Horst Faas, dwukrotny zdobywca nagrody Pulitzera cz. I

Zdobył dwie nagrody Pulitzera. Wydał co najmniej trzy niezwykle ważne fotografie kształtujące pojęcie wojny w świadomości Europejczyków XX w. Z pochodzenia Niemiec, pamiętający rządy Adolfa Hitlera. Zagadka. Pomimo tak pokaźnego dorobku fotograficznego, Horst Faas pozostaje jedną z najbardziej tajemniczych postaci światowej fotografii wojennej, nieznaną niemal ikoną żyjącą wojną i z wojny, której fotografie i zaangażowanie w pracę zasługują na największe uznanie.

„Nie myśleliśmy, że wpłyniemy na wojnę. Nie myślę też, że pomogliśmy ją wygrać czy przegrać. Nie pracowaliśmy na wynik wojny„1 .

Niemiecka szkoła fotografii wojennej

Horst Faas urodził się w kwietniu 1933 r. w Berlinie. Bez wątpienia dzieciństwo spędzone w cieniu hitlerowskiego reżimu i wydarzenia II wojny światowej wywarły wpływ na przyszłego zdobywcę nagrody Pulitzera. W dzieciństwie przynależał do Hitlerjugend, co zasadniczo było normą społeczną w Niemczech lat 30. i 40., po zakończeniu wojny wraz z rodzicami przeniósł się do Monachium, gdzie w wieku 15 lat dołączył do kapeli jazzowej żołnierzy amerykańskich okupujących jego kraj. Trudno powiedzieć dokładnie, kiedy zaczął robić zdjęcia, jednak już w roku 1954 pracował dla agencji Keystone, która musiała darzyć go zaufaniem, gdyż zlecano mu fotografowanie rozmów pokojowych w Genewie pomiędzy Indiami i Chinami. Warto wspomnieć, iż fotografie Faasa posiadają tę samą chropowatość i realizm zdjęć, jakimi charakteryzowały się fotografie Roberta Capy, który rozpoczął karierę również w Niemczech w okresie dwudziestolecia wojennego2 .

Enigmatyczne są również początki jego pracy dla niemieckiej filii Associated Press, jednak to ten moment wyznacza początek wykonywania przez Horsta fotografii frontowych. Pierwsze zlecenie, jakie realizował dla agencji, to wojna o niepodległość Algierii toczona pomiędzy rządem Francji a algierskim Frontem Wyzwolenia Narodowego w latach 1954-1962. Faas działał w niezwykle trudnych warunkach, ciągnący się konflikt, który pochłonął ponad milion ofiar, był bardzo niewygodny medialnie z punktu widzenia Francji, która określała go mianem buntu3 .

Kolejny teatr działań wojennych, w którym pracował niemiecki fotograf, to wojna domowa w Republice Konga. Konflikt ten toczył się w latach 1960-1965, więc jest mało znany, gdyż uwaga światowej opinii publicznej skupiała się wtedy na wydarzeniach w Wietnamie. W roku 1960 Faas fotografował młodego pułkownika, który kilka lat później zdobył władzę absolutną. Fotografie Horsta Faasa obrazują m.in. dzieci-żołnierzy, ćwiczących musztrę z drewnianymi karabinami. W latach 90. XX w. uświadomiono sobie wagę problemu, jaki stanowią formacje dzieci-żołnierzy, w tym aspekcie fotografie Faasa, które zwracały uwagę na problem, można traktować jako prekursorskie.

Wietnam i Laos

Faas trafił również do Wietnamu i Laosu, gdzie pracował jako szef Południowowschodniego Azjatyckiego biura Associated Press. Faasa charakteryzowało niemal pełne poświęcenie realizowanym zleceniom, czego dowodem był podziw, jaki budziły jego prace wśród kolegów rezydujących wspólnie z nim w Wietnamie. David Helberstam, komentując pracę Horsta w Wietnamie, w okresie, kiedy wspólnie rezydowali w willi Associated Press w Sajgonie, stwierdził:

„Nie sądzę, aby ktoś z tam obecnych rezydował tam dłużej, podejmował większe ryzyko czy wykazywał się większym poświęceniem zawodowym bądź większą dbałością o kolegów. Uważam go co najmniej za geniusza”4 .

Wspomniane poświęcenie dla pracy zostało narodzone w 1964 r., kiedy trzydziestojednoletni fotograf został uhonorowany nagrodą Pulizera za fotografie z Wietnamu. Obrazy, jakie poznała opinia publiczna dzięki pracy tych rzemieślników wojny, sprawiły, że konflikt w Wietnamie, jak i wojna sama w sobie, wojna jako zjawisko, zaczęła być postrzegana inaczej. Fotografie, które wykonywał Faas, charakteryzuje mistrzowska dokładność i uchwycenie kulminacyjnego momentu wydarzeń. Z drugiej strony to kalki emocji, jakie towarzyszyły samemu fotografowi i obiektom jego zdjęć. Widać na nich złość, strach, zrezygnowanie, ból, a jednocześnie pewną hardość i nonszalancję fotografowanych obiektów.

Do ostatniej grupy można zaliczyć zdjęcie dziewiętnastoletniego Larrego Wayna Chaffina, które stało się ikoną i do dziś jest kojarzone bezpośrednio z konfliktem w Wietnamie. Na portrecie widać lekko uśmiechającego się żołnierza w hełmie zwieńczonym podpisem War is hell. Z tą fotografią wiąże się niesamowicie ciekawa historia. Przez wiele lat niemożliwe było zidentyfikowanie żołnierza z 173 Brygady Spadochronowej, mimo publikacji w „Stars and Stripes„5  oraz niezliczonej ilości przedruków w publikacjach naukowych6 i gazetach. Dopiero niedawno udało się określić jego tożsamość dzięki wnukowi Macusowi Glanderowi, który opublikował swoje zdjęcie, na którym trzyma fotografię dziadka. Chaffina nie można było przez długi czas zidentyfikować, gdyż zmarł w wieku 39 lat, prawdopodobnie w efekcie powikłań po działaniu Agent Orange ((J. Drobniak, Zdjęcie z historią… „War is hell”, czyli tajemnica pewnego spojrzenia, „jonaszdrobniak.blog.pl” z 16 kwietnia 2014 r., http://jonaszdrobniak.blog.pl/2014/04/16/zdjecie-z-historia-war-is-hell-czyli-tajemnica-pewnego-spojrzenia/, (dostęp 24 września 2017 r.).)) .

Inną fotografią, która wstrząsnęła opinią publiczną i przyspieszyła wręczenie Faasowi nagrody Pulitzera była fotografia ojca trzymającego zwłoki swojego dziecka przy transporterze opancerzonym, na którym znajdowali się żołnierze Vietnamese Army Rangers (( Jednostka powstała w wyniku działalności Zielonych Beretów w Wietnamie, działała między 1951-1975 r. Szkolona przez amerykańskie jednostki specjalne oraz wyposażona w amerykański sprzęt ze względu na dobrą znajomość terenu działań była niezwykle cennym sojusznikiem Amerykanów. )) . Fotografia pokazuje zobojętnienie żołnierzy wobec tragedii drugiego człowieka. Dziecko straciło życie w czasie trwania walk między oddziałami Wietnamu Południowego i Wietkongu7 .

Ostatnią fotografią, którą warto przytoczyć z ogromnego dorobku Faasa jest ta z 1965 r., wykonana w Binh Gia, 40 mil od Sajgonu. Na fotografii widać grupę żołnierzy wietnamskich oraz Amerykanów odpoczywających w promieniach słońca przebijającego się przez gęste poszycie dżungli. Po całej nocy wyczekiwania w napięciu na atak Wietkongu, który jednak nie nadszedł, żołnierze śpią na siedząco. Ta fotografia łączy w sobie miękkość światła poranka oraz ukazuje to, z czym nierozerwalnie łączy się wojna – brak snu i zmęczenie8 .

Poświęcenie pracy, jakie charakteryzuje fotografów rozpoczynających pracę w okresie między 1930 a 1950 r., zasługuje na najwyższe uznanie. Choć to Robert Capa stworzył mantrę współczesnej fotografii wojennej, mówiącej: „jeśli twoje zdjęcia nie są dostatecznie dobre, to znaczy, że nie jesteś dostatecznie blisko”, wydaje się, że większość fotografów w omawianym okresie pozostawała wierna tej zasadzie. Płacili za to często wysoką cenę. W przypadku Capy była to śmierć w Indochinach w 1954 r., zaś w przypadku Horsta obrażenia spowodowane pociskiem rakietowym w 1967 r.. Ta rana nieco utrudniła mu pracę, a w perspektywie czasu uniemożliwiła działanie w terenie w skali, która  by go satysfakcjonowała. Przez te obrażania nie mógł też wspólnie z kolegami z Associated Press dokumentować wydarzeń związanych z Ofensywą Tet na początku 1968 r.

Środek chemiczny filiotoksyczny, który pozwalał na niszczenie roślin zielonych w rejonach toczenia działań zbrojnych przez siły amerykańskie. Miał być nieszkodliwy dla ludzi, po wojnie okazało się, iż jest silnie trujący i powoduje liczne powikłania zdrowotne, które dziesiątkowały weteranów wojny w Wietnamie.

Źródła:

1. Agnieszka S., Fotograficzno http://fotograficzno.pl/horst-faas-wspominamy-legendarnego-fotografa/, dostęp: 15.10.2017
2. Estrin, New York Times https://lens.blogs.nytimes.com/2012/12/05/images-of-independence-finally-free/, dostęp: 15.10.2017
3. Horst Faas, The Digital Jurnalist http://digitaljournalist.org/issue0410/faas.html, dostęp: 15.10.2017.
4. Polska the Times, http://www.polskatimes.pl/artykul/582903,horst-faas-fotograf-ktory-pokazal-wietnamskie-pieklo-zdjecia,id,t.html, dostęp: 15.10.2017.
5. The Guardian, https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2012/may/11/photographer-horst-faas-in-pictures, dostęp: 15.10.2017
6. Vitello, The New York Times thttp://www.nytimes.com/2012/05/13/world/asia/horst-faas-vietnam-war-photographer-dies-at-79.html?mcubz=0, Dostęp: 15.10. 2017.
7. World Press Photo, https://ww.worldpressphoto.org/people/horst-faas, dostęp: 15.10.2017.
8. Drobniak, Historie w tramwaju pisane, http://jonaszdrobniak.blog.pl/2014/04/16/zdjecie-z-historia-war-is-hell-czyli-tajemnica-pewnego-spojrzenia/, dostęp: 15.10.2017.
9. McGinnes, Daily Mail http://www.dailymail.co.uk/news/article-2142792/Horst-Faas-dies-Death-photographer-pictures-defined-Vietnam-War.html, dostęp: 15.10.2017
10. The Guardian, https://www.theguardian.com/media/2012/may/13/horst-faas, dostęp: 15.10. 2017.
11. Kaniuka, Historia.org.pl, https://historia.org.pl/2015/05/04/the-bang-bang-club-czyli-fotografia-na-krawedzi-18/, dostęp: 15.10.2017.

1. P. Vitello, Horst Faas, Photographer Who Showed Horrors of War, Dies at 79, „nytimes.com” z 12 maja 2012 r., http://www.nytimes.com/2012/05/13/world/asia/horst-faas-vietnam-war-photographer-dies-at-79.html?mcubz=0, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
2. Horst Faas. Fotograf, który pokazał wietnamskie piekło, „polskatimes.pl” z 25 maja 2012 r.,  http://www.polskatimes.pl/artykul/582903,horst-faas-fotograf-ktory-pokazal-wietnamskie-pieklo-zdjecia,id,t.html, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
3. P. Vitello, art. cyt., (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
4. Horst Faas. Fotograf, który pokazał wietnamskie piekło, „polskatimes.pl” z 25 maja 2012 r.,  http://www.polskatimes.pl/artykul/582903,horst-faas-fotograf-ktory-pokazal-wietnamskie-pieklo-zdjecia,id,t.html, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
5. Czasopismo armii amerykańskiej wydawane od 1861 r. do dziś. [↩]
6.  W Polsce ostatnio to zdjęcie Faasa znalazło się na okładce polskiego tłumaczenia Depesz Michaela Herra. [↩]
7. Więcej fotografii z tego okresu: https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2012/may/11/photographer-horst-faas-in-pictures, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
8. Tamże [↩]