„Obrońca skarbów. Karol Estreicher – w poszukiwaniu zagrabionych dzieł sztuki” – M. Grzywacz – recenzja

Rewindykacja dzieł sztuki zagrabionych w czasie konfliktów zbrojnych jest obecnie bardzo popularnym tematem. Mimo czasu, który upłynął od zakończenia II wojny światowej, setki przedmiotów wciąż nie zostało odnalezionych. Rewindykacja tych zlokalizowanych jest sprawą bardzo skomplikowaną i delikatną. Książka Marty Grzywacz opowiada o odzyskaniu bezpośrednio po wojnie jednego z najcenniejszych, skradzionych przez nazistów, dzieł – ołtarza Wita Stwosza z kościoła Mariackiego w Krakowie.

Głównym bohaterem monografii jest Karol Estreicher. Pochodził on ze znanej i szanowanej krakowskiej rodziny, której członkowie od pokoleń zajmowali się nauką. Jego przodkowie opracowywali monumentalną Bibliografię Polską – bohater również stał się jej kontynuatorem. Ponadto poświęcił się jeszcze innej pasji, z której był najbardziej znany – historii sztuki. W momencie, w którym rozpoczyna się akcja książki, a więc w okresie przed wybuchem II wojny światowej, Karol ma 33 lata i jest doktorem na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Autorka w Obrońcy skarbów… stara się przybliżyć wojenne dzieje bohatera, jak również polskich dóbr kultury, szczególnie tych krakowskich. Są one w zasadzie związane ze sobą, gdyż to Estreicher najpierw uczestniczył w gorączkowym pakowaniu ołtarza Wita Stwosza, a następnie eskortował go do miejsca jego ukrycia w Sandomierzu. Po wybuchu wojny udał się na zachód Europy, gdzie brał udział w tworzeniu dokumentacji polskich strat, która została następnie wydana w postaci drukowanej pt. Straty kultury polskiej. Katalog strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944.

Obok informacji ważnych z punktu widzenia tematyki książki, w publikacji pojawiają się też te, które mają za zadanie budować tło i sprawiają, że reportaż – jak go określa autorka – czyta się dość przyjemnie. Niemniej, M. Grzywacz nie uniknęła drobnych potknięć. Niektóre informacje są podawane – zdaje się – trochę na siłę. Przykładem może być wspomniana w paru miejscach fascynacja Estreichera kobietami, która być może w zamyśle autorki miała dodać pikanterii całej narracji. Dziennikarka pozwoliła sobie na „przyjęcie wersji„ wydarzeń (do czego zresztą sama się przyznaje – ”na potrzeby publikacji”)1. Ten wątek jest mało istotny dla fabuły, jednak może budzić wątpliwości, zwłaszcza w kontekście deklaracji zawartej w posłowiu: „W całości oparłam ją [publikację – przyp. A.C.] na faktach, rzetelnych artykułach prasowych i wiarygodnych stronach internetowych”2. Niestety żadna ze stron internetowych nie została wspomniana w bibliografii.

Książkę wydano w twardej oprawie, z wkładką na papierze kredowym oraz z kolorowymi i czarno-białymi fotografiami. Tekst napisano poprawnym językiem. Monografia posiada bibliografię i przypisy, nie odsyłają one jednak do konkretnej literatury, nawet jeśli wprowadzają jakieś informacje.

Obrońca skarbów… wpisuje się w nurt publikacji, które jako reportaże historyczne – lub aspirujące do tej formuły – przybliżają dzieje zabytków w okresie wojennej zawieruchy. Wśród nich warto wspomnieć o Grabieży Europy, Obrońcach dzieł sztuki, Skarbach nazistów oraz Sztuce zagrabionej3. Książka o Karolu Estreicherze zdecydowanie ma charakter popularyzatorski (o czym stanowi m.in. niezbyt oczywista kwestia rzetelności stron internetowych i ich brak w bibliografii), ale ze względu na tematykę i osobę Karola Estreichera jest pozycją wartą uwagi.

Plus minus:

Na plus:

+ sposób prowadzenia narracji

+ tematyka

Na minus:

 - wrażenie „lekkiego” traktowania źródeł

Tytuł: Obrońca skarbów. Karol Estreicher – w poszukiwaniu zagrabionych dzieł sztuki

Autor: Marta Grzywacz

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-01-19214-3

Liczba stron: 295

Okładka: twarda

Cena:

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Tunak}

^{Korekta językowa: Jagoda Marek}

1. M. Grzywacz, Obrońca skarbów. Karol Estreicher – w poszukiwaniu zagrabionych dzieł sztuki, Warszawa 2017, s. 97. [↩]
2. Tamże, s. 268. [↩]
3. H. N. Lynn, Grabież Europy. Losy dzieł sztuki w Trzeciej Rzeszy i podczas II wojny światowej, Kraków 1997; R. M. Edsel, B. Witter, Obrońcy dzieł sztuki. Alianci na tropie skradzionych arcydzieł, Wrocław 2010; W. Kalicki, M. Kuhnke, Sztuka zagrabiona. Uprowadzenie Madonny, Warszawa 2014; D. A. Kenneth, T. P. Savas, Skarby Nazistów. Poszukiwanie łupów III Rzeszy, Warszawa 2015. [↩]