Mieszko I. Pierwszy władca Polski i twórca fundamentów państwa polskiego

Mieszko I jest uważany za pierwszego historycznie potwierdzonego władcę Polski i założyciela państwa polskiego. Jako przywódca dynastii Piastów, Mieszko I kształtował podstawy państwa i wyznaczał jego przyszły kierunek. Miał kluczową rolę w tworzeniu granic i struktury państwa, a jego decyzja o przyjęciu chrześcijaństwa w 966 r. zaciążyła na historii Polski.

Prapoczątki Piastów

Mapa przedstawia geografię plemion słowiańskich wg Joachima Lelewela, Atlas do dziejów Polski zawierający czternaście mapek barwnych: według Lelewela i innych do użytku szkolnego, Warszawa 1907

Przed pojawieniem się państwa Mieszka I, obszar dzisiejszej Polski był zamieszkany przez różne plemiona słowiańskie. Te plemiona, choć rozrzucone i niezorganizowane pod jednolitą władzą, stopniowo formowały struktury społeczne i polityczne, które później miały wpływ na powstanie państwa polskiego. Wśród nich wyróżniały się Polanie, Goplanie i Mazowszanie, każde z nich osiedlone na własnych, charakterystycznych terenach. Te wczesne społeczności słowiańskie miały już swoje obrzędy, wierzenia i organizację społeczną, które uległy ewolucji i złożyły się na kulturę i tożsamość, która później została ukształtowana przez Piastów.

O prapoczątkach państwa polskiego wiemy niewiele. Podobnie prawie nic nie wiemy o poprzednikach Mieszka I. W tej mierze pozostaje nam zaufać Gallowi Anonimowi, który w swojej kronice wymienił kilku władców Polski poprzedzających panowanie Mieszka I. Wiemy jedynie, że byli z plemienia Polan, a ich centralnym ośrodkiem władzy było Gniezno, ale nie sposób ustalić na jakim terytorium panowali. Dopiero solidnie poświadczonym w źródłach władcą, który zjednoczył plemiona słowiańskie między Odrą a Wisłą jest Mieszko I.

Idąc za narracją Galla Anonima Siemowit, syn Piasta (stąd nazwa dynastii) to władca, który obalił Popiela. Jego synem i następcą był Lestek. To prawdopodobnie on rozpoczął koncentrację władzy i budowę potężnych grodów, którą z racji intensywności nazywamy rewolucją piastowską. On albo jego syn Siemomysł dokonali zjednoczenia pierwszych plemion tj. Polan, Goplan i Mazowszan. Siemomysł natomiast był ojcem Mieszka I. Nie znamy z imienia jego żon, ale wiemy, że poza Mieszkiem I miał on również nieznanego z imienia syna oraz Czcibora.

Początki panowania Mieszka I

Mieszko I

Z racji tego, że nie znamy żadnych szczegółów z życia przodków Mieszka I uniemożliwia to nam określenie jego dokładniej daty urodzin. Można jedynie przypuszczać, że skoro doszedł do władzy ok. 960 r., to urodził się pomiędzy 920 a 945 r. Możemy także twierdzić, że gdy panował, to zarządzał już dobrze zorganizowanym państwem, które musiało dysponować siłą ekonomiczną i militarną, dającą możliwości ekspansji. To z kolei oznacza, że te pierwsze fundamenty musiał położyć ktoś przed nim. Niestety wspomniany brak źródeł nie pozwala na głębszą rekonstrukcję tych zdarzeń. Niemniej można uznać, że Mieszko był czwartym pokoleniem, które budowało potęgę Piastów w Gnieźnie.

System władzy w państwie Mieszka I był wynikiem ewolucji struktur plemiennych, gdzie władza centralna zaczynała dominować nad lokalnymi przywódcami, co można zaobserwować w procesie budowy i rozbudowy grodów jako centrów administracyjnych i militarnych.

Jednak państwo Mieszka I nie ograniczało się tylko do Gniezna. W skład jego księstwa wchodziły ziemie Polan nad Wartą, Goplan nad jeziorem Gopło, Mazowsza nad Bzurą oraz Lędzian zajmujących tereny współczesnego pogranicza polsko-ukraińskiego.

Z kolei dzięki przekazom podróżnika Ibrahima in Jakuba i kronikarza Widukinda z Korebi wiemy co nieco już o początkach panowania Mieszka I. Z ich relacji dowiadujemy się, że polski książę władał rozległym obszarem, dysponował sporymi siłami zbrojnymi oraz, że prowadził wojny z Wieletami. Było to słowiańskie plemię zamieszkujące obszar między dolną Odrą a Łabą. Mieszko I rozpoczął z nimi walki po podboju plemienia Lubuszan, które zajmowało obszar w okolicach dolnej Warty i środkowej Odry.

Ekspansja na północ

Otton I

Celem Mieszka był podbój Pomorza z Wolinem, co stało się możliwe po podporządkowaniu sobie Lubuszan. Jednak to stworzyło nową sytuację międzynarodową. Tereny Lubuszan bezpośrednio graniczyły z niemiecką strefą wpływów. Jednocześnie w 963 r. margrabia Gero podbił plemiona Łużyczan i Słupian, które z kolei graniczyły z państwem Polan. To najprawdopodobniej on podburzył Wieletów do wojny z polskiem księciem.

To spowodowało wzajemne napięcia, które skończyły się dwukrotną porażką Mieszka w walce z Wieletami dowodzonymi przez Wichmana. Jednocześnie wiemy, że w 964 r. musiał zgodzić się na płacenie trybutu aż po rzekę Wartę na rzecz niemieckiego władcy Ottona I. Zapewne pomny klęsk z Wichmanem nie zaryzykował wojny z cesarzem. Stąd uznał jego pretensje do podbitych terenów Lubuszan i zgodził się płacić trybut będący świadczeniem wskazującym na uznanie zwierzchnictwa cesarza nad tym obszarem.

Chrzest Polski

Jan Matejko, Zaprowadzenie chrześcijaństwa

Najbardziej znanym dokonaniem Mieszka I była jego decyzja o przyjęciu chrześcijaństwa. Z wielu powodów, z których możemy domniemywać przyczyny chrztu Polski jako kluczowe, należy wskazać kwestie polityczne. Decyzja o chrzcie załatwiała bowiem wiele problemów piastowskiego księcia.

Po pierwsze przeciwdziałała zamiarom niemieckiego arcybiskupstwa w Magdeburgu, które było zainteresowane akcją chrystianizacyjną na terenie państwa Polan. Wreszcie skoro Mieszko I znalazł się w orbicie zainteresowań Ottona I to chrzest dawał mu wejście do świata władców chrześcijańskich, co z pewnością wzmacniało jego pozycję w relacjach z cesarstwem.

Dobrawa

Po drugie Mieszkowi I zależało na sojuszu z Czechami, którego władca był chrześcijaninem. Toteż jego chrzest jawi się jako element polsko-czeskiego porozumienia. Tutaj należy też upatrywać próby poprawienia swojej pozycji w walkach z Wieletami. Układ z Czechami gwarantował spokój od południa, a także wsparcie wojskowe w prowadzonej wojnie. Całość sojuszu spajało dodatkowo małżeństwo Mieszka z Dobrawą, córką czeskiego księcia Bolesława I.

Chrzest Polski miał również istotny wymiar wewnętrzny, inicjując procesy integracyjne w społeczeństwie oraz wprowadzając nowe wzorce kulturowe i prawne oparte na chrześcijańskich zasadach.

Podbój Pomorza

Wichman poddaje się księciu Mieszkowi, grafika według Franciszka Smuglewicza

Pomorze, strategicznie położone nad Bałtykiem, miało kluczowe znaczenie dla rozwoju handlu i ekspansji politycznej państwa Mieszka I, otwierając dostęp do ważnych szlaków handlowych i kontaktów z innymi krajami bałtyckimi.

Dowodem, że chrzest politycznie wzmacniał Mieszka I jest jego zwycięstwo z roku 967. Wówczas Mieszko już przy pomocy czeskich posiłków zmierzył się z Wichmanem. Tym razem gdzieś na obszarze Pomorza Zachodniego, być może w okolicach grodu Santok pokonał Wieletów, a sam Wichman zginął na placu boju. To dało księciu Polan upragnione podporządkowanie sobie tym terenów znajdujących się u ujście Odry.

Najazd Hodona i bitwa pod Cedynią

Najstarsze przedstawienie wzgórza zamkowego w Kwedlinburgu, 956 r.

W 972 r. najazdu na Polskę dokonał margrabia Hodo. Według niemieckiego kronikarza Thietmara zrobił to wbrew woli cesarza. Być może chciał zatrzymać dalsze zamiary ekspansji polskiego księcia.

Do decydującego starcia doszło pod Cedynią. Władca Polski, zastosował zręczną strategię, aby pokonać wojska margrabiego Hodo. Ustawiając część swojej armii w obronie przeprawy na Odrze, Mieszko zastawił pułapkę na siły niemieckiego margrabiego. Gdy wojska Hodona przeprawiły się przez rzekę, polskie oddziały wycofały się do strategicznie położonego grodu w Cedyni. Siły Hodona, sądząc, że sytuacja jest pod kontrolą, podążyli za Polakami. W tym momencie zostali zaatakowani przez zaskakujący kontratak polskiej jazdy pod wodzą Czcibora, brata Mieszka I, oraz siły z grodu. Najeźdźcy znaleźli się w pułapce, otoczeni ze wszystkich stron, co skutkowało ich klęską.

Czytaj także → Bitwa pod Cedynią. Fortel dał Mieszkowi I wielkie zwycięstwo nad Niemcami

Najazd Hodona, chociaż był wyzwaniem dla Mieszka I, jednocześnie stanowił okazję do wykazania jego umiejętności militarnych i strategicznych. Bitwa pod Cedynią, która miała miejsce w 972 roku, nie tylko potwierdziła zdolności dowódcze Mieszka I, ale także ugruntowała jego reputację jako władcy zdolnego do obrony swojego terytorium. Zwycięstwo to miało też ważne implikacje polityczne: umocniło pozycję Mieszka na arenie międzynarodowej i pokazało, że młode państwo polskie jest zdolne do skutecznego oporu wobec zewnętrznych najeźdźców. To wydarzenie, choć lokalne w swoim charakterze, miało znaczenie dla dalszych relacji między Polską a Świętym Cesarstwem Rzymskim, zwłaszcza w kontekście dążenia do niezależności i suwerenności.

Stąd na wieść o tym starciu cesarz wezwał w 973 r. do Kwedlinburga Mieszka i Hodona. Nie wiemy w zasadzie nic o postanowieniach tego zjazdu, gdyż Otton I wkrótce po nim zmarł.

Wojna z Ottonem II

Otton II

Cesarz Otton I zmarł 7 maja 973 r. Po nim władzę przejął syn, Otton II. Polski książę jednak z nieznanych powodów związał się z opozycją wobec tego wyboru, na czele której stał książę bawarski Henryk Kłótnik. Mieszko I był niezadowolony z obrotu spraw w Kwedlinburgu, ale Henryk złożył mu jakieś wyjątkowo korzystne obietnice. Bawarskiego księcia poparli także Czesi, których księciem od 972 r. został Bolesław II.

Ottonowi II udało się jednak uwięzić Kłótnika, a także w 975 r. najechał na Czechy. Ostatecznie Bolesław II w 978 r. ugiął się przed cesarzem. To też spowodowało, że rok później Otton II zorganizował wyprawę przeciwko Mieszkowi. Ta jednak nie odniosła powodzenia. Zdecydowano się na rozwiązanie dyplomatyczne. W 977 r. zmarła Dobrawa, a więc sytuację uspokojono poprzez małżeństwo Mieszka z Odą, córką Dytryka, margrabiego Marchii Północnej.

Cieniem w tym okresie na panowaniu Mieszka I kładzie się utrata Grodów Czerwińskich (współczesny obszar pogranicza polsko-ukraińskiego). W Powieści minionych lat będącej latopisem opisującym dzieje państwa ruskiego znajduje się taki zapis: Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Co oznacza że w 981 r. książę kijowski, Włodzimierz Wielki przeprowadził militarną ekspedycję przeciwko Polanom odrywając od państwa Polan Grody Czerwieńskie. Odzyskał je Chrobry w 1018 r.

W sojuszu z Ottonem III

Otton III

Po śmierci Ottona II w 983 r. na nowo rozgorzała walka o niemiecki tron, o który konkurowali małoletni Otton III i ponownie Henryk Kłótnik. Początkowo Mieszko ponownie wsparł Henryka, ale ostatecznie zmienił strony i poparł Ottona III. W 986 r. w Kwedlinburgu książę Polan spotkał się z cesarzem, któremu ofiarował liczne dary, w tym wielbłąda. Doszło zatem do zbliżenia niemiecko-polskiego, którego skutkiem był rozpad sojuszu z Czechami.

Do polsko-czeskiej wojny doszło w 990 r. Mieszko I szybko pokonał Czechów i do swojego terytorium przyłączył Śląsk. Nie jest natomiast jasna sprawa dotycząca Małopolski. Trudno powiedzieć, czy wchodziła ona w skład księstwa Mieszka czy też została przyłączona do państwa dopiero przez Bolesława Chrobrego. Najprawdopodobniej Kraków pod koniec panowania Mieszka pozostawał pod rządami Chrobrego. Kwestią otwartą jest czy z nadania wuja Bolesława II, czy też ojciec wydzielił mu tę ziemię.

Dagome iudex

Kopia Dagome iudex z Biblioteki Watykańskiej

Mieszko I zmarł 25 maja 992 r. Rok wcześniej w dokumencie znanym dzisiaj jako Dagome iudex darował swoje państwo Stolicy Apostolskiej. Tak naprawdę nie wiadomo dlaczego to zrobił. Albo był to gest czysto symboliczny, wskazujący po prostu na chrześcijański charakter państwa albo był wydany aby zabezpieczyć prawa synów księcia z drugiego małżeństwa. Dokument nie zachował się w oryginalne, ale tylko w odpisach, które zniekształcały pierwotne znaczenie. Oto Mieszko przedstawia się w nim jako Dagome, ale nie wiemy czy też jest to jego drugie imię, czy też błąd kopisty.

Dokument jednak pozwala na odtworzenie granic państwa Mieszka. Zgodnie z jego treścią jego władza roztaczała się pomiędzy Prusami, Rusią, Krakowem, Morawami, rzeką Odrą, ziemią Milczan. Jako, że wskazane punkty są punktami zewnętrznymi, poza granicami państwa Polan, to stąd przypuszczenie, że Małopolska znajdowała się poza nim.

Potomkowie i następca Mieszka I

Bolesław I Chrobry

Zgodnie z opisem Galla Anonima, przed ślubem z Dobrawą Mieszko I miał siedem innych żon. Te małżeństwa zakończył przyjmując chrześcijaństwo. Nie jest jednak jasne, ilu potomków miał z tych związków.

Przed konwersją na chrześcijaństwo, Mieszko poślubił Dobrawę. Z tego związku narodził się Bolesław I Chrobry i Świętosława, która później wyszła za Swena Widłobrodego, z którego związku przyszedł na świat Kanut Wielki. Mieszko mógł mieć jeszcze jedną córkę z poprzednich związków lub z Dobrawą, która wyszła za mąż za pomorskiego księcia.

Z drugą żoną, Odą, córką margrabiego Marchii Północnej Dytryka, Mieszko miał trzech synów: Mieszka, Świętopełka i Lamberta. Po śmierci Mieszka władzę przejął jego najstarszy syn, Bolesław, a jego przyrodni bracia oraz macocha zostali zmuszeni do opuszczenia kraju. Ich dalsze losy nie są znane. Przy czym Świętopełk najpewniej zmarł jeszcze za życia ojca.

Podsumowanie rządów Mieszka I

Mieszko I, będący pierwszym historycznie potwierdzonym władcą Polski, rządził od około 960 do 992 r. Jego panowanie było kluczowe dla kształtowania się państwa polskiego. Najważniejszym osiągnięciem Mieszka I było przyjęcie chrześcijaństwa w roku 966, co umożliwiło integrację Polski z kulturą i polityką zachodnioeuropejską.

Mieszko aktywnie rozszerzał granice swojego państwa, szczególnie na Pomorze i Śląsk, co przyczyniło się do wzrostu jego potęgi. Jego rządy charakteryzowały się budowaniem silnej władzy centralnej i rozwijaniem struktur administracyjnych. Po jego śmierci dziedzictwo Mieszka I kontynuował jego syn, Bolesław Chrobry, dalej rozwijając i umacniając państwo polskie.

Bibliografia:

1. Gall Anonim, Kronika Marcina Galla, Warszawa 1873.
2. J. Dowiat, Chrzest Polski, Warszawa 1958.
3. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
4. G. Labuda, Państwo pierwszych Polan, „Dzieje narodu i Państwa Polskiego”, Kraków 1989.
5. K. Ożóg, 966. Chrzest Polski, Kraków 2016.
6. K. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
7. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
8. J. Wyrozumski, Historia Polski do 1505, Warszawa 1982.
9. Kronika Thietmara, pod red. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.
10. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.