Bolesław Chrobry - koronacja w roku 1000 czy 1025? Spór wokół daty koronacji pierwszego króla Polski

Koronacja Bolesława Chrobrego to jedno z najbardziej zagadkowych wydarzeń w historii średniowiecznej Polski. Tradycyjnie uznaje się, że pierwszy król Polski został koronowany w 1025 roku, tuż przed swoją śmiercią. Jednak istnieją teorie sugerujące, że Bolesław mógł zostać koronowany już w 1000 roku podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Część badaczy podaje w wątpliwość powszechnie przyjętą datę, powołując się na symboliczne gesty i przekazy kronikarskie, które mogą wskazywać na wcześniejszą koronację. Spór o to, kiedy Bolesław Chrobry przyjął koronę toczy się do dziś, a różne źródła historyczne rzucają światło na tę fascynującą kwestię.

Koronacja Bolesława Chrobrego w roku 1000

Koronacja Bolesława Chrobrego / fot. Ksawery Pillati, domena publiczna

Johannes Fried niemiecki historyk specjalizujący się w historii średniowiecza przedstawia tezę, iż koronacja Bolesława Chrobrego odbyła się już w roku 1000 podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Jest to teza, którą co do zasady odrzucają polscy historycy i to wbrew przekazowi Galla Anonima, który opisywał nałożenie korony na skronie Chrobrego przez cesarza Ottona III.

Nawet przyjmując, że do takiego gestu doszło (niemiecki kronikarz Thietmar milczy na ten temat), to należy go traktować czysto symbolicznie, jako uznanie polskiego władcy za równego sobie lub zachętę do starań o rzeczywistą koronację. Tudzież ma obrazować tylko i wyłącznie uprawnienia królewskie związane z kreowaniem metropolii kościelnych w Polsce (musiało zabraknąć przysłowiowej kropki nad i skoro Chrobry dokonał koronacji w 1024). Był to jednocześnie element europejskiej polityki Ottona III, która zakładała odnowienie Cesarstwa Rzymskiego ze słowiańszczyzną jako jego elementem.

Innego zdania jest Fried, który poddał analizie źródła, w tym głównie Ewangeliarza Liuthara, który powstał ok. roku 1000, być może już po zjeździe gnieźnieńskim i wysnuł tezę, że do koronacji Chrobrego doszło właśnie podczas zjazdu.

Miniatura z  Ewangeliarza Liuthara, ok. 1000 r.

W opisywanym ewangeliarzu na jednej z miniatur, na której jest oparta teza Frieda, widzimy poza postaciami alegorycznymi wizerunek siedmiu osób. U dołu miniatury stoją cztery postacie, dwie w szatach biskupich, dwie w stroju rycerskim. Nad nimi przedstawiono trójkę postaci. W centralnym miejscu jest to cesarz Otton III, a obok niego stoi w pokłonie dwójka mężczyzn w koronach na głowie oraz włócznią, także symbolizującą władzę monarszą. Jako że byli przedstawieni tuż obok cesarza, to ich pozycja społeczna musiała być wyższa niż rycerstwa i duchowieństwa. Badacz stawia tezę, że skoro ewangeliarz powstał po zjeździe gnieźnieńskim i przedstawia dwójkę władców zapewne przyjaznych Ottonowi, to mowa tutaj o Bolesławie Chrobrym i Stefanie I, królu Węgier koronowanym na przełomie 1000 i 1001 roku.

Podobnie jak Fried myśli część historyków (są w mniejszości), którzy dosłownie traktują przekaz Galla, uznając go za wiarygodny. Był on jednak spisany sto lat po tych wydarzeniach. Na pewno ustna tradycja wydarzeń z roku 1000 pozostała na dworze Piastów, jednak wobec źródeł bliższych początkowi wieku można się zastanawiać czy taka optyka nie była po prostu polityczną propagandą, albo jakimś mitem, który nadinterpretował rzeczywiste wydarzenia z Gniezna.

Koronacja Bolesława Chrobrego w roku 1025

Koronacja pierwszego króla Polski na obrazie Jana Matejki

Tezę Frieda na warsztat wziął m.in. profesor Jerzy Strzelczyk. Wskazał, że autor nie zdołał przekonać krytyków, iż postacie obok cesarza to jacyś konkretni władcy, a nie tylko ich alegorycznie przedstawienie. Profesor podkreśla, że w polskiej nauce panuje konsensus, co do braku koronacji Chrobrego w roku 1000, a dostępne źródła, w tym wrogie względem polskiego władcy, potwierdzają koronację odbytą dwadzieścia pięć lat później. Wreszcie po cóż Chrobry miałby czynić starania o powtórną koronację i koronować się ponownie w 1025?

Obok profesora Strzelczyka także inni wybitni znawcy historii średniowiecza jak profesowie: Stanisław Zakrzewski, Gerard Labuda i Jerzy Wyrozumski zgadzają się co do koronacji w 1025.

Za koronacją w 1025 roku świadczy także ciąg logicznych zdarzeń. Otton III przyjazny polskiemu władcy zmarł już w 1002 roku. Jego następca Henryk II toczył z Polską wojny, a jako cesarz miał realne możliwości blokowania starań Chrobrego o koronę. Prawdopodobnie gdyby Otton III żył dłużej to i koronacja nastąpiłaby wcześniej. Tak się jednak nie stało. Także papieże w okresie panowania Henryka nie byli zwolennikami polskiej sprawy. Sytuacja uległa zmianie w 1024 roku, gdy najpierw zmarł przychylny Henrykowi papież Benedykt VIII, a kilka miesięcy po nim śmierć zabrała również cesarza. Tę sytuację wykorzystał Chrobry dokonując koronacji. Tempo działania może wskazywać, że formalnie w Stolicy Apostolskiej prawo Chrobrego do korony nie było kwestionowane.

Z drugiej strony niedługi czas dzielący koronację pierwszego polskiego króla od jego śmierci może wskazywać także na to, że było to działanie władcy świadomego rychłego końca, a przez to samodzielne. Król postanowił poprzez fakty dokonane, a nie formalne zgody podnieść swoje państwo do rangi królestwa, a przez to ułatwić rządzenie swojego następcy Mieszka II. Tym mogło to być dla króla ważniejsze, że przewidziany przez niego następca nie był jego najstarszym synem. Zatem może Chrobry chciał po prostu zabezpieczyć jego panowanie, dając mu od początku silny mandat w społeczeństwie.

Trzecia możliwość przewiduje, że Chrobry miał względem Henryka II osobiste zobowiązania, które jednak nie zachowały się na piśmie albo były ustną umową między władcami. Może było to zrzeczenie się pretensji do korony, z którego po śmierci cesarza Chrobry poczuł się zwolniony.

Jak było naprawdę pewnie nigdy się nie dowiemy, ale niezależnie od tego w obu tych sytuacjach do koronacji doszło w roku 1025.

Portret Bolesława Chrobrego z koroną z „Chronica Polonorum”, 1519

Koronację w 1025 roku potwierdzają również źródła. W Rocznikach z Kwedlinburga znajduje się fragment mówiący, że polski książę „podniesiony na duchu, trucizną pychy do tego stopnia zalał swoje wnętrzności, że zuchwale odważył się po namaszczeniu nałożyć sobie koronę, za którą to jego zarozumiałości śmiałością ducha rychło spotkała go zemsta Boga, albowiem wkrótce zszedł poddany smutnemu wyrokowi śmierci”. Pozostawiając bez komentarza stronniczość relacji to jest ona zapisana pod rokiem 1025. Także o roku 1025 jako roku koronacji Chrobrego pisze kronikarz Konrada II Wipo: „Bolesław Słowianin, książę Polan, przywłaszczył sobie, na wzgardę króla Konrada, insygnia królewskie i imię króla, czego zuchwałość niebawem śmierć unicestwiła”. Wreszcie także w Roczniku korbejskim mamy już trzecie potwierdzenie koronacji w roku śmierci króla:„Bolesław Słowianin został namaszczony na króla i niedługo potem zmarł.”

Aczkolwiek znajduje się pogląd mniejszości w polskiej nauce, reprezentowany przez Jerzego Mularczyka, który twierdzi, że niemieckie źródła pomyliły się co do osoby koronowanej w 1025. Była nią zdaniem tego historyka tylko i wyłącznie osoba Mieszka II. Jednak chociażby milczenie Thietmara i Brunona z Kwerfurtu na temat koronacji w roku 1000 przeczy tej tezie (Thietmar zmarł w 1018, stąd brak jego opisu wydarzeń z lat 1018-1025). Trudno przyjmować, że tak ważne wydarzenie byłoby przez nich przemilczane.

Kiedy odbyła się koronacja Bolesława Chrobrego?

Koronacja Bolesława Chrobrego była jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Chociaż tradycyjnie uznaje się, że miała miejsce w 1025 roku, niektórzy historycy, jak Johannes Fried, twierdzą, że mogła odbyć się już w 1000 roku podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Fried opiera swoją tezę na analizie źródeł, takich jak Ewangeliarz Liuthara, który miał przedstawiać Bolesława w koronie obok cesarza Ottona III. Inni zwolennicy tej tezy dają prymat kronice Galla Anonima nad źródłami bliższymi tych wydarzeń. Jednak większość polskich historyków uważa, że prawdziwa koronacja miała miejsce w 1025 roku, a wcześniejsze teorie są mało prawdopodobne.

Bibliografia:

1. Gall Anonim (tłum. Zygmunt Komarnicki), Kronika polska, Sandomierz 2018.
2. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.
3. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
4. G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Kraków 1989.
5. J. Sochacki, Koronacje królewskie Bolesława Chrobrego w 1000 i 1025 roku, „Słupskie Studia Historyczne” nr 9, 2001.
6. J. Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003.
7. J. Strzelczyk, Recenzja: Johannes Fried, Otto III. und Boleslaw Chrobry des Aachener Evangeliars, der „Akt von Gnesen” und das frühe polnische und ungarische Königtum. Eine Bildanalyse und ihre historischen Folgen (Frankfurter Historische Abhandlungen, Bd. 30), Stuttgart 1988, „Nasza Przeszłość” 77, 307–315.
8. K. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
9. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
10. J. Wyrozumski, Historia Polski do 1505, Warszawa 1982.
11. Kronika Thietmara, pod red. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.