1025. Narodziny Królestwa - wielka wystawa MHP na tysiąclecie polskiej korony

Jakim państwem było królestwo Bolesława Chrobrego? Gdzie leżały jego największe bogactwa? Czym zajmowali się jego mieszkańcy? O tym wszystkim opowiada nowa wystawa Muzeum Historii Polski upamiętniającą 1000. rocznicę koronacji pierwszego króla Polski.

Nasza wystawa zabiera w podróż po wczesnośredniowiecznej Polsce: barwnej krainie warownych grodów, zasobnej bogactwem lasów, jezior, rzek i mokradeł. Dawne zwyczaje współistniały tam z wziętymi z zewnątrz tradycjami chrześcijaństwa i świata śródziemnomorskiego. Ekspozycja będzie dostępna dla zwiedzających już od 11 listopada 2024 r. Współorganizatorami wystawy są Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

1000 LAT TEMU

Wystawa 1025. Narodziny Królestwa to pierwsze z serii wydarzeń kulturalnych organizowanych w Polsce z okazji 1000. rocznicy koronacji pierwszego polskiego króla. Wyjątkowy zestaw ponad 500 wczesnośredniowiecznych eksponatów, tworzy unikalną opowieść o korzeniach naszego państwa. Wystawa Narodziny Królestwa to wyjątkowa okazja, by w jednym miejscu zobaczyć obiekty archeologiczne związane z życiem codziennym, medycyną czy wierzeniami niechrześcijańskimi i pochodzące z królewskiego skarbca Piastów światowej klasy zabytki sztuki złotniczej. Nie brakuje wśród nich zabytków, które na co dzień nie są wystawiane na widok publiczny.

Należą do nich takie skarby, jak srebrny kielich „królewski” z Trzemeszna oraz wysadzany rubinami, szafirami i perłami diadem płocki. Wśród drogocennych średniowiecznych przedmiotów znajdą się także: złoty pierścień z topazem odnaleziony w podziemiach katedry gnieźnieńskiej, cenne tkaniny, takie jak ornat z Kwieciszewa i ozdobne manuskrypty, jak zapisany złotymi zgłoskami XI-wieczny Codex Pretiosus. Wyjątkowym obiektem będzie srebrna puszka z relikwiami św. Wojciecha. Ze względu na swoje historyczne znaczenie te bezcenne przedmioty będzie można zobaczyć na wystawie 1025. Narodziny królestwa tylko do 29 grudnia 2024 r.

Opowieść o piastowskim królestwie pomieszczona jest w 5 przestrzeniach. Narrację uzupełniają liczne stanowiska interaktywne, w tym zapachowe i dotykowe, a także multimedia, odsłuchy i infografiki.

KRÓLESTWO

Drogę przez królestwo rozpoczynamy poznając jego krajobraz oraz życie jego mieszkańców. Kilkadziesiąt stanowisk z eksponatami archeologicznymi opowie m.in. o diecie, zmianach w bioróżnorodności, rolnictwie, medycynie czy modzie. Wśród przedmiotów znalezionych przez archeologów, znajdą się cenne zabytki kultury, jak fragment najstarszego w Polsce smyczkowego instrumentu muzycznego, a także pieczołowicie zebrane przez archeobotaników pestki brzoskwini i grochu. Pokażemy kości zwierząt na które polowali mieszkańcy piastowskich grodów, od niedźwiedzia i tura po głuszca i gołębia. Rzadkością są prezentowane przez nas w pełni zachowane pułapki na ryby. Z kolei sztabki ołowiu, a także naczynia ze śladami dziegciu i miodu posłużą za punkt wyjścia do opowieści na temat bogactw naturalnych i rozwoju technologii. Wczesnośredniowieczne łyżwy oraz płozy sanek zilustrują natomiast kwestie klimatu i pogody.

Dzięki stanowiskom interaktywnym, zwiedzający dowiedzą się, jak brzmiała najstarsza polska muzyka, a także m.in. poznają w jaki sposób właściwości różnych drzew (twardy dąb, giętki jesion, czy miękki w obróbce klon) wpływały na wykorzystanie ich drewna w XI w. Zaprezentowane z szacunkiem ludzkie kości ze śladami zaleczonych złamań i innych urazów posłużą jako świadectwo ówczesnej medycyny.

Przedstawione zostaną także obecne w królestwie wspólnoty spoza państwa Piastów, m.in. Pieczyngowie, Skandynawowie, Bałtowie oraz Rusini. Prezentacji każdej z nich towarzyszy eksponat, m.in. część łuku refleksyjnego czy inkrustowany srebrem grot, a także stanowisko odsłuchowe z nagranymi wypowiedziami w wymarłym już języku Prusów.

GNIEZNO – SERCE KRÓLESTWA

Zbliżając się do serca wystawy, poznajemy centralne grody królestwa, gdzie przechowywane są jego najcenniejsze skarby. Zaprezentowane tu obiekty dobrano tak, aby reprezentowały różne rodzaje kosztowności: od zabytków złotnictwa po cenne tkaniny. Prezentując skarby królestwa, wystawa wskazuje na historię tych obiektów oraz przybliża symbolikę zawartych w nich przedstawień. Tak jest w przypadku zdobiących kielich scen ze Starego Testamentu oraz jeźdźców przedstawionych na zdobionym szafirami i rubinami diademie płockim. Zwiedzający poznają także ślady po skarbach zaginionych bądź zniszczonych. Świadectwem dawnego blasku są m.in. pokryte złotą folią, 1000-letnie kostki mozaikowe ze szkła, odnalezione w czasie wykopalisk w Poznaniu.

W głównych ośrodkach królestwa najszybciej rozwinęły się też rzeźba i architektura murowana. Dlatego też w tej część opowieści zaprezentujemy niewystawiany na co dzień publicznie fragment ozdobnej archiwolty z katedry w Gnieźnie, a także wczesnośredniowieczne kafle ze świecką dekoracją. Eksponatom towarzyszyć będzie rekonstrukcja wyglądu Gniezna i gnieźnieńskiej katedry w XI w. Zaprezentowane zostaną także techniki budowlane, takie jak produkcja tzw. sztucznego kamienia – materiału pozwalającego na wykonanie delikatnych detali rzeźbiarskich nawet przy braku dostępu do miękkiego kamienia, jak piaskowiec czy wapień.

TRZEJ KRÓLOWIE

Po przedstawieniu kultury i bogactwa dworu, pora poznać władców, władczynie i możnych, którzy wpływali na politykę królestwa. Tytułowi trzej królowie to Bolesław Chrobry, Mieszko II oraz Bolesław Śmiały. Materialnym świadectwem ich rządów, są monety, w tym denary koronacyjne i egzemplarz ‚Princes Polonie’. Ta druga moneta jest zarazem jednym z najwcześniejszych świadectw użycia słowa Polska. Bogactwo czasów Bolesława Chrobrego ilustrują odnalezione w czasie wykopalisk złote nici oraz kosztowna biżuteria.

Początki państwa polskiego to także historia podbojów i wojen. Najgroźniejszym z konfliktów był najazd czeskiego księcia Brzetysława, na skutek którego Królestwo Polskie znalazło się na skraju przepaści. O wojnach opowiadamy nie tylko poprzez militaria, ale także z pomocą odkrytych przez archeologów kości osób zabitych podczas walki. Zachowane na czaszkach ślady po uderzeniach mieczem, a także po ciosach włóczni, obrazują brutalność toczonych wówczas wojen.
Ważnymi bohaterkami opowieści są także Rycheza, pierwsza królowa Polski, oraz jej córka Gertruda, pierwsza polska pisarka. Osobiste modlitwy tej ostatniej, stanowią unikalny zabytek wczesnośredniowiecznej poezji. Zwiedzający poznają również Agnieszkę, która biła własne monety jako przełożona klasztoru i władczyni Kwedlinburga, a także możnego Sieciecha, którego wpływy w pewnym okresie zagrażały pozycji rodziny królewskiej.

KRÓL I KRZYŻ

Dwór Piastów stanowił oparcie dla wiary chrześcijańskiej w nowo utworzonym królestwie. Za jego sprawą, na ziemiach Polski dochodziło do wielkich przemian w sferze wiary i religii. W ostatnim z dużych modułów wystawy, przedstawiamy materialne świadectwa chrystianizacji. Wśród nich fragmenty okładziny skrzyneczki relikwiarzowej, a także jedne z najstarszych w Polsce fragmentów dzwonu. Te ostatnie zmieniały krajobraz dźwiękowy królestwa oraz miały mieć, według chrześcijan, znaczenie ochronne. Zachowane krzyżyki są także punktem wyjścia do przedstawienia duchownych aktywnych w Polsce w XI w., przede wszystkim św. Wojciecha i Brunona z Kwerfurtu.

Opowieść nie skupia się wyłącznie na chrześcijaństwie. Chcąc poznać świat duchowy mieszkańców Polski w XI w. zwracamy się ku obiektom kultowym, których interpretacja często jest trudna. Zapraszamy tym samym do poznania miejsc kultów nie-chrześcijańskich, takich jak góra Ślęża oraz domniemana ‚wyspa świętych koni’ gdzie być może składano w ofierze wierzchowce. Przedstawiamy także najpewniej kultowe figurki koni oraz pisanki. W osobnym stanowisku prezentujemy także jedną z największych ofiar zakładzinowych, czyli kości bądź nasion zakopanych w fundamentach nowo wznoszonych budynków. Światy chrześcijański i niechrześcijański przez lata funkcjonowały bowiem obok siebie, dając początek synkretycznym przekonaniom i rytuałom, czego przykładem może być składanie w grobach cennych obiektów.

Wiele spraw związanych z dawnymi wierzeniami pozostaje w sferze domysłów, dlatego jednocześnie zalecamy ostrożność w formułowaniu wniosków. Przykładem takiego zagadnienia są zachowane na naczyniach znaki garncarskie, którym przypisuje się czasem właściwości kultowe bądź magiczne.

KRÓLESTWO BEZ KRÓLA

W przestrzeni wieńczącej opowieść podkreślamy długofalowe znaczenie koronacji z XI w. Wskazujemy, że awans Polski do grona królestwa w 1025 r. miał znaczenie trwałe, niezależne od tego czy w danym momencie na czele państwa stał koronowany władca czy też nie. Aby to ukazać, wybiegamy do czasów późniejszych. Ponad 200 lat po koronacji Bolesława Chrobrego, idea Polski jako królestwa odegrała kluczową rolę w budowie poczucia wspólnoty, pomimo głębokich podziałów politycznych.

Kuratorzy wystawy: dr Tomasz Borowski (MHP), Agnieszka Leszkowicz (MHP), dr Andrzej Kowalczyk (MPP).

Współpraca merytoryczna: Michał Zambrzycki (MHP), Maria Więckowska-Sztark (MHP), Teresa Krzysztofiak (MPP).

Koordynacja: Weronika Krzemień, Iwona Jesionowska.

Projekt i wykonanie ekspozycji: New Amsterdam.

Współorganizatorami wystawy są: Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Partnerem wystawy jest Miasto Gniezno.

Honorowy patronat Prymasa Polski, ks. abp. Wojciecha Polaka

Honorowy patronat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej

Patroni medialni: Polskie Radio SA, TVP Historia, Polska Agencja Prasowa, Gość Niedzielny, Mówią Wieki, historia.org.pl, Do Rzeczy Historia, dzieje.pl

Wystawę dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania „Realizacja dwóch wystaw czasowych (»1025. Narodziny Królestwa« i »Dekada przełomów«)”.