Horst Faas, dwukrotny zdobywca nagrody Pulitzera cz. II

Zdobył dwie nagrody Pulitzera. Wydał co najmniej trzy niezwykle ważne fotografie kształtujące pojęcie wojny w świadomości Europejczyków XX w. Z pochodzenia Niemiec, pamiętający rządy Adolfa Hitlera. Zagadka. Pomimo tak pokaźnego dorobku fotograficznego, Horst Faas pozostaje jedną z najbardziej tajemniczych postaci światowej fotografii wojennej, nieznaną niemal ikoną żyjącą wojną i z wojny, której fotografie i zaangażowanie w pracę zasługują na największe uznanie.

„Nie myśleliśmy, że wpłyniemy na wojnę. Nie myślę też, że pomogliśmy ją wygrać czy przegrać. Nie pracowaliśmy na wynik wojny”1 .

Fotoedytor, bez którego nie znalibyśmy prawdy

Horst Faas zasłynął także jako fotoedytor o niespotykanym wyczuciu. To dzięki niemu światło dzienne ujrzały dwie fotografie, które do dziś jednoznacznie i nierozerwalnie wiążą się z Wietnamem. Jeden z uczniów Horsta, Nick Ut, Wietnamczyk, dostarczył opinii publicznej jedną z najbardziej rozpoznawalnych fotografii XX w. Na zdjęciu widać kilkuletnią Kim Phuc poparzoną napalmem, która wraz z innymi dziećmi ucieka z miejsca nalotu. Wokół widać spokojnie maszerujących żołnierzy amerykańskich. Jeden z nich, jak się wydaje, odpala papierosa. Momentalnie na myśl przychodzi mrożący krew obraz z Czasu Apokalipsy Francisa Coppoli. Za fotografię Nick Ut otrzymał nagrodę Pulitzera. Mało kto wie, że to zdjęcie ujrzało światło dzienne dzięki Horstowi. Po przesłaniu negatywów do biura Associated Press w Sajgonie zdjęcie wywołało duże zamieszanie. Nie wszyscy byli pewni czy należy tak brutalną fotografię publikować na łamach prasy, dodatkowo fakt, iż dziewczynka na zdjęciu jest naga, komplikował jego wydanie, gdyż Associated Press unikało tego typu fotografii. Finalnie to podobno szef azjatyckiego biura AP, Horst Faas podjął decyzję o wysłaniu fotografii do redakcji oraz jej publikacji2

Podobnie sytuacja miała się z fotografią Eddiego Adamsa, przedstawiającą egzekucję Nguyena Van Lema, odpowiedzialnego za zbrodnie wojenne na cywilach. Fotografię wykonano w lutym 1968 r. w czasie trwania Ofensywy Tet. Egzekucji dokonał generał dywizji Nguyen Ngoc Loan, który po wojnie wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Wykonana egzekucja oraz fakt, że fotografia obiegła świat, przyczyniły się do jego bardzo długiej walki z etykietą zbrodniarza wojennego i mordercy. Taka opinia przywarła do niego wśród lokalnej społeczności i zmusiła go do przejścia na emeryturę w roku 19913 . Fotografia, podobnie jak zdjęcie Nicka Uta, wywołała ogromne kontrowersje. W końcu Faas podjął decyzję o wysłaniu go do redakcji. Sam John G. Morris4  wspomina kontrowersje, które fotografia wywołała w biurze „Timesa„. Bez odwagi Horsta Faasa, nie poznalibyśmy tej fotografii. Horst Faas wspomina, że po wykonaniu zdjęcia Eddie Adams powiedział w biurze: ”Mam to, po co przybyłem do Wietnamu„5

Wejść tam, gdzie nikomu się nie udało – Bangladesz

W roku 1970 Horst opuszcza Sajgon, aby stać się reporterem obsługującym Azję z siedziby Associated Press w Singapurze. W roku 1972 zostaje wysłany do Bangladeszu, aby pokazać wojnę domową i drogę tego kraju do niepodległości. Warto wspomnieć, że niewielu fotografom zachodnim udało się dostać do kraju ogarniętego wojną. Fotografie z tego okresu pokazują bezwzględność, brutalność i agresję żołnierzy w stosunku do cywili. Na jednym ze zdjęć z serii widać żołnierzy kłujących bagnetami bezbronnych ludzi. W roku 1972 za serię Death in Dacca wspólnie z Michelem Laurentem6 otrzymał drugą nagrodę Pulitzera w swojej karierze7 .

Autentyczność fotografii i ich autorstwo podważano wielokrotnie, nawet zaraz po wręczeniu nagrody. Autorom zarzucano, że nie wykonali fotografii sami. Bez względu na ich autentyczność, wywołały one szybką reakcję mediów oraz premier Indii, Indiry Ghandi, która nakazała żołnierzom karność oraz powściągnięcie swoich zachowań na terenie działań zbrojnych8 .

Emerytura (?)

W 1976 r. Faas przeprowadził się do Londynu, gdzie objął stanowisko starszego fotoreportera i od tej pory zajmował się głównie pracą fotoedytora. Wykonywane obowiązki nie przeszkodziły mu jednak przyłożyć rękę do zdobycia nagrody Pulitzera przez kolejnego młodego fotografa. W roku 1990 w RPA rozgorzał konflikt pomiędzy zwolennikami Mandeli reprezentowanymi przez ANC a siłami Inkhaty. W tym czasie młody fotograf pochodzenia chorwackiego, Greg Marinovich, wykonał fotografię, na której zwolennicy ANC dokonali egzekucji Lindsaye Tehatsbalale. Fotografia po raz kolejny budziła kontrowersje, niemniej Horst Faas wydał polecenie, aby biuro Associated Press w Johannesburgu przesłało wszystkie zdjęcia do Londynu, skłaniając kolegów i przełożonych do tej decyzji, przypomniał, że podobne uczucia budziły jego fotografie z Dakki. W ten sposób fotoedytor przyczynił się do nagłośnienia konfliktu w RPA oraz do wręczenia Pulitzera Marinovichowi 9 .

W roku 1997 wydał książkę pt. Requiem, opowiadającą o fotografach wojennych obu stron konfliktu w Wietnamie. Książka ta nie doczekała się polskiego tłumaczenia. W 2005 r. uczestniczył w spotkaniu byłych dziennikarzy wojny w Wietnamie w Hanoi, gdzie zachorował, lekarze zdiagnozowali u niego udar rdzenia kręgowego, od tej pory poruszał się na wózku inwalidzkim. Zmarł w roku 200510 .

Epilog

Chyba żaden z fotografów i fotoedytorów w XX w. nie może pochwalić się takim dorobkiem zawodowym. Z jednej strony udało mu się zdobyć dwie nagrody Pulitzera samodzielnie, z drugiej strony poprzez jego działania trzech kolejnych fotografów odebrało swoje nagrody. Nieustępliwy, uparty i zdecydowany w pracy pokazywał tragedię ludzką od Wietnamu po Bangladesz. Jego fotografie stanowią niemal idealnie skomponowane obrazy tego, co w ludziach najgorsze, przez co przywodzą na myśl mistrzowskie kadry Henriego Cartiera-Bressona. Patrząc z innej perspektywy, jego fotografie są chropowate i brudne, przypominają surowe obrazy z aparatu Roberta Capy.

Wywiad z Horstem Faasem

Źródła:

1. Agnieszka S., Fotograficzno http://fotograficzno.pl/horst-faas-wspominamy-legendarnego-fotografa/, dostęp: 15.10.2017
2. Estrin, New York Times https://lens.blogs.nytimes.com/2012/12/05/images-of-independence-finally-free/, dostęp: 15.10.2017
3. Horst Faas, The Digital Jurnalist http://digitaljournalist.org/issue0410/faas.html, dostęp: 15.10.2017.
4. Polska the Times, http://www.polskatimes.pl/artykul/582903,horst-faas-fotograf-ktory-pokazal-wietnamskie-pieklo-zdjecia,id,t.html, dostęp: 15.10.2017.
5. The Guardian, https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2012/may/11/photographer-horst-faas-in-pictures, dostęp: 15.10.2017
6. Vitello, The New York Times thttp://www.nytimes.com/2012/05/13/world/asia/horst-faas-vietnam-war-photographer-dies-at-79.html?mcubz=0, Dostęp: 15.10. 2017.
7. World Press Photo, https://ww.worldpressphoto.org/people/horst-faas, dostęp: 15.10.2017.
8. Drobniak, Historie w tramwaju pisane, http://jonaszdrobniak.blog.pl/2014/04/16/zdjecie-z-historia-war-is-hell-czyli-tajemnica-pewnego-spojrzenia/, dostęp: 15.10.2017.
9. McGinnes, Daily Mail http://www.dailymail.co.uk/news/article-2142792/Horst-Faas-dies-Death-photographer-pictures-defined-Vietnam-War.html, dostęp: 15.10.2017
10. The Guardian, https://www.theguardian.com/media/2012/may/13/horst-faas, dostęp: 15.10.2017.
11. Kaniuka, Historia.org.pl, https://historia.org.pl/2015/05/04/the-bang-bang-club-czyli-fotografia-na-krawedzi-18/, dostęp: 15.10.2017.

1. P. Vitello, Horst Faas, Photographer Who Showed Horrors of War, Dies at 79, „nytimes.com” z 12 maja 2012 r., http://www.nytimes.com/2012/05/13/world/asia/horst-faas-vietnam-war-photographer-dies-at-79.html?mcubz=0, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
2. Faas tak wspomina kontrowersje związane z fotografią: „Dziewczynka była naga, jedna z zasad było, że nie publikujemy- w AP- zdjęć nagich dziewczyn, szczególnie w wieku dojrzewania. Skupiliśmy się na opublikowaniu tego i pokazaniu ludziom.” Vitello, art. cyt.,(dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
3. Sam autor w taki sposób wypowiadał się o fotografii na łamach New York Timesa: „Dwoje ludzi zginęło na tej fotografii: zastrzelona osoba i generał Nguyen Ngoc Loan. Generał zabił żołnierza Wietkongu; Ja zabiłem generała swoim aparatem. Nadal zdjęcia są jedną z najpotężniejszych broni na świecie. Ludzie im wierzą; ale zdjęcia kłamią, nawet bez manipulacji samą fotografią. Są tylko pół-prawdami… To czego to zdjęcie nie mówiło to, »Co byś zrobił gdybyś był generałem w tym czasie i w tym miejscu w gorącym dniu, kiedy złapałeś tak zwanego bandziora po tym jak wysadził w powietrze jednego, dwóch lub trzech Amerykanów?«… To zdjęcie naprawdę spieprzyło mu życie. Nigdy mnie nie obwiniał. Powiedział mi, że gdybym nie zrobił tego zdjęcia, ktoś inny by to zrobił, jednak było mi żal jego i jego rodziny przez bardzo długi czas… Wysłałem kwiaty kiedy dowiedziałem się, że nie żyje i napisałem „Przepraszam. Mam łzy w oczach”. Tłumaczenie autora, za: Eddie Adams (1998-07-27). Eulogy: General Nguyen Ngoc Loan, „Time Magazine”.  [↩]
4. Legendarny fotoedytor Life i New York Times. [↩]
5. Horst Faas, The Saigon Execution, „digitaljournalist.org” z października 2004, http://digitaljournalist.org/issue0410/faas.html, (dostęp 24 września 2017 r.). Na temat okoliczności wykonania zdjęcia Eddie Adams powiedział: „Po prostu poszedłem za trzema z nich (…) Widziałem mężczyznę, który wszedł w wizjer mojego aparatu z lewej strony. Wyjął pistolet z pochwy i podniósł go. Nie miałem pojęcia, że strzeli. Powszechnym było trzymanie pistoletu przy skroni w czasie przesłuchania. Przygotowałem się więc do wykonania zdjęcia- gróźb i przesłuchania. Jednak nie to się stało. Ten człowiek po prostu wyciągnął pistolet z pochwy, przyłożył do skroni VC’s (żołnierza Wietkongu, przy. aut.) i strzelił mu w głowę. Zrobiłem zdjęcie w tej samej chwili.” Tłumaczenie autora. [↩]
6.  Fotograf pochodzenia francuskiego, zmarł w Wietnamie w 1975 r. [↩]
7. J. Estrin, Images of Independence, Finally Free, „nytimes.com” z 5 grudnia 2012 r., https://lens.blogs.nytimes.com/2012/12/05/images-of-independence-finally-free/, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]
8. Tamże. [↩]
9. M. Carlson, Horst Faas obituary „theguardian.com” z 13 maja 2012 r., https://www.theguardian.com/media/2012/may/13/horst-faas, (dostęp 24 września 2017 r.).  [↩]
10. Horst Faas. Fotograf, który pokazał wietnamskie piekło, „polskatimes.pl” z 25 maja 2012 r.,  http://www.polskatimes.pl/artykul/582903,horst-faas-fotograf-ktory-pokazal-wietnamskie-pieklo-zdjecia,id,t.html, (dostęp 24 września 2017 r.). [↩]