O Polsce w podręcznikach do historii w innych krajach

MSZ niedawno opublikował raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. W raporcie sporo miejsca poświęcono przedstawianiu Polski w podręcznikach od historii. W większości podręczników historia Polski jest traktowana marginalnie. O Polsce głównie wspomina się w kontekście II wojny światowej i upadku komunizmu. O złotym okresie naszego kraju w Polsce przedrozbiorowej wzmianek praktycznie nie ma.

Najczęściej pojawiającymi się postaciami jest Kopernik, Piłsudski, Wałęsa i Jan Paweł II. W USA poświęca się także miejsce Kościuszce i Puławskiemu, a w Austrii Janowi III Sobieskiemu. Jednym z krajów, który najpełniej potraktował historię naszego kraju są Czechy. W czeskich podręcznikach uczniowie zapoznają się z dziejami Polski od średniowiecza do współczesności i na podstawie kontaktów czesko-polskich. Przybliża się sylwetki wielu znaczących postaci polskiego życia politycznego, nauki i sztuki a także kluczowe wydarzenia polskiej historii. Dużo miejsca z racji wspólnej historii poświęca się miejsca Polsce w podręcznikach na Litwie i Ukrainie. O tzw. złotym wieku w Polsce wspomina się także na Islandii. W pozostałych krajach nie występują o nim nawet wzmianki.

Ocena historii naszego kraju jest zróżnicowana. Są kraje, gdzie fakty dt. naszego kraju są potraktowane subiektywnie, ale jest także liczniejsza grupa państw, gdzie autorzy starali się opisać naszą historię w sposób obiektywny.

W niektórych podręcznikach znalazły się spore nieścisłości jak w Belgii, gdzie w podręczniku znalazła się ilustracja odnosząca się do okresu II wojny światowej, na której przedstawione były nowoczesne czołgi niemieckie atakujące żołnierzy polskich z szablami w rękach jadących na koniach. Nauczyciele z Zespołu Szkół im gen. Maczka z Antwerpii złożyli  w Ministerstwie Edukacji Flandrii wniosek o weryfikację. Z raportu można wywnioskować, że polskie instytucje interweniują w podobnych sprawach.

Z raportu dowiemy się, że w części krajów historii powszechnej poświęca się mało miejsca, dlatego informacje na temat Polski i innych państw są  zwykle zdawkowe.

Wyjątki z raportu:

Belgia:

„Ogólnie, w Belgii istnieje dość niski poziom wiedzy o historii współczesnej czy szerzej: wiedzy o współczesnym świecie. Zdarzały się stwierdzenia wśród nauczycieli, że Kopernik był Grekiem, pojawiały się zapytania na serwisach szpitali socjalnych, czy Polska należy do Unii Europejskiej. Przed dwoma laty nauczyciele z Zespołu Szkół im gen. Maczka z Antwerpii złożyli  w Ministerstwie Edukacji Flandrii wniosek o weryfikację ilustracji w podręcznikach odnoszących się do okresu II wojny światowej, na których przedstawione były nowoczesne czołgi niemieckie atakujące żołnierzy polskich z szablami w rękach jadących na koniach. Ministerstwo zobowiązało się do przeprowadzenia reformy, obiecując powołanie grupy ekspertów, do której należeć będą także historycy polscy. Jednakże w tej kwestii nadal niczego nie zrobiono.”

Czechy:

„Od klasy siódmej uczniowie zapoznają się z dziejami Polski od średniowiecza do współczesności na podstawie kontaktów czesko-polskich. Przybliża się im sylwetki wielu znaczących postaci polskiego życia politycznego, nauki i sztuki a także kluczowe wydarzenia polskiej historii.”

Francja:

„– Brakuje jakiejkolwiek informacji o czasach świetności Polski przedrozbiorowej, o jej znaczeniu w Europie i przynależności do rodziny europejskiej.
– Brak informacji o rozbiorach Polski.
– Nie ma informacji o udziale Polaków w II wojnie światowej i ich roli w wyzwalaniu innych państw.
– Tendencyjnie i nierzetelnie przedstawia się w podręcznikach kwestię żydowską: przeważają informacje o antysemityzmie i donosicielstwie Polaków w czasie wojny, niewiele jest informacji o ratowaniu Żydów przez Polaków.
– Niejednoznaczne traktowanie obozów koncentracyjnych w Polsce (zdarzają się sformułowania „polskie obozy koncentracyjne”).
– Zachwianie proporcji przy opisie przebiegu Powstania w Getcie Warszawskim i Powstania Warszawskiego, co powoduje mylenie tych wydarzeń.
– W najnowszej historii: minimalizacja zasług Polski w procesie upadku komunizmu i jednoczenia Europy, informacja o okrągłym stole jest zdominowana przez opis upadku muru berlińskiego.”

Hiszpania:

Podręczniki hiszpańskie w minimalnym stopniu poruszają tematykę polską, pojawia się ona jedynie w podręcznikach do historii w czwartej klasie tutejszego czteroletniego obowiązkowego gimnazjum.

Litwa:

Sposób przedstawiania wizerunku Polski w podręcznikach litewskich z roku na rok jest coraz bardziej rzetelny i korzystny. Od początku lat 90. można zauważyć znaczny postęp, zwłaszcza jeśli chodzi o prezentowanie wspólnej historii.

Znamienne jest także podejście do wspólnego zwycięstwa w bitwie pod Grunwaldem – podręczniki niejednokrotnie sugerują, że to Litwini doprowadzili do pokonania krzyżaków, bądź, że wojskami dowodził Wielki Książę Litewski Witold.

Niemcy:

Historia Polski prezentowana jest w szkołach niemieckich w sposób marginalny. W podręcznikach nie ma żadnej informacji na temat przyjazdu Ottona III do Gniezna w roku 1000, brak jest informacji na temat Konstytucji 3 maja (kompletna nieznajomość tematu wśród nauczycieli niemieckich), rozbiory Polski zaś to temat w szkołach niemieckich pominięty. W podręcznikach niemieckich znajduje się krótka informacja na temat germanizacji ziem polskich, jednak¿e nauczyciele rzadko podejmują ten temat.

Ukraina:

W programie nauczania historii powszechnej historia Polski oraz polski wkład w kulturę europejską nie zajmuje zbyt wiele miejsca i ograniczony jest jedynie do najważniejszych postaci (np. Mikołaj Kopernik). Stosunkowo dużo miejsca poświęca się Polsce w okresie XVI i XVII w. z naciskiem na rywalizację polsko-rosyjską. Jest to okres historyczny, w którym z jednej strony podkreśla się ekspansywność Polski i agresywną polonizację ziem ukraińskich, z drugiej natomiast omawia się istotne procesy społeczno-polityczne ówczesnych czasów; pozostaje wrażenie stereotypowego podejścia do problematyki. Poruszana jest również sprawa kozactwa i procesów narodowo-wyzwoleńczych na ziemiach ukraińskich; dominuje obraz Polski jako najeźdźcy i ciemiężyciela.

USA:

Informacje o historii Polski i jej kulturze obecne są w większość amerykańskich podręczników szkolnych, jednak ich treść jest bardzo zróżnicowana. W zdawkowej formie pojawiają się wzmianki o zaborach i powstaniach narodowych lat 1831 i 1863. W bardzo niewielu podręcznikach omawiane są postacie T. Kościuszki i K. Pułaskiego.