„Zagłada Żydów europejskich” - R. Hilberg - recenzja

Klasyczna, monumentalna praca Raula Hilberga nareszcie w Polsce! Jest to bodaj jedna z najważniejszych książek, jaka do dziś powstała na temat Holocaustu. Dzieło życia autora, który tworzył je przez kilkadziesiąt lat. Pierwsze wydanie tej klasycznej pozycji to jeszcze początek lat sześćdziesiątych, ostatnie ukazało się w roku dwutysięcznym. Jednocześnie Polska edycja jest do tej pory ostatnią i najpełniejszą wersją tej pozycji.

Książka Hilberga to szczegółowe studium Zagłady, pisane przede wszystkim jako opis procesu jaki miał miejsce w Europe w latach 30-tych oraz 40-tych. Jednocześnie już w momencie powstania publikacja ta była książką wyjątkową. Autor skupia się przede wszystkim nie tyle na ofiarach (co jest często punktem wyjścia badań nad Zagładą), ale na samym procesie jako takim. Ofiary i sprawcy pojawiają się zatem w książce w zależności od roli, jaką odgrywali w samym mechanizmie Zagłady, który stworzyli Niemcy, i który analizuje Hilberg. W przedmowie czytamy, że jest to analiza Zagłady opisana przez pryzmat głównych jej podmiotów i wykonawców (w tym wypadku Niemców i ich administracji), lub studium niemieckiej administracji czasu III Rzeszy, z szczególnym podkreśleniem jej zadań związanych z Holocaustem.

Taki sposób ujęcia mordu na Żydach dla wielu innych badaczy wydawał się zgoła kontrowersyjny. Zdawał się bowiem pomniejszać miejsce samych ofiar w tych strasznych wydarzeniach. Hilberg przekonująco jednak dowodzi od początku, dlaczego wybrał taką ścieżkę narracji. Później zaś konsekwentnie trzyma się raz obranej drogi. Autor dowodzi, że definiowali i wykonywali decyzje Niemcy i niemiecka administracja. Ona nadawała tempo Zagładzie, ona tworzyła ramy systemowe, ona wreszcie nawet określała kto podlega procesowi. Żydzi w tym procesie odgrywali rolę przedmiotową, reagując jedynie na działania Niemców. Co ciekawe wiele wniosków które wysnuł jeszcze w latach 60-tych (przy pierwszym wydaniu tej książki) pozostała aktualna, pomimo jej znacznego rozbudowania i uzupełniania o szczegóły. Samo to świadczy w mojej opinii o klasie Autora.

Z powyższych powodów analizie tej stawiali szereg zarzutów środowiska Żydów, zwłaszcza badający Zagładę. Wyrazem tego jest fakt, że w Izraelu została wydana dopiero w 2012 r. Trzeba też przyznać, że są momenty gdy Hilberg jest dość krytyczny wobec działań które potrafili podjąć, bądź których nie podejmowali sami Żydzi. Jest to dość „zimna” i bardzo analityczna praca. Można wręcz odnieść wrażenie że Autor ma tylko minimum empatii względem ofiar. Rozumiem zatem te zarzuty które wobec tej pracy się pojawiają. Jednocześnie w mojej ocenie elementy te stanowią niezwykłą siłę tej pracy. Hilberg po prostu opisuje proces, nie skupia się na ocenie a na opisie. Co ciekawe w bardzo dużym stopniu potrafi wziąć pod uwagę czynniki sytuacyjne, a nie tylko indywidualne wybory poszczególnych osób. Szczególnie mocno widać to w części dotyczącej analizie postaw samych Żydów na zagładę. Ponownie, w mojej ocenie nie jest to zarzut, a dogłębne wyjaśnienie przyczyn służące lepszemu rozumieniu tego zachowania, które niektórym może wydać się niezrozumiałe.

Książka jest pozycją wyjątkową, długo można pisać o jej zaletach. Co ciekawe jest to w zasadzie wciąż jedno z nielicznych ujęć Zagłady jako procesu (nawet jeśli proces ten wbrew pozorom, miał od początku tylko mgliście naszkicowany cel). Nawet dziś trudno szukać książek napisanych tak przenikliwie i całościowo jednocześnie. W mojej ocenie dziś tylko zbliża się do tego poziomu jedynie Christopher Browning – ze swoją analizą Zagłady wydawaną przez Instytut Yad Yashem (jedną z części tej analizy wydało w Polsce Wydawnictwo UJ.

Książka znakomicie wydana. Solidna oprawa, doskonale korespondująca ze znaczenie tego dzieła. Jako że całość ma 3 tomy, wydawca dodaje poręczne solidne opakowanie całości. Czarne z informacjami o samej książce, świetnie dodatkowo chroni tomy i ładnie prezentuje się na półce. W każdym tomie dodatkowo tasiemki. Na końcu trzeciego tomu indeks oraz bardzo obszerna bibliografia prac na temat Holocaustu. Przypisy na dole strony, tak jak lubię.

Dla mnie książka idealna.

Plus minus
Na plus:
+ monumentalizm i całościowe opracowanie kwestii Zagłady
+ opisanie Holocaustu przez pryzmat mechanizmów jakimi posługiwali się Niemcy
+ świetny styl i język Autora
+ przekonujące wnioskowanie
Na minus:
- kontrowersje wokół opisania samej roli Żydów w procesie Zagłady

Tytuł: Zagłada Żydów europejskich
Autor: Raul Hiblerg
Wydanie: 2014
Wydawca: Piotr Stefaniuk, tłum. Jerzy Giebułtowski
ISBN: 978-83-935789-0-0
Stron: 1680
Oprawa: twarda
Cena: ok. 110 zł
Ocena recenzenta: 10/10

Książka do nabycia w księgarni poczytaj.pl