Mundury Wielkiej Wojny. Rosja

Imperium Rosyjskie bez dwóch zdań było wielkim mocarstwem, przy okazji mającym najliczniejszą armię na świecie. Ta jednak była technologicznie zacofana i najczęściej nie potrafiła skutecznie stawiać oporu swoim przeciwnikom. Słabo wyposażona i kiepsko umundurowana potrafiła mimo wszystko niekiedy dać o sobie znać. O rosyjskim mundurze piechoty w kolejnym artykule z serii „Mundury Wielkiej Wojny”.

Na przełomie XIX i XX w. Imperium Rosyjskie zajmowało obszar ponad 8 milionów kilometrów kwadratowych. Na obszarze tym zamieszkiwało ponad 170 milionów ludzi różnych narodowości, wszyscy pod rządami jednego cara. Mocarstwo, jakim z pewnością Rosja była, utrzymywało się w miarę stabilnie przede wszystkim dzięki armii, której głównym zwierzchnikiem był władca. Wojsko rosyjskie, choć było potęgą (przed wybuchem Wielkiej Wojny liczyło najwięcej, bo aż 840 tysięcy żołnierzy), to jednak nie było wojskiem nowoczesnym. Oparte na przymusowym poborze, korzystające z przestarzałego sprzętu wkroczyło w pierwsze lata XX w. w zasadzie upokorzone. Poniżająca przegrana w wojnie rosyjsko-japońskiej w latach 1904–1905 oraz wybuch rewolucji 1905 r. ukazały jej nędzne oblicze. Nadzieję na zmiany przyniosły reformy1 w 1909 r. stawiające za priorytet unowocześnienie armii. Nie było to łatwe zadanie, gdyż rosyjski przemysł ciężki, który mógłby zapewnić wyposażenie armii w nowoczesną artylerię, stał na bardzo niskim poziomie, podobnie jak rozwój technologiczny, który mógłby znacząco wpłynąć na rozwój środków komunikacji między jednostkami wojskowymi. Trudności tych nie udało się w pełni pokonać, chociaż ostatnie lata przed wybuchem wojny pełne były wzmożonej pracy nad udoskonaleniem armii – zwiększono jej budżet, zakupiono sporo wyposażenia, zmieniono system poboru oraz wprowadzono nowe strategie i taktyki. Poczyniono również zmiany w przestarzałym regulaminie ubiorczym – od 1907 r. w armii rosyjskiej zaczął obowiązywać nowy system umundurowania. Trudno mówić o konkretnym regulaminie, przede wszystkim z powodu istnienia w Armii Rosyjskiej setek różnych formacji, od różnego rodzaju Kozaków, przez regularne oddziały wojska, oddziały ochotnicze, milicję-pospolite ruszenie (zwane ополчение), aż po jednostki składające się z żołnierzy konkretnych narodowości – Polaków, Serbów, Łotyszy czy Czechów. Dlatego też w Armii Rosyjskiej nie istniał jeden przepis stosujący się do wszystkich formacji, ale było ich wiele – w pracy znajdzie się opis podstawowego umundurowania żołnierzy piechoty, który był używany przez najwięcej jednostek wojskowych, w tym polskich2.

Rosyjscy żołnierze w okopach pod Sarikamis, przełom 1914-1915 r.

Jeszcze na samym początku XX w. w Armii Rosyjskiej obowiązywał system, według którego to żołnierze sami musieli zapewnić sobie umundurowanie. Dostarczano im niezbędny materiał i informowano o wymaganych elementach ubioru. Stan ten przetrwał dosyć długo, choć starano się to zmienić, przekazując zadanie szycia mundurów państwowym ośrodkom. W 1909 r. ponad połowa uniformów szyta była już w ten sposób3. Dwa lata wcześniej opracowano także nową barwę dla munduru, którą stał się jasny odcień zielono-oliwkowego koloru. Barwnik wykorzystywany do produkcji materiału, w połączeniu z jego niską jakością, doprowadzał częstokroć do sytuacji, w której po długim użytkowaniu ubrania na otwartym słońcu oraz kilku praniach kolor stawał się coraz jaśniejszy, stając się niekiedy nawet białym.

Rosyjski strzelec w standardowym mundurze piechoty Imperium Rosyjskiego, 1914 r. 
Źródło: N. Cornish, The Russian Amry 1914-1918, Osprey Publishing 2001, s. 3.

Standardowy mundur oficerski piechoty w Armii Rosyjskiej składał się z bluzy z kołnierzem – stójką – oraz z czterema kieszeniami, spodni zwykłych lub bryczesów – do sztylpów, wysokich butów lub trzewików i owijaczy, dwurzędowego płaszcza z wykładanym kołnierzem i dwiema kieszeniami oraz z czapki zwanej furaszką (z twardym denkiem i skórzanym daszkiem). Wersja szeregowych złożona zaś była z wkładanej przez głowę bluzy z kołnierzem (stójką), tzw. gimnastiorki (w różnych wersjach – bez kieszeni lub z jedną/dwiema), lub ze zwykłej bluzy z kołnierzem (stójką) i dwiema kieszeniami, spodni do butów z wysokimi cholewami (lub trzewików i owijaczy), jednorzędowego płaszcza z wykładanym kołnierzem i dwiema kieszeniami, oraz furaszki.

Wariacji umundurowania produkowanego w Rosji do 1917 r. było bardzo wiele, a różnice wynikały przede wszystkim z możliwości produkcji wojennej. Należy zaznaczyć, że mundury rosyjskie opracowane zostały nie tylko na miarę potrzeb (a tą z pewnością była kwestia umundurowania wielomilionowej armii), ale przede wszystkim na miarę możliwości.

Bibliografia:

1. Chwalba A., Samobójstwo Europy, Kraków 2014.
2. Cornish N., The Russian Army 1914-18, Osprey Publishing 2001.
3. Kennedy P., The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict From 1500 to 2000, Londyn 1988.

^{Korekta językowa: Wiktoria Wojtczak}

1. N. Cornish, The Russian Army 1914-18, Osprey Publishing 2001, s. 3. [↩]
2. Tamże, s. 19. [↩]
3. Tamże. [↩]