I Letnie Igrzyska Olimpijskie (Ateny 1896), czyli powrót do antycznej historii

Za niespełna cztery miesiące oczy całego świata będą skupione na Rio de Janeiro. W „Mieście Boga” sportowcy wszystkich kontynentów przystąpią bowiem do walki o medale XXXI Igrzysk Olimpijskich, zapisując kolejne karty w ponad stuletniej historii ogólnoświatowej rywalizacji. Aby odpowiednio przygotować się do najważniejszych zawodów czterolecia i w pełni oddać ich niesamowity klimat oraz tradycję, począwszy od dziś, aż do dnia otwarcia, nasz portal przedstawi wszystkie historyczne edycje imprezy. Pojawią się wybitne postacie światowego olimpizmu oraz najważniejsze wydarzenia w jego 120-letniej historii. Rozegrane zarówno na płaszczyźnie stricte sportowej, jak i za biurkami kluczowych postaci historii świata, których decyzje miały wielki wpływ na rozwój i przebieg najważniejszych zawodów naszych czasów.

„Pierwsze igrzyska olimpijskie w Atenach uważam za otwarte. Niech żyje naród. Niech żyją Grecy” - w Wielkanocny Poniedziałek 1896 roku, w obecności 60 tysięcy kibiców ogłosił to król Jerzy I, dając początek wieloletniej tradycji, której nie unicestwiły ani wyniszczające wojny, ani podział świata na dwa wrogie obozy polityczne. W 1896 r. słowa greckiego władcy były zarówno podsumowaniem wieloletnich działań, jak i symbolem pokonania licznych przeszkód, na które natknęli się organizatorzy. Sportowy świat czekał na nie bardzo długo, bo aż 1503 lata. Właśnie tyle czasu upłynęło od momentu, gdy Teodozjusz I Wielki zakazał organizacji Starożytnych Igrzysk Olimpijskich, uznając je za relikt pogaństwa.

Na przełomie wieków podejście do organizacji igrzysk uległo jednak zmianie. Zgoła odmienne zdanie na temat imprezy miał bowiem XIX-wieczny humanista, pedagog, historyk i działacz społeczny, Pierre de Coubertin. Francuski baron, twierdzący, że wychowanie fizyczne ma duże znaczenie dla kształtowania charakterów w procesie edukacji, doszedł do wniosku, że nic nie wpłynie lepiej na propagowanie sportu, niż zorganizowanie wielkiej imprezy na masową skalę. Jako wielbiciel idei antycznych, przedstawił swoją wizję najwybitniejszym umysłom ówczesnej Francji. W gmachu amfiteatru paryskiej Sorbony, wygłosił emocjonalne przemówienie, w którym nawoływał do odnowienia tradycji starożytnych Igrzysk Olimpijskich.

Jego idee szybko znalazły sympatyków w szerszych kręgach. Pomysł francuskiego myśliciela zaczął być realizowany w czerwcu 1894 roku, gdy doszło do otwarcia obrad komitetu olimpijskiego. Swoją obecnością zaszczycili go m.in. król Belgów Leopold II, książę Walii Edward oraz książę grecki Konstantyn, łącznie 78 delegatów z trzynastu krajów. Wszyscy oni bardzo pozytywnie wypowiedzieli się na temat organizacji Igrzysk Olimpijskich już w 1896 roku, wybierając Ateny na gospodarza imprezy. Stolica Grecji uzyskała jednogłośne poparcie, kosztem Londynu, Budapesztu i Paryża. Tym sposobem, delegaci pragnęli nawiązać do olimpijskich tradycji i dokonać swoistego powrotu do źródeł. W ramach obrad na paryskiej Sorbonie, dokonano również utworzenia Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, mającego nadzorować pracę nad całym przedsięwzięciem.

Elitarna impreza nie dla zawodowców

Niewiele brakowało, a wskrzeszenie Igrzysk Olimpijskich zakończyłoby się jedynie na planach i powzięciu szczytnej idei. Za ogromnym zainteresowaniem i poparciem zarówno króla Grecji, jak i jej obywateli, nie szły jednak kwestie finansowe. Po opadnięciu euforii, opublikowano raport, według którego koszt przeprowadzenia igrzysk okazał się trzykrotnie wyższy, niż pierwotnie zakładano i zamknie się w kwocie 3,7 miliona drachm. Biorąc pod uwagę sytuację finansową Grecji, nie nastrajało to wielkim optymizmem.

Pomoc przyszła z zewnątrz. Na wezwanie komitetu, na którego czele stanął Książę Konstantyn, wsparcia udzieliła grecka diaspora, uzbierawszy łącznie 330 tysięcy drachm oraz rodzina królewska i Jeorjos Awerof. Ów biznesmen samodzielnie sfinansował odbudowę Stadionu Panateńskiego, przeznaczając na ten cel 920 tysięcy drachm. Dodatkowe fundusze zebrano z emisji specjalnej serii znaczków oraz ze sprzedaży biletów na zawody. Gdy widmo porażki zostało rozwiane, podjęto szczegółowe decyzje, dotyczące Igrzysk Olimpijskich. Sportowcy mieli rywalizować w dziewięciu dyscyplinach, na które składały się: gimnastyka, kolarstwo, strzelectwo, lekkoatletyka, pływanie, szermierka, tenis, zapasy i podnoszenie ciężarów. Kto mógł wziąć udział w olimpijskiej rywalizacji? Przekłamaniem byłoby stwierdzenie, że każdy. Prawa startu w Igrzyskach I Olimpiady, wzorem czasów starożytnych, nie miały bowiem kobiety. Zdecydowanym przeciwnikiem dopuszczenia ich do zawodów był sam baron Coubertin. Nie chciał też słyszeć o zorganizowaniu równoległych zawodów olimpijskich dla kobiet. Jak uznawał: „Naszym zdaniem takie kobiece pół- olimpiady są niepraktyczne, nieinteresujące i nieeleganckie. Nie waham się dodać - niewłaściwe„1 - mówił, nie odmawiając jednak paniom możliwości obserwowania zawodów z wysokości trybun.

Niektórzy ówcześni członkowie Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, siedzą od lewej: Pierre de Coubertin (Francja), Dimitrios Wikielas (Grecja)

Ograniczenia dotyczyły też mężczyzn. Zgodnie z decyzją o amatorskim wymiarze olimpijskiego sportu, podjętą po żywej dyskusji na Kongresie w 1894 roku, z udziału w Igrzyskach wykluczono zawodowców. Kto 120 lat temu zasługiwał na to miano? Zdaniem Komitetu Olimpijskiego osoby, które utrzymywały się z uprawiania sportu, w tym nauczyciele, otrzymujący wynagrodzenie za swoją pracę. Głównym zwolennikiem zasady amatorstwa był Pierre de Coubertin. Mimo licznych sprzeciwów, udało mu się utrzymać kluczowe postanowienie.

Zgodnie z wyliczeniami historyków, w dniach od 6 do 15 kwietnia 1896 roku, w stolicy Grecji stawiło się trzystu zawodników z trzynastu krajów, którzy przybyli na zawody na własny koszt, ryzykując zwolnienie z pracy bądź wyrzucenie z uczelni. Do miasta przyjechali również kibice z całego świata. Dzięki ich relacjom, można sporo powiedzieć o wyglądzie zarówno imprezy, jak i Aten. Stolica Grecji była udekorowana kwiatami i flagami, a w nocy oświetlona. W czasie Igrzysk panowała świąteczna atmosfera, a tysiące ateńczyków śpiewało i tańczyło do samego rana. Igrzyska I Olimpiady nie przypominały jednak imprezy, z którą mamy do czynienia obecnie. Nie chodzi o rozmach, lecz o atrybuty. Flaga olimpijska, hasło Citius-Altius-Fortius, zapalanie znicza czy też wygłaszanie przysięgi stały się nieodłącznymi elementami igrzysk dopiero w kolejnych edycjach. W 1896 roku jedynymi symbolami olimpijskimi były więc ceremonie otwarcia i zamknięcia oraz hymn olimpijski, autorstwa Spiridona Samarasa, odgrywany w Atenach przy akompaniamencie ośmiu zespołów i 150 chórzystów.

Wszechstronnie utalentowani amatorzy

Pierwsze Nowożytne Igrzyska Olimpijskie miały oczywiście swoich bohaterów. Są nam znani dzięki liście multimedalistów imprezy, którą rozpoczyna nazwisko zdobywcy aż sześciu medali, w tym trzech złotych, dwóch srebrnych i jednego brązowego – Niemca, Hermanna Weingartnera. Bój, o miano  najwybitniejszego, stoczył on ze swoim reprezentacyjnym kolegą, Carlem Schuhmannem, który  wywalczył „tylko” cztery krążki, lecz wszystkie z najcenniejszego kruszcu. Jedynie w niewielkim stopniu odbiegał od nich kolejny zawodnik Drugiej Rzeszy, Alfred Flatlow, który w historii zapisał się jako zdobywca czterech olimpijskich podiów.

Przykład trzech wymienionych sportowców pokazuje, że wpływ na znalezienie się w gronie największych herosów IO miała nie tylko znakomita forma sportowa, ale przede wszystkim częstotliwość występów. Zarówno Weingartner, Flatlow, jak i Schumann byli  przedstawicielami gimnastyki sportowej, w której rywalizowano największą ilość razy - w sześciu konkurencjach indywidualnych i w aż dwóch drużynowych. Wielki wpływ na ilość trofeów i miejsc na podium miała również wszechstronność uczestników. Znamienne dla ateńskich Igrzysk Olimpijskich jest bowiem to, że większość startujących sportowców próbowała swoich sił w kilku, często niezwiązanych ze sobą dyscyplinach. I tak, wspomniany już wielokrotnie Schuhmann, brał udział nie tylko w gimnastyce sportowej, ale też w zapasach, w których wywalczył swoje czwarte złoto. Uczynił to mimo znacznie gorszych warunków fizycznych, ponadto był dużo niższy oraz lżejszy od swoich rywali. Imponował za to wytrzymałością. Finałowa walka, w której zmierzył się z Grekiem Jeoriosem Tsitasem, trwała aż czterdzieści minut i została przerwana z powodu zapadającego zmroku. Wznowioną ją dzień później - dopiero wówczas poznano zwycięzcę. Nieco gorzej  poszło Niemcowi w lekkoatletyce (trójskok, pchnięcie kulą i skok w dal) oraz w podnoszeniu ciężarów, gdzie niestety nie zdołał wywalczyć podium.

Schuhmann nie był odosobniony w swoim wyczynie. Szerokimi umiejętnościami wykazywali się także Szkot Launceston Elliot (medale w podnoszeniu ciężarów oraz start w zawodach zapaśniczych, gimnastycznych i lekkoatletycznych), Bob Garrett z USA (medale w skoku w dal, wzwyż oraz w pchnięciu kulą i rzucie dyskiem), Teddy Flack z Australii (tenis oraz biegi na 800 i 1500 metrów), Duńczyk Viggo Jensen (medale w podnoszeniu ciężarów i strzelectwie, a także starty gimnastyczne oraz lekkoatletyczne) a także jego rodak, Holger Nielsen (strzelectwo i szermierka).  Nie wspominając o całej rzeszy innych zawodników, którzy, mimo wielu prób, nie zdołali sięgnąć po medale. Według Billa Mallona, na igrzyskach w Atenach zaprezentowało się dwudziestu ośmiu sportowców, którzy wystąpili w co najmniej dwóch dyscyplinach sportu. Wśród nich jest 11 Greków nieznanych z imienia i nazwiska. Świadczy to o amatorskim wymiarze olimpijskiego sportu w pierwszych latach jego funkcjonowania. Tym bardziej, że niewielu medalistów z Aten powtórzyło swoje osiągnięcia cztery lata później w Paryżu, bądź w 1904 roku w Saint Louis.

Start biegu finałowego na 100 metrów

Na ateńskich arenach zauważalna była nie tylko wszechstronność, ale również ścisłe ukierunkowanie części zawodników. Specjalizację, podobną do tej zaprezentowanej w gimnastyce sportowej przez zawodników Drugiej Rzeszy, pokazali również Francuzi, którzy nie mieli sobie równych w wyścigach kolarskich. Paul Mason i 18-letni Leon Flameng podzielili między sobą większość złotych medali, wygrywając łącznie cztery z sześciu olimpijskich startów. Analizując klasyfikacje medalowe, rysuje się obraz dyscyplin dominujących w poszczególnych państwach. Brytyjczycy wiedli prym w tenisie ziemnym, co, patrząc na ich długoletnie tradycje na tym polu, nie było dużym zdziwieniem. Wiele dobrego powiedzieć można o występie 18-letniego  Alfréd Hajósa. Jego dwa złote krążki w pływaniu okazały się jedynymi medalami wywalczonymi przez Węgry podczas całej imprezy. Grecy zaś dali się poznać jako znakomici szermierze, a także strzelcy, dzieląc, niemal po połowie, ilość tryumfów z Amerykanami. Ci z kolei zadziwiali na lekkoatletycznych stadionach, wygrywając aż dziewięć z trzynastu konkurencji.

Najbardziej prestiżowe osiągnięcie zostało jednak zapisane na koncie przedstawiciela gospodarzy, Spyrosa Louisa, zwycięzcy biegu maratońskiego, rozgrywanego wówczas na dystansie czterdziestu kilometrów. W momencie rozpoczęcia wyścigu, był on prostym chłopcem, zajmującym się rozwożeniem wody mineralnej w Atenach. Kilka godzin później stał się  bohaterem całego państwa. Status ten utrzymał się zresztą do dzisiaj. Gdy w kwietniu 1896 roku Louis, jako pierwszy przekroczył linię mety, na stadionie zapanowała euforia. Poddali się jej również królewscy synowie, zanosząc tryumfatora na ramionach aż do loży ich ojca. Wytłumaczenie tego zdarzenia znajdujemy w historii. Maraton uznawany był wówczas za najbardziej grecki ze wszystkich dyscyplin sportu, gdyż przypominał historię legendarnego ateńskiego żołnierza, Filippidesa. Euforia związana ze zwycięstwem Greka w „narodowej konkurencji„ doprowadziła do tego, że sponsor Igrzysk i jeden z najbogatszych ludzi ówczesnych Aten, zaoferował Luisowi… rękę swojej córki. Zawodnik grzecznie odmówił przyjęcia ”nagrody”, gdyż był już zaręczony z Heleni, dziewczyną z rodzinnego miasta. Nowego bohatera postanowił nagrodzić również król, który przyrzekł spełnić każde życzenie Spirosa. Złoty medalista poprosił wówczas o konia i powóz, na którym mógłby rozwozić beczki z wodą.

Interesujące wydaje się też zagadnienie dotyczące wieku olimpijskich herosów. Najmłodszym medalistą został… 10-letni Dimitrios Loundras, startujący w drużynowym konkursie ćwiczeń na drążku. Z kolei najstarszym zawodnikiem, stojącym w 1896 roku na podium, był 40-letni strzelec, Charles Waldstein ze Stanów Zjednoczonych. Aż czternastu złotych medalistów nie przekroczyło 21 roku życia, zaś tylko czterech miało równo lub więcej niż 30 lat. Pokazuje to, iż nie doświadczenie, a młodość odgrywała główną rolę w olimpijskiej rywalizacji. Dotyczyło to przede wszystkim podnoszenia ciężarów, gdzie obaj mistrzowie mieli po 21 lat, konkurencji pływackiej, w której  rozpiętość wiekowa wynosiła od 16 do 20 lat oraz  szermierki, gdzie najstarszy tryumfator przekroczył 22 rok życia. Nie inaczej było w przypadku lekkoatletyki -  średnia złotych medalistów to 22-25 lat. Większego doświadczenia wymagało za to strzelectwo -  poza 19-letnim Grekiem, zwyciężali odpowiednio 25, 27, 33 i 37- latek. Kończąc wyliczenia, warto zwrócić uwagę na utytułowanych gimnastyków niemieckich. Cała trójka przekroczyła bowiem 26 rok życia, co pokazuje, że w tej dyscyplinie nie tylko młodość była pożądanym atutem. Wyniki osiągane przez młodzież całego świata nie przyprawiają jednak o zawrót głowy i nawet na tamte czasy zostały uznane za mierne. Dla porównania, zwycięzca biegu na 100 metrów, Amerykanin Burke, pokonał dystans w czasie  dwunastu sekund, podczas gdy rekord świata wynosił 10,8 sekundy. Mimo to, zawodnik ze Stanów Zjednoczonych i tak zapisał się w historii sportu. Jego pozycja startowa przypominała bowiem tę, jaką sprinterzy używają obecnie, co wywołało ogromne zdziwienie publiki oraz przeciwników.

Kolejne Igrzyska także w Atenach?

Dziewięciodniowe zmagania w stolicy Grecji zostały powszechnie uznane za niezwykle udane. Kwestią bezdyskusyjną była więc konieczność kultywowania powziętego postanowienia i cykliczne rozgrywanie ogólnoświatowej imprezy. Problemów dostarczała jednak lokalizacja kolejnej edycji. Istniało szerokie grono orędowników organizowania każdych Igrzysk Olimpijskich  w Atenach. Znajdowała się w nim między innymi grupa amerykańskich lekkoatletów, która podpisała się pod listem w tej sprawie, skierowanym do księcia Konstantyna.

Takiemu obrotowi spraw sprzeciwiał się jednak sam inicjator idei igrzysk. Pierre de Coubertin uważał bowiem, że IO że IO powinny być organizowane w różnych miejscach. Tym sposobem, kolejnym gospodarzem został Paryż. Igrzyska zaplanowano na maj 1900 roku, co, jak pokazał czas, nie było trafną decyzją.  W stolicy Francji gościła wówczas jednocześnie Wystawa Światowa, przez którą zmagania sportowców pozostały w cieniu, nie ciesząc się zbyt dużym zainteresowaniem Francuzów.

Bibliografia:

1. Falewicz R., Historia Igrzysk Olimpijskich, Poznań 2004.
2. Leksykon PWN. Sport, red. D. Matyja, Warszawa 2000.
3. Lipiec T., Filozofia olimpizmu, Warszawa 1999.
4. Lipoński W., Historia Sportu na tle rozwoju kultury fizycznej, Warszawa 2012.
5. Michalik M. B., Kronika Sportu, Warszawa 1993.
6. Miller D., Historia olimpijskich i MKOL. Od Aten do Pekinu 1894 – 2008, T. Górski, K. Młodzikowski G., Olimpiady ery nowożytnej. Idea i rzeczywistość, Warszawa 1984.
7. Olszański T., Osobista historia olimpiad, Warszawa 2000.
8. Olszański T., Wyżej, nad poprzeczkę, Warszawa 1976.
9. Osterloff W. K., Historia sportu, Warszawa 1976.
10. Ruch olimpijski w teorii i praktyce, pod red. J. Eidera, Szczecin 2015.
11. Wybrane zagadnienia olimpijskie w teorii i praktyce, pod red. J. Eidera, Szczecin 2015.

Strony internetowe:

1. http://eurosport.onet.pl/igrzyska/historia/ateny-1896/0q4b7 [dostęp: 16.04.2016]
2. http://www.olimpijski.pl/pl/211,ateny-1896.html [dostęp: 16.04.2016]
3. http://www.panathenaicstadium.gr/ [dostęp: 16.04.2016]
4. http://sport.wp.pl/kat,20594,title,Bieg-przez-plotki-olimpijskiego-sportu-kobiet,wid,5050138,wiadomosc.html?ticaid=116d83 [dostęp: 16.04.2016]
5. http://www.sports-reference.com/olympics/summer/1896/ [dostęp: 16.04.2016]

^{Korekta: Jagoda Marek}

1. http://sport.wp.pl/kat,20594,title,Bieg-przez-plotki-olimpijskiego-sportu-kobiet,wid,5050138,wiadomosc.html?ticaid=116d82 [dostęp: 16.04.2016] [↩]