Nieudane zamachy na znanych przywódców - historia, motywy i konsekwencje

Zamach na Bolesława Chrobrego

Bolesław Chrobry

Podczas zjazdu w Merseburgu doszło do zamachu na życie Bolesława Chrobrego, polskiego księcia, który nie został odpowiednio zabezpieczony przez niemieckiego króla Henryka II. Chrobry został zaatakowany na ulicy miasta, lecz dzięki szybkiej interwencji dwóch niemieckich feudałów – księcia Bernharda i margrabiego Henryka ze Schweinfurtu – udało mu się uniknąć śmierci. Atak ten znacząco zaostrzył napięcia między Polską a Niemcami, które już wcześniej były wysokie z powodu rywalizacji politycznej. Chrobry podejrzewał, że zamach był częścią większego planu Henryka II, aby pozbyć się go i przejąć kontrolę nad spornymi terytoriami. To wydarzenie pośrednio doprowadziło do długotrwałej wojny polsko-niemieckiej, która ostatecznie zakończyła się zwycięstwem Chrobrego i podpisaniem pokoju w Budziszynie w 1018 roku.

Zamachowiec: nieznani, być może działali za wiedzą Henryka II

Powód zamachu: wyeliminowanie groźnego rywala w osobie Chrobrego

Skutki: Utrata zaufania Chrobrego do Henryka II, wkrótce wybuchła wojna polsko-niemiecka

Zamach na Zygmunta III Wazę

Zamach Piekarskiego na Zygmunta III Wazę

15 listopada 1620 r. król Polski Zygmunt III Waza padł ofiarą zamachu dokonanego przez szlachcica Michała Piekarskiego. Piekarski zaatakował króla w czasie, gdy ten wchodził do kościoła św. Jana w Warszawie. Uzbrojony w nadziak, zamachowiec zdołał zadać królowi dwa ciosy. Jeden w plecy, a drugi w twarz. Rany nie okazały się śmiertelne. Króla uratował marszałek nadworny koronny Łukasz Opaliński, który zasłonił go własnym ciałem. Z kolei obecny przy ojcu królewicz Władysław, trafił Piekarskiego szablą w głowę.

Zamachowiec jednak przeżył, ale został pochwycony. Torturowano go, aby wyjawił ewentualnych wspólników. Na mękach mówił  bez ładu i składu, stąd określenie „pleść jak Piekarski na mękach”. Piekarski był prawdopodobnie chory psychicznie. Przed zamachem pozbawiono go praw do zarządzania majątkiem, uznając go za niepoczytalnego. To prawdopodobnie skłoniło go do zamachu na króla. Piekarski zginął w okrutny sposób. Jego kończycy przywiązano do czterech koni, które następnie rozerwały szlachcica. Jego szczątki spalono na stosie.

Zamachowiec: Michał Piekarski, szlachcic

Powód zamachu: najpewniej choroba psychiczna Piekarskiego oraz niezadowolenie z jego ubezwłasnowolnienia

Skutki: wzmocnienie ochrony króla oraz budowa ganku łączącego prezbiterium kościoła św. Jana z Zamkiem Królewskim

Zamach na Ludwika XV

Rycina z egzekucji Damiensa

5 stycznia 1757 r. Ludwik XV, król Francji, został zaatakowany przez Roberta-François Damiensa. Zamachowiec zranił monarchę nożem, gdy ten jechał w swojej karocy. Rana okazała się powierzchowna, aczkolwiek trafiła króla w pierś. Ludwika XV uratowało grube ubranie, które miał na sobie. Zamachowca złapano i poddano torturom. Nie ustalono, by sprawca miał jakichkolwiek wspólników. Damiens, podobnie jak Piekarski, został skazany na śmierć poprzez rozerwanie końmi. Nie są znane jego motywy. Możliwe, że Damiens był niezrównoważony psychicznie.

Zamachowiec: Robert-François Damiens

Powód zamachu: najpewniej choroba psychiczna Damiensa

Zamach na Napoleona Bonaparte

Zamach na ilustracji z końca XIX w.

Zamach na Napoleona Bonapartego, znany jako zamach machiny piekielnej, miał miejsce 24 grudnia 1800 roku w Paryżu. Zorganizowany przez rojalistów atak miał na celu zamordowanie Napoleona, który odnosił sukcesy militarne i był pierwszym konsulem Francji.

Spisek był kierowany przez Georgesa Cadoudala, który wysłał do Paryża grupę szuanów (zbuntowani chłopscy uczestnicy powstań zwanych szuanerią w okresie rewolucji francuskiej), w tym Josepha Picota de Limoëlan i François-Josepha Carbona. Zamachowcy kupili powóz i konia, a następnie przygotowali beczkę wypełnioną prochem, którą planowali zdetonować na ulicy Saint-Nicaise, gdy Napoleon będzie przejeżdżał do opery. 24 grudnia Carbon i Limoëlan ustawili powóz z bombą na ulicy Saint-Nicaise. W decydującym momencie Limoëlan spanikował i nie dał sygnału do odpalenia bomby na czas. Saint-Régeant zorientował się zbyt późno, podpalił lont i uciekł. Wybuch zabił od 6 do 22 osób i ranił około 100, ale Napoleon i jego towarzysze nie ucierpieli.

Napoleon początkowo oskarżył jakobinów o zamach, co doprowadziło do aresztowań i deportacji 133 osób związanych z tym ruchem, mimo że minister policji, Joseph Fouché, wskazywał na rojalistów jako sprawców. Dopiero śledztwo wykazało, że zamach był dziełem szuanów. Głównego zamachowca, Carbona, złapano 18 stycznia 1801 r. Na torturach wydał swoich wspólników. 25 stycznia zatrzymano Saint-Régeanta. Obaj zostali straceni 20 kwietnia na placu Grève. Limoëlan zdołał uciec do Stanów Zjednoczonych.

Zamachowcy: rojaliści przeciwni rządom Napoleona.

Powód zamachu: chęć obalenia Napoleona i przywrócenia monarchii we Francji.

Zamach na Włodzimierza Lenina

Artystyczna wizja zamachu na Lenina

30 sierpnia 1918 r., Włodzimierz Lenin, lider rewolucji bolszewickiej, padł ofiarą nieudanego zamachu dokonanego przez Fanny Kapłan, członkinię Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (eserowców). Kapłan, która była przeciwniczką polityki bolszewików, Lenina uznawała za zagrożenie dla socjalizmu i zdrajcę idei rewolucji.

Kapłan zbliżyła się do Lenina, gdy ten wychodził z fabryki Michelsona w Moskwie. Oddała trzy strzały, z których dwie kule trafiły Lenina - jedna w ramię, a druga w szczękę. Mimo poważnych obrażeń Lenin przeżył zamach dzięki natychmiastowej interwencji medycznej. Kapłan została natychmiast aresztowana przez Czeka (sowiecką tajną policję) i po krótkim śledztwie stracona.

Zamachowiec: Fanny Kapłan, członkini Partii Socjalistów-Rewolucjonistów

Powód zamachu: sprzeciw wobec polityki bolszewików, brutalnych metod rządzenia oraz nadzieja na zakończenie terroru rewolucyjnego i przywrócenie bardziej demokratycznego rządu

Skutki: zamach stał się przyczyną, dla której bolszewicy wydali  dekrety o masowym terrorze, nadając Czeka pełne uprawnienia do realizacji tych działań

Zamach na Franklina Delano Roosevelta

Giuseppe Zangara zaraz po zatrzymaniu przez policjantów

15 lutego 1933 r. prezydent-elekt USA Franklin Delano Roosevelt był celem zamachu w Miami. Giuseppe Zangara, który chciał zabić ustępującego prezydenta Herberta Hoovera, zmienił plany i postanowił zaatakować Roosevelta. Podczas przemówienia Zangara oddał strzały, ale nie trafił prezydenta-elekta. Kule raniły burmistrza Chicago, Antona Cermaka, który zmarł później w szpitalu. Zangara został szybko osądzony i stracony na krześle elektrycznym.

Zamachowiec: Giuseppe Zangara

Przyczyny zamachu: Zangara miał silne przekonania antykapitalistyczne i uważał, że wszyscy prezydenci Stanów Zjednoczonych są odpowiedzialni za jego biedę i cierpienie

Zamach na Adolfa Hitlera

Sala konferencyjna zniszczona na skutek wybuchu, 20 lipca 1944 r.

Jednym z najbardziej znanych nieudanych zamachów na przywódcę był spisek na życie Adolfa Hitlera, którego kulminacyjny moment przypadł na 20 lipca 1944 r. Zamach został zaplanowany przez grupę wysokich rangą oficerów Wehrmachtu, którzy byli przeciwni polityce Hitlera i chcieli zakończyć jego rządy.

Pułkownik Claus von Stauffenberg wniósł bombę w aktówce na spotkanie w Wilczym Szańcu, głównej kwaterze Hitlera. Mimo że bomba wybuchła, Hitler przeżył zamach z lekkimi obrażeniami. Przyczyną niepowodzenia była zmiana miejsca spotkania na lepiej wentylowane pomieszczenie oraz przestawienie aktówki przez jednego z uczestników spotkania oraz wielki dębowy stół, który zamortyzował falę uderzeniową. Po zamachu Stauffenberga i ok. 200 innych spiskowców stracono.

Zamachowcy: Claus von Stauffenberg i inni oficerowie Wehrmachtu.

Powód zamachu: śmierć Hitlera miała umożliwić wojskowy przewrót i utworzenie nowego rządu z Carlem Friedrichem Goerdelerem jako kanclerzem oraz Ludwigem Beckiem jako prezydentem

Skutki: Hitler przeprowadził czystki wśród przeciwników nazizmu

Zamach na Ronalda Reagana

Agenci Secret Service chronią sekretarza prasowego Jamesa Brady’ego i funkcjonariusza policji Thomasa Delahanty’ego podczas zamachu na Reagana

30 marca 1981 r., zaledwie dwa miesiące po objęciu urzędu prezydenta Stanów Zjednoczonych, Ronald Reagan został postrzelony przez Johna Hinckleya Jr. przed hotelem Hilton w Waszyngtonie. Hinckley oddał sześć strzałów, z których jedna kula trafiła Reagana w płuco. Reagan przeżył zamach dzięki szybkiej interwencji lekarzy i ochrony, a zamachowiec został aresztowany na miejscu. Hinckley twierdził, że chciał zaimponować aktorce Jodie Foster, z którą był obsesyjnie związany. Śledczy znaleźli niewysłany do Foster list, w którym zamachowiec pisał, że robi to, by zrobić na niej wrażenie. Został skazany w Szpitalu Psychiatrycznym św. Elżbiety, z którego zwolniono go w 2016 r.

Zamachowiec: John Hinckley Jr.

Powód zamachu: sąd uznał go za niezrównoważonego psychicznie, chęć zaimponowania Jodie Foster

Zamach na Jana Pawła II

Jan Paweł II chwilę po tym jak Ali Ağca postrzelił go na Placu św. Piotra

13 maja 1981 r., podczas audiencji generalnej na placu św. Piotra w Watykanie, papież Jan Paweł II został postrzelony przez Mehmeta Ali Ağcę. Papież został ciężko ranny, ale przeżył dzięki szybkiej interwencji medycznej. Ağca, turecki ekstremista, oddał strzały z bliskiej odległości, trafiając papieża w brzuch i rękę. Pomimo poważnych obrażeń, Jan Paweł II wybaczył swojemu zamachowcowi, odwiedzając go w więzieniu kilka lat później.

Zamachowiec: Mehmet Ali Ağca

Powód zamachu: motywy Ağcy pozostają do dziś niejasne, choć spekuluje się, że zamach mógł być częścią większej konspiracji, być może związanej z tajnymi służbami bloku wschodniego

Skutki: zamach wstrząsnął światem katolickim i zjednoczył wiernych wokół papieża. Jan Paweł II po zamachu kontynuował swoją misję, podkreślając przesłanie pokoju i pojednania, co przyczyniło się do dalszego umacniania jego autorytetu.

Bibliografia:

1. L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocław 2009.
2. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
3. E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2022.
4. J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.
5. K. Mikulski, J. Wijaczka, Historia Powszechna. Wiek XVI-XVIII, Warszawa 2011.
6. E. Rostworowski, Historia Powszechna .Wiek XVIII, Warszawa 2006.
7. Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 2005.
8. M. Żywczyński, Historia powszechna. 1789-1870, Warszawa 2021.