia dziewięć lat. Ślub pary odbył się w Krakowie w 1402 r. W 1408 r. Anna urodziła córkę, Jadwigę. Królowa ciężko zachorowała pod koniec 1415 r., a w marcu następnego roku zmarła.

Władysław Jagiełło i jego żony: Jadwiga Andegaweńska, Anna Cylejska, Elżbieta Granowska i Zofia Holszańska

Król po raz trzeci ożenił się już w 1417 r. z osiemnaście lat młodszą Elżbietą Granowską. Była to wielka miłość króla, a plany ślubu nie miały charakteru politycznego. Jagiełło poślubił Elżbietę mimo sprzeciwu możnych wytykających jej brak królewskiego pochodzenia oraz licznych mężów. Jagiełło był bowiem dla niej czwartym małżonkiem. Wypominano jej podeszły wiek. Miała 47 lat, a więc szanse na urodzenie przez nią dzieci nie były znaczne, co także wypominano królowi. Jagiełło zagroził, że jeśli na ożenek polscy panowie mu nie pozwolą, to wróci na Litwę i na tronie w Polsce zostawi swoją córkę Jadwigę.

Musiano uznać, że król nie blefuje, bowiem ostatecznie nie sprzeciwiono się jego małżeństwu. Los jednak spowodował, że już w 1420 r. królowa zmarła na gruźlicę.

Zofia Holszańska i Jagiełło

Jagiełło i Zofia Holszańska

Jagiełło przyszłą żonę poznał najpewniej zimą przełomu 1420/1421 r., gdy przebywał w Drucku u księcia Semena. Wedle jednego z ruskich latopisów król poprosił swojego kuzyna Witolda, wielkiego księcia litewskiego, o pomoc w zaaranżowaniu małżeństwa. Miał powiedzieć, że miał już trzy żony, z tego dwie Polki i jedną Niemkę, więc czas poślubić księżniczkę ruską.

Także tym razem wielu możnowładców było przeciwnych temu małżeństwu. Istniała bowiem w owym czasie sprawa ewentualnego ślubu Jagiełły z Zofią Bawarską, której posagiem miał być Śląsk. Jednakże miała ona wtedy 44 lata i żadnych dzieci, co mogło nasuwać podejrzenia o bezpłodność czeskiej księżniczki. Tymczasem król pod koniec życia głęboko zapragnął pozostawienia po sobie dziedzica. Według poglądów jego medyków, aby starszy mężczyzna miał szansę na spłodzenie dzieci, powinien ożenić się z bardzo młodą dziewczyną.

Tym samym w lutym 1422 r. w Nowogródku odbył się ślub Jagiełły i Zofii. Między małżonkami była istotna różnica wieku. Król miał wówczas 70 lat, a księżniczka 17. Po ślubie Jagiełło zostawił Zofię w Krakowie i udał się załatwiać sprawy państwowe. W pierwszym roku małżeństwa spędzili wspólnie może kilka tygodni. Dopiero w 1423 r. Jagiełło rozpoczął starania o jej koronację na królową Polski. Ta ostatecznie odbyła się w Katedrze na Wawelu 5 marca 1424 r. Było to duże wydarzenie, które swoją obecnością uświetnili m.in. cesarz Zygmunt Luksemburski, książę bawarski Ludwik VII i książę pomorski Eryk Pomorski.

Czytaj także → Cztery małżeństwa Władysława Jagiełły. Dopiero ostatnia żona dała mu upragnionego następcę

Dzieci Jagiełły i Zofii Holszańskiej

Kazimierz Jagiellończyk

Zofia 31 października 1424 r. urodziła pierwszego syna Jagiełły, Władysława. Oznacza to, że mniej więcej w okresie poprzedzającym koronację Zofia zaszła w ciążę.

Król natychmiast rozpoczął starania o zapewnienie synowi następstwa tronu i korony polskiej, co mu się udało.

Kolejnego syna Zofia urodziła w 1426 r. Był nim Kazimierz, który wkrótce zmarł. Rok później, 30 listopada 1427 r. na świat przyszedł kolejny syn, Kazimierz Andrzej, który po śmierci Władysława w 1444 r. pod Warną, został kolejnym królem Polski.

Oskarżenia o zdradę małżeńską

Przysięga królowej Zofii Holszańskiej

Znaczna różnica wieku między małżonkami podsycała plotki o domniemanej niewierności Zofii. Wątpiono nawet czy Władysław jest rzeczywiście synem króla. W 1427 r. wybuchła wielka afera na dworze. Dwie damy dworu zarzuciły królowej zdradę z Janem Hińczą z Rogowa, Piotrem Kurkowskim, Wawrzyńcem Zarębą, Janem Kraską, Janem Koniecpolskim oraz Piotrem i Dobiesławem ze Szczekocin. Większość z oskarżonych natychmiast uwięziono, a Jan z Koniecpola oraz Piotr i Dobiesław ze Szczekocin uciekli.

Czytaj także → Zofia Holszańska musiała publicznie przysięgać wierność Jagielle. Na dworze wybuchł gigantyczny skandal

Nad królową za wolą Jagiełły odbył się sąd. Sędziami byli Witold, wojewoda krakowski Jan Tarnowski, wojewoda sandomierski Mikołaj z Michałowa oraz biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Sprawę zakończyła uroczysta przysięga złożona przez królową i siedem kobiet z otoczenia Zofii. Później ze względu na podobieństwo synów do ojca nikt nie kwestionował ojcostwa Jagiełły.

Bibliografia:

1. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
2. J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.
3. M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.
4. S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Kraków 2002.
5. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10 i 11, oprac. D. Turkowska i M. Kowalczyk, Warszawa 2009.