Clarence Birdseye - człowiek, dzięki któremu mamy mrożonki |
Clarence Birdseye nie był pierwszą osobą, która zamrażała jedzenie, lecz to on sprawił, że mrożonki stały się powszechnie dostępne. Urodzony w Brooklynie w 1886 r. biolog‑amator i poszukiwacz przygód marzył o przyrodniczych wyprawach. Pracując dla rządu Stanów Zjednoczonych trafił na Daleką Północ, gdzie obserwując, jak Inuici w chłodnym wietrze błyskawicznie mrożą świeżo złowione ryby, zrozumiał, że tajemnica dobrego smaku tkwi w szybkości zamrażania. Ta prosta, ale genialna obserwacja zmieniła jego życie i wywołała rewolucję w sposobie, w jaki przechowujemy żywność.
Clarence Birdseye
W kolejnych dekadach Birdseye opracował przemysłową technologię błyskawicznego mrożenia, założył firmę, która z czasem przekształciła się w Birds Eye, i zdobył setki patentów. Jego wynalazki wyprzedziły epokę - stworzył maszyny do zamrażania, opracował opakowania dostosowane do chłodni, zorganizował sieć dystrybucji i przekonał sceptycznych konsumentów, że mrożonki mogą być równie smaczne jak świeże jedzenie. Dzięki temu w XX w. zamrażarka stała się stałym elementem kuchni, a produkty firmowane jego nazwiskiem nadal znajdują się na półkach sklepów.
Wczesne lata i zamiłowanie do przyrody
Clarence Frank Birdseye II był szóstym z dziewięciorga dzieci adwokata Clarence’a Franka Birdseye’a i jego żony Ady Jane Underwood. Wychowywał się w Nowym Jorku i od najmłodszych lat interesował się naukami przyrodniczymi oraz preparowaniem zwierząt. Rodzina przeniosła się później do Montclair w stanie New Jersey, gdzie ukończył szkołę średnią, a następnie - idąc w ślady ojca i starszego brata - podjął studia na Amherst College, gdzie wybrał biologię. Choć wyróżniał się w naukach przyrodniczych, musiał przerwać studia w 1908 r. z powodu trudnej sytuacji finansowej.
Po opuszczeniu uczelni Birdseye zatrudnił się w Departamencie Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) i pracował w Nowym Meksyku oraz Arizonie, gdzie jego zadaniem było m.in. odstrzał kojotów niszczących hodowle. Podczas kolejnych ekspedycji współpracował z entomologiem Willardem Kingiem, pomagając w zbieraniu setek małych ssaków, z których pobrane kleszcze posłużyły do zidentyfikowania przyczyny gorączki plamistej Gór Skalistych. Ta praca terenowa łączyła w sobie przygodę i naukę - Birdseye polował na zwierzęta, ale jednocześnie współuczestniczył w jednym z ważniejszych odkryć w epidemiologii początku XX w.
Arktyczna inspiracja - obserwacje Inuitów i narodziny pomysłu
Grupa Inuitów budująca igloo
Najważniejszy zwrot w karierze Birdseye’a nastąpił podczas wypraw do Labradoru w Kanadzie między 1912 a 1917 r. W czasie pracy przy handlu futrami i hodowli lisów poznał tradycyjne metody rybaków Inuitów. Obserwował, jak złowione ryby w temperaturze −40 °C błyskawicznie zamarzają na mroźnym powietrzu, a po rozmrożeniu zachowują świeży smak i strukturę. Było to zupełnie inne doświadczenie niż powolne mrożenie stosowane wówczas w USA, które powodowało powstawanie dużych kryształów lodu uszkadzających tkanki i psujących konsystencję żywności.
Zainspirowany arktycznymi obserwacjami, Birdseye uświadomił sobie, że jakość mrożonego jedzenia zależy od szybkości tworzenia kryształów lodu - im szybsze zamrażanie, tym mniejsze kryształy i mniejsze uszkodzenia komórek. Wspominał później, że jedzenie przygotowane przez Inuitów było lepsze niż większość mrożonych produktów dostępnych wówczas w Stanach Zjednoczonych. Ta intuicja połączyła jego naukową ciekawość z żyłką przedsiębiorcy - zaczął zastanawiać się, czy arktyczną metodę można odwzorować w warunkach przemysłowych. Po powrocie do USA w 1920 r. zatrudnił się w organizacji lobbującej na rzecz rybaków komercyjnych, gdzie zauważył, że znaczne ilości ryb psują się w drodze do sklepów. Zainspirowany doświadczeniami z Labradoru podjął decyzję o założeniu własnej firmy produkującej mrożone ryby.
Droga do przemysłu mrożonek - eksperymenty i patenty
Rysunek 1 z amerykańskiego patentu nr 1,773,079 udzielonego Clarence’owi Birdseye na produkcję mrożonych ryb
Pierwsze próby Birdseye’a nie były spektakularne. W 1922 r. prowadził eksperymenty w zakładzie Clothel Refrigerating Company, a rok później założył Birdseye Seafoods, by zamrażać filety rybne przy użyciu schłodzonego powietrza. Używał kartonów woskowanych jako opakowań i próbował mrozić produkty w temperaturze −43 °C, jednak przedsięwzięcie zbankrutowało z powodu braku zainteresowania konsumentów. Nie zniechęciło go to i opracował nowatorski proces „szybkiego mrożenia” polegający na umieszczaniu produktów w szczelnych opakowaniach między dwoma chłodzonymi metalowymi powierzchniami pod ciśnieniem, co umożliwiało błyskawiczne schładzanie. W 1924 r. założył General Seafood Corporation, aby promować tę technologię.
W kolejnych latach Birdseye tworzył coraz bardziej zaawansowane urządzenia. W 1925 r. jego firma przeniosła się do Gloucester w Massachusetts, gdzie wprowadził na rynek podwójny taśmowy zamrażalnik, w którym schłodzona solanka schładzała stalowe taśmy przenoszące opakowane ryby. Patent numer 1 773 079 z 1930 r. jest uważany za narodziny błyskawicznego mrożenia i nowoczesnego rynku mrożonek. Dwa lata później opracował maszynę mrożącą, która przez dekady stanowiła podstawę przemysłowych linii zamrażania. Rozwijał również inne rozwiązania techniczne: jego patenty obejmowały metody przygotowania i pakowania soków owocowych, urządzenia solankujące oraz różne warianty aparatury chłodniczej. Nie ograniczał się do branży spożywczej - w późniejszych latach stworzył lampy podczerwone, bezodrzutową strzelbę harpunową do połowu wielorybów i technologię produkcji papieru z bagassy (resztki trzciny cukrowej).
Budowanie rynku - od nieufności do rewolucji w kuchniach
Marjorie Merriweather Post
Choć technologia była przełomowa, Birdseye musiał stworzyć cały ekosystem wokół mrożonek. W 1929 r. sprzedał General Seafood Corporation bankowi Goldman Sachs i firmie Postum (późniejszej General Foods) za 22 mln USD, zachowując stanowisko wiceprezesa. Transakcja była możliwa dzięki Marjorie Merriweather Post (była córką właściciel General Foods Corporation i przez większość życia była znana jako najbogatsza kobieta w Stanach Zjednoczonych), która spróbowała mrożonego indyka i dostrzegła potencjał w nowej technologii. Pod szyldem Birds Eye rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę działania marketingowe. Przedsiębiorstwo dostarczało sklepowym sprzedawcom specjalne zamrażarki i szkoliło personel, a w 1930 r. przeprowadzono eksperyment z 26 produktami w 18 sklepach w Springfield w Massachusetts. Konsumenci, którzy początkowo nie ufali mrożonkom, przekonali się do nich - trzy czwarte kupujących wracało po kolejne produkty.
Zanim mrożonki stały się codziennością, Birdseye musiał rozwiązać problemy logistyczne. Wynajął chłodnicze wagony kolejowe, aby transportować zamrożoną żywność na większe odległości, i był jednym z pionierów montowania chłodziarek sklepowych, dzięki czemu sklepy mogły oferować mrożone produkty.
Jednak sukces rynkowy nastąpił dopiero po drugiej wojnie światowej. Niedobory cyny używanej do puszek oraz fakt, że kobiety podejmowały pracę poza domem, spowodowały wzrost popytu na wygodne i szybkie w przygotowaniu jedzenie. W latach 1940. popyt na mrożonki przyczynił się też do wzrostu sprzedaży domowych lodówek, których posiadanie w USA wzrosło z poniżej 10 % do ponad 50 % gospodarstw. Do końca lat 1950. mrożone obiady i warzywa stały się stałym elementem amerykańskiej diety, a rozwijające się supermarkety zyskały szerokie alejki z zamrażarkami.
Dziedzictwo i wpływ na współczesną żywność
Pani Choate i jej konserwy i mrożonki, 1978 r. (fot. loc.gov)
Clarence Birdseye zmarł w 1956 r. w wieku 69 lat, ale jego nazwisko stało się synonimem mrożonek. Do końca życia zdobył prawie 300 patentów, a poza przemysłem spożywczym interesował się m.in. oświetleniem podczerwonym czy urządzeniami do przetwarzania odpadów rolnych. W 1949 r. otrzymał nagrodę Babcock‑Hart od Instytutu Technologów Żywności, a w 2005 r. został wprowadzony do National Inventors Hall of Fame. Jego biograf Mark Kurlansky podkreślał, że Birdseye nie tyle wymyślił zamrażanie, ile zbudował cały system, który uczynił je opłacalnym: opracował odpowiednie opakowania, przekonał producentów do inwestycji w infrastrukturę i stworzył rynek dla nowego rodzaju żywności.
Współczesny rynek mrożonej żywności, wart według szacunków z 2025 r. około ćwierć biliona dolarów, wciąż opiera się na zasadach błyskawicznego zamrażania opracowanych przez Birdseye’a. Dzięki nim mrożonki stały się ważnym elementem diety w regionach, gdzie dostęp do świeżej żywności jest ograniczony sezonowo.
Dziedzictwo Birdseye’a wykracza jednak poza półki sklepowe. Jego praca przyczyniła się do rozwoju łańcuchów chłodniczych w transporcie, popularyzacji domowych zamrażarek i zmiany nawyków żywieniowych, które umożliwiły ludziom planowanie posiłków niezależnie od sezonu. Dzięki determinacji i umiejętności łączenia nauki z przedsiębiorczością stał się jednym z pionierów nowoczesnej technologii żywności.
Bibliografia:
- J. A. Evans, Frozen Food Science and Technology, Oxford 2008.
- E. B. Herwick III, Meet Clarence Birdseye: „He’s The Enemy Of The Modern Foodie”, „GBH News” z 6 marca 2015 r., https://www.wgbh.org/news/local/2015-03-06/meet-clarence-birdseye-hes-the-enemy-of-the-modern-foodie (dostęp 10 października 2025 r.).
- V. Greenwood, How freezing changed the green pea, „BBC” z 2 czerwca 2021 r., https://www.bbc.com/future/article/20210701-the-hidden-history-of-the-peas-in-your-freezer, (dostęp 10 października 2025 r.).
- E. Nix, How the Modern Frozen Food Industry Took Inspiration from Inuits, „HISTORY.com”, https://www.history.com/articles/history-of-frozen-food-birdseye (dostęp 10 października 2025 r.).
- J. Rhodes, Clarence Birdseye, the Man Behind Modern Frozen Food, „Smithsonian Magazine” z 16 maja 2012 r., https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/clarence-birdseye-the-man-behind-modern-frozen-food-95808503/(dostęp 10 października 2025 r.).
- R. F. Stier, 100 Years of Freezing: Thanks, Clarence Birdseye, „Institute of Food Technologists (IFT.org)” z 29 sierpnia 2024 r., https://www.ift.org/news-and-publications/food-technology-magazine/issues/2024/september/columns/processing-100-years-of-freezing (dostęp 10 października 2025 r.).
- Who invented frozen food?, „Library of Congress”, https://www.loc.gov/everyday-mysteries/food-and-nutrition/item/who-invented-frozen-food/ (dostęp 10 października 2025 r.).
- Origin of Birds Eye Frozen Vegetables and Meals, „Birds Eye”, https://www.birdseye.com/our-roots (dostęp 10 października 2025 r.).
Lubisz czytać nasze historie?
Na historia.org.pl codziennie opowiadamy dzieje Polski i świata tak, jak na to zasługują - rzetelnie, pasjonująco, z szacunkiem do faktów. Ale żadna opowieść nie przetrwa bez tych, którzy chcą jej słuchać i ją wspierać.
Postaw nam wirtualną kawę - to darowizna, która realnie pomaga nam działać dalej. To dzięki takim gestom możemy nadal pisać o zwycięstwach, bohaterach i wydarzeniach, które zbudowały naszą tożsamość.
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
